Morgunblaðið - 21.01.1979, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21 JANÚAR 1979
rautr
• Skáld og
verkfræðingur
Bohuslav Vasulka er fæddur í
Brno í Tékkóslóvakíu á árinu 1937.
í lok heimsstyrjaldarinnar 1945
bjó hann í úthverfi Brno í
Moraviu, skammt frá herflugvelli.
Þar byrjaði drengurinn að safna
véla- og rafmagnshlutum úr her-
flugvélum og framkvæmdi á þeim
meiri háttar uppskurði. Þannig
voru hans fyrstu kynni af tækn-
inni. í eitt ár lét hann neyða sig til
að leika á fiðlu, en hætti því svo.
Hann segir að stríðið hafi verið
alveg yfirþyrmandi reynsla. Evr-
ópa var einn brotajárnshaugur,
þar sem hægt var að finna hrúgur
af tækjum. — Við gátum gramsað
í þeim og lesið úr því alla
stríðssöguna, segir hann. Og á
árinu 1952 fór hann í tækni- og
vélfræðinám í Iðnverkfræðiskól-
anum í Brno og lauk því 1956. Um
það leyti vann hann fyrstu verð-
laun fyrir rannsóknarverkefni í
Iðnverkfræðiskólanum.
En hann gerði fleira, var m.a.
jass-gagnrýnandi við dagblaðið
Rovnost enda trompetleikari í
hljómsveit. En árið áður var hann
farinn að semja ljóð undir áhrifum
frá frönsku 19. aldar skáldunum
og framúrstefnu-ljóðskáldunum
Mayakovsky og Mainetti. — Mér
fannst ljóðlistin áhugaverðasta
formið á listsköpun og svo er enn,
jafnvel þótt ég fáist ekki við hana.
Túlkunarmátinn — umsköpunin
Vinnustofa þeirra Steinunnar og Woodys sýnir kannski betur en nokkur lýsing hvað þau
eru að fást við.
sífelldum æfingum og að æfingum
dagsins loknum, er maður orðinn
svo þreyttur að maður getur
ekkert tekið sér fyrir hendur í
marga klukkutíma.
í Prag hitti Steinunn Woody á
árinu 1962. Hún bað hann um að
hjálpa sér að gera við mótorhjólið
sitt — og þannig hófst vinátta
þeirra, að hún segir. 1964 gengu
þau í hjónaband og skömmu síðar
réðst Steinunn til Sinfóníuhljó-
sveitar íslands sem fiðluleikari.
Um sumariið ferðuðust þau Woody
í þrjá mánuði um ísland og gerðu
tvær kvikmyndir.
Tveir íslenzkir ríkisborgarar:
Ihaust var vestur í Banda-
ríkjunum nýstárleg listsýn-
ing, sem tveir íslenzkir
ríkisborgarar, Steinunn og
Woody Vasulka, efndu til,
eru raunar upphafsmenn þeirra
aðferða, sem þar er beitt. En þegar
á að fara að útskýra í hverju þær
eru fólgnar vandast málið, því að
þar er beitt svo flókinni og
samofinni tækni að ekki er á færi
annarra en sérfræðinga að skýra
og skilja. Það sem Steinunn sýndi
er nefnt „Machine Wideo" og
Woody sýnir Descriptions eða
lýsingar. Eru þau hjónin sögð
algerir brautryðjendur í notkun
videotækni í listum. Nota við verk
sín myndsegulbönd, hreyfanlega
og kyrra spegla, ljósmyndavélar,
kvikmyndir og sýningarvélar,
elektroniska tækni og stereotækni
o.fl., og vefa á þann hátt saman úr
mörgum miðlum áhrif og myndir.
En sýning þeirra í Albright-Knox
Art Gallery í Buffalo og New York
í október og nóvember sl. vakti
mikla athygli.
Áður en lengra er haldið, er rétt
að gera nánari grein fyrir lista-
fólkinu, en safnið gaf út mjög
vandaða kynningu á þeim og
verkum þeirra með sýningunni,
sem „Endowment for the Arts“ í
Washington studdi með fjárveit-
ingu. Ýmsar merkar stofnanir
hafa haft áhuga á starfi þeirra sl.
10 ár. Til dæmis veitti Guggen-
heimstofnunin Steinunni heils árs
starfsstyrk til að halda áfram
segulbandstilraunum.
Steinunn er fiðluleikari að
mennt, dóttir Bjarna Guðmunds-
sonar, blaðafulltrúa ríkisstjórnar-
innar og Gunnlaugar Briem fram-
kvæmdastjóra Söfnunarsjóðs, sem
bæði eru látin. Maður hennar er
tékkneskur verkfræðingur, kvik-
myndagerðarmaður o.fl. og heitir
fullu nafni Bohuslaw Vasulka.
Eftir að hann fékk íslenzkan
ríkisborgararétt er hann kom
hingað eftir innrásina í Tékkósló-
vakíu, hlotnaðist honum að auki
íslenzka nafnið Timoteus Péturs-
son. í fyrrnefndu kynningarriti
eru þau kynnt hvort fyrir sig, og
þá með innskotum úr viðtölum
sem tekin voru við þau og verður
gripið hér niður í þá kynningu,
sem byrjar á æviferli Steinunnar.
• Reykvíkingur úr
Suðurgötunni
Steinunn Bjarnadóttir er fædd í
Reykjavík 1940. — Ég byrjaði sex
ára í skóla, og gekk ekkert vel,
segir hún. Enginn vissi hvað að
mér var en seinna kom í ljós að ég
hafði lesblindu. En ég átti frænku,
sem fannst fjarska leiðinlegt hve
ég var heimsk, því hún var kennari
í þessum sama skóla. Hún tók mig
því á hverjum morgni og las með
mér í hálftíma. Það gerði afi minn,
Vilhjálmur Briem og hann kenndi
mér stærðfræði. Ég var líka alltaf
veik sem barn, svo að ég gat ekki
verið mikið í skólanum. Ég lærði
því að gera hlutina sjálf. Þrettán
ára gömul gerði ég mér ljóst að ég
var orðin langt á eftir, hinir
krakkarnir voru að læra dönsku,
ensku og algebru sem ég, vissi
ekkert um. Ég varð reið og settist
niður og lærði eins og ég ætti lífið
að leysa.
Steinunn lagði stund á fiðluleik
og tónmennt. Þar sem ég hafði
ekki áhuga á skólanum, þá gat ég
sótt æfingar Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar. Ég fór líka á allar
leik- og danssýningar, alla hljóm-
leika og allt sem* gerðist í okkar
litlu borg, sem var heilmikið. Þá
var nokkurs konar menningarstríð
í gangi í Reykjavík milli Sovétríkj-
anna og Bandaríkjanna. Og ég fór
á heilmargar listsýningar, enda
var fyrrnefnd frænka mín Unnur
Briem listmálari.
í nýrri listtúlkun
Steina og Woody við útivinnu sfna.
Á árinu 1957 var Steinunn send
til Danmerkur í heimavistarskóla.
— Það var hefð í minni fjölskyldu.
Síðan átti maður að koma aftur
heim og segja: „Heima er best!“
Þann hluta hefðarinnar braut ég,
segir Steinunn. Og hún bætir við:
Þegar ég kom heim frá Danmörku,
talaði ég dönsku. Ég ákvað að næst
vildi ég læra að tala þýzku, svo ég
hélt til Þýzkalands. Það var árið
1958.
Á árunum 1959—62 hlaut Stein-
unn fullan námsstyrk frá tékk-
neska menntamálaráðuneytinu til
að stunda nám við Tónlistarskól-
ann í Prag. Styrkurinn var svo
veittur áfram í fjögur ár. — Þarna
var ég komin á eigin spýtur bak
við járntjaldið, á framandi menn-
ingarsvæði — og með nýtt tungu-
mál. Það kunni ég að meta. Þetta
var alveg nýtt líf og gerólíkt. Ég
var að verða fullorðin. Ég hafði
mikinn áhuga á heimspeki, sálar-
fræði og öllu þess háttar, og vildi
verða óháður menntamaður. Ég
ætlaði aldrei að verða einleikari á
fiðlu, heldur hugðist ég að hafa
tónlistina til að fæða mig og
klæða, svo að ég gæti gert allt
annað. En þar skjátlaðist mér, því
þegar maður er orðinn tónlistar-
maður, þá verður maður að vera á
— er svo sterk. í ljóði er hægt að
umskapa yfir í eitthvað á andar-
taksstund. Slíkur kraftur heillar
mig.
Nú þurfti Woody að lesa af
hendi herþjónustu og gerði það á
árunum 1956 og 1957. En eftir það
fór haiin að skrifa smásögur og
greinar, nam ítölsku og vann að
ljósmyndagerð, jafnframt því sem
hann stundaði verkfræðistörf við
vatnsvirkjanir. 1960 fluttist hann
til Prag og hlaut ríkisstyrk til að
nema við listaakademíuna í kvik-
mynda- og sjónvarpsdeild. Og þar
tók hann að stjórna og framleiða
kvikmyndir. — Ég sá kvikmyndun-
ina þá, og geri það enn, sem
framhald á bókmenntunum, nokk-
urs konar bókmenntir sem stund-
aðar eru í tíma og rúmi, í loftinu
segir hann. Þá fór ég líka að reyna
að skrifa og ná tökum á stórum
formbyggingum.... I minum aug-
um var kvikmyndin það tæki, efni
og frásagnarmöguleiki, sem nýj-
astur er og enn ekki búið að ná
tökum á. I bókmenntum varð ég
alltaf að bera mig saman við
Kafka og aðra og sama í ljóðlist-
inni. En kvikmyndin er óskráð
blað. Það er ónumið land. Woody
hélt áfram að gera stuttar kvik-
myndir á árunum 1960—64. Hlaut