Morgunblaðið - 10.02.1979, Blaðsíða 13

13
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 1979
urkræfu framlagi stofnkostnað við
byggðarlínur til þessara staða.
Með þessum forsendum gæti
Landsvirkjun ásamt landshluta-
fyrirtækjunum yfirtekið byggðar-
línurnar og rekstur þeirra.
3. Ekki er hægt að fjalla um
framtíðar skipulag raforkuvinnsl-
unnar, án þess að líta til Kröflu-
virkjunar. Vonandi tekst að afla
nægjanlegrar orku til fullrar
starfrækslu hennar, þó síðar verði,
en áætlað var í upphafi. Takist það
virðist eðlilegast að Krafla verði
hluti raforkuvinnslufyrirtækis
norðurlands. Þangað til verður
ríkið að greiða afborganir og vexti
af þeim lánum, sem tekin hafa
verið til Kröfluvirkjunar, enda í
hana ráðist með einhliða ákvörðun
ríkisvaldsins.
4. Dreifing rafmagns í smásölu
verði eingöngu í höndum rafveitna
sveitarfélaganna. Þar sem byggð
er dreifð til sveita, kemur til
greina að jafna rafmagnsverðið
með greiðslu verðjöfnunargjalds,
og einnig rafmagn til hitunar hjá
þeim byggðum, sem ekki eiga kost
á jarðvarma.
Þróun í
stað
valdboðs
ofanfrá
Eins og ég gat um áðan, þá
stendur Landsvirkjun á gömium
merg og hefur verið lengi í upp-
byggingu. Þessa hafa íbúar orku-
veitusvæðis Landsvirkjunar lengi
notið og nú njóta þess orðið líka
fjölmargir í öðrum landshlutum. A
síðasta ári var stofnað sérstakt
orkubú fyrir vestfirði. Með stofn-
un raforkuvinnslufyrirtækja á
norðurlandi og austfjörðum, eins
og hér hefur verið lýst, væri komið
á nokkuð samræmdu skipulagi í
þessum málum fyrir landið allt.
Skilyrði væru sköpuð fyrir stór-
virkjanir norðanlands og austan,
hliðstæðar þeim, sem Landsvirkj-
un hefur byggt á suðurlandi.
Óþarfi er að lýsa þeim áhrifum,
sem slíkt mundi hafa í för með sér.
Með þátttöku Landsvirkjunar í
þessum fyrirtækjum má nýta þá
reynslu og tæknikunnáttu, sem
þar er nú fyrir hendi hjá starfs-
mönnum. Samvinna myndi þegar í
upphafi verða með öllum þessum
raforkufyrirtækjum. Vera má, að
sú samvinna leiddi síðar til alls-
herjar sameiningar raforkuvinnsl-
unnar í landinu. Ur því yrði
reynslan að skera, og ég tel ekki
ólíklegt að þróunin yrði sú í
framtíðinni.
Undir öllum kringumstæðum er
það heillavænlegra til árangurs,
að slik sameining verði ávöxtur
þróunar og gagnkvæmra samn-
inga, allra þeirra sem að raforku-
framleiðslu vinna, fremur en að
henni verði komið á í skyndingu og
undirbúnings lítið með einhliða
valdboði ofanfrá.
Búrfells-
virkjun að
vetrarlagi
Leiðir
til
úrlausnar
Ég hefi hér að framan lýst
efasemdum um framkomnar hug-
myndir, bæði um, að Landsvirkjun
yfirtaki í skyndi megin raforku-
vinnslu í landinu og eins að eitt
virkjunarfyrirtæki — Laxárvirkj-
un — verði að svo komnu máli
sameinað Landsvirkjun. Jafn-
framt geri ég mér þess ljósa grein,
að nauðsynlegt er að móta nýtt
skipulag þessara mála utan Lands-
virkjunarsvæðisins og í samvinnu
við Landsvirkjun. Þá er og eðlilegt,
að aðrir landsmenn njóti góðs af
þeirri reynslu og verkkunnáttu,
sem byggð hefur verið upp hjá
Landsvirkjun og starfsmenn fyrir-
tækisins hafa öðlast við byggingu
stórvirkjana á undanförnum ár-
um. Hér skal því að lokum drepið á
nokkrar þær hugmyndir sem sett-
ar hafa verið fram um leiðir í
þessum málum:
1. Stofnuð verði landshlutafyrir-
tæki til raforkuvinnslu, fyrir norð-
urland og austfirði. Aðiiar að
stofnun þeirra verði eigendur
þeirra virkjana, sem þegar eru
fyrir, sveitarfélög og einstaklingar
og félög þeirra í viðkomandi lands-
hfutum, ríkið og ennfremur Lands-
virkjun, ef heimamenn og stofn-
endur óska þess.
Bæði á norður og austurlandi
eru miklir virkjunarmöguleikar,
sem sáralítið hafa verið hagnýttir
til þessa. Með stofnun slíkra raf-
orkuvinnslufyrirtækja væri lagður
grunnur að stærri virkjunum í
þessum landsfjórðungum, með
svipuðum hætti og stofnun Lands-
virkjunar varð grundvöllur stór-
virkjanna á suðurlandi.
2. Sú megin regla hefur gilt um
stofnlínur á Landsvirkjunarsvæð-
inu, að kostnaður við þær hefur
verið talinn hluti af virkjunar-
framkvæmdum, og hann greiddur,
eins og annar stofnkostnaður af
rafmagnsnotendum. Margt mælir
með því, að sami háttur verði
hafður á með greiðslu kostnaðar af
lagningu byggðarlína, að þeir
borgi, sem njóta rafmagnsins, sem
um línurnar er flutt. Byggðarlín-
urnar hafa líka þegar sparað
stórfé og eiga eftir að spara miklu
meira fyrir þær rafmagnsveitur á
norður og austurlandi, sem búið
hafa við orkuskort og áður urðu að
mæta honum með keyrslu diesel-
stöðva.
Sökum fámenns og lítils mark-
aðar víða á Vestfjörðum og aust-
fjörðum, kemur þó fyllilega til
álita að ríkissjóður greiði að ein-
hverju leyti niður með beinu óaft-
síðustu 15 árin með stórvirkjunum
í Þjórsá og Tungnaá. Landsvirkjun
stendur því á gömlum merg, og
hefur verið lengi í uppbyggingu.
Megin ástæður þess, hversu
giftusamlega hefur tekizt til við
byggingu og rekstur virkjanna
Landsvirkjunnar, eru þær, hversu
vandlega og með löngum fyrirvara
framkvæmdirnar hafa verið
undirbúnar og að verðákvörðunum
á rafmagninu hagað þannig, að
fyrirtækið hefur skilað arði til að
standa undir greiðsluskuld-
bindingum sínum. Skyndi-
ákvarðanir og óundirbúin yfirtaka
Landsvirkjunar á flestum raforku-
framleiðslufyrirtækjum landsins,
er því ekki líkleg til að leysa
vandamál landsbyggðarinnar, en
kann að valda Landsvirkjun marg-
víslegum erfiðleikum.
2. Margar vatnsaflsvirkjanir
víðsvegar um landið eru eign
viðkomandi sveitarfélaga og
sýslna, annað hvort að hluta eða
öllu leyti. Þau verða ekki skylduð
til þess gegn vilja sínum að láta
þessar virkjanir af hendi við
Landsvirkjun. Ýmsar þessar
virkjanir, sem byggðar hafa verið
fyrir áratugum síðan, hafa greitt
upp sínar stofnskuldir og verið
afskrifaðar og skila því eigendum
sínum góðum arði og hagstæðu
rafmagnsverði.
3. í Landsvirkjunarlögunum frá
árinu 1965 er heimild fyrir Laxár-
virkjun til að sameinast Lands-
virkjun. Hingað til hefur Lásár-
virkjun ekki óskað eftir að nota
sér þessa heimild. Út af fyrir sig er
það álitamál, hvort forsendur fyrir
þessu 14 ára gamla heimildar-
ákvæði eru nú ekki brostnar,
sökum þeirra miklu breytinga,
sem orðið hafa síðan á eignum og
rekstri Landsvirkjunar. Um það
skal ég þó ekki fjölyrða hér.
Hins vegar hefi ég fregnað, að
nefndin, sem nú fjallar um þessi
mál, telji heppilegast að einskorða
tillögur sínar á þessu stigi við
sameiningu Landsvirkjunar og
Laxárvirkjunar, og að hið nýja
fyrirtæki yfirtaki til eignar og
rekstrar byggðalínurnar.
Ég sé ekki, að sameining Lands-
virkjunar og Laxárvirkjunar leysi
þann skipulagsvanda, sem staðið
er frammi fyrir í raforkuöflun
landsbyggðarinnar. Fyrir utan
stæðu þá eftir sem áður flestir
aðrir hlutar landsins, en Lands-
virkjunarsvæðið og Akureyri og
eftir væri að skipuleggja raforku-
öflun þeirra. í raun þýddi þessi
sameining það eitt, að sérstakur
deildarstjóri hjá Landsvirkjun
yrði settur yfir Laxárvirkjun og
Akureyri fengi miðað við eignar-
mat um 1/12 atkvæðisréttar í
stjórn Landsvirkjunar.
4. Yfirtaka Landsvirkjunar á
greiðslu stofnkostnaðar og rekstri
byggðarlínanna snertir fyrst og
fremst íbúa á núverandi orku-
veitusvæði Landsvirkjunar. Sam-
kvæmt fyrstu áætlunum er gert
ráð fyrir, að það mundi þýða, að
nauðsynlegt yrði að hækka heild-
söluverð rafmagns frá Landsvirkj-
un um 25%, sem samsvarar því, að
smásöluverð á rafmagni til neyt-
enda myndi þurfa að hækka um að
minnsta kosti 12%.
Er þá komið að þeim kjarna
málsins, hvort nota á skipulags-
breytingar á þessum málum til að
hækka verulega rafmagn til íbúa
á orkuveitusvæði Landsvirkjunar
í þeim tilgangi að greiða niður
stofnkostnað á byggðarlínum.
Slíkt virðist ekki sanngjarnt, þeg-
ar tillit er tekið til þess, að þessir
neytendur hafa með raforkukaup-
um sínum á liðnum árum sjálfir
greitt sínar stofnlínur, byggt upp
markað Landsvirkjunar, og enn-
fremur greitt lengi 13% verðjöfn-
unargjald til Rafmagnsveitna rík-
isins.
Niðurstaða þessa máls kemur
fyrst og fremst til með að mæða á
forystumönnum Reykjavíkurborg-
ar, sem á 50% í Landsvirkjun og
hefur því hér mikilla hagsmuna að
gæta.

■<rrnn*r’fr'm-

■«
•«
•V j

AÞENA
— á mörkum hins ótrúlega.
Því eru nær engin takmörk sett, hversu lengi er hægt að hrífast af Akropolis
og gömlu musterunum þar. Allt er þetta sögu líkast. Það er líka jafn furðulegt,
hvað þessi borg, með tvær milljónir íbúa, hefur upp á margt að bjóða og þá ekki
bara á sviði iðandi skemmtanalífs. Tökum til dæmis þröngar götur gamla
borgarhlutans, þar sem allt úir og grúir af veitingastöðum og útimarkaðir eru á
hverju strái, eða þá hafnarborgina Pireus, þar sem hægt er að
sitja niðri á bryggju og njóta góðrar máltíðar.
Og það er líka næsta ótrúlegt, að í námunda við svo stóra borg skuli
vera jafn stórkostlega finar baðstrendur. Það allra merkilegasta er þó.
að hversdagsleikinn cr ekki síður heillandi.
Verið velkomin til hinnar stórkostlegu borgar, Aþenu.
Grekiska Statens Turistbyrá
(Fcrðaskrifstofa griska rikisins)
Grev Turegatan 2 • Box 5298 • S-10246 STOCKHOLM
Sími 08-211113