Morgunblaðið - 18.02.1979, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 1979
15
55
Margir tóku fram ... aö þeir hefðu alls ekki vitað... að verið
var að myrða Gyðinga milljónum saman á stríðsárunum
(SJÁ: Sjónvarp)
55
Harðstjornl
Dýflissurnar
í El Salvador
„ÉG ýtti inn þungri, þykkri járn-
hurð og lýsti inn í klefann. Mér
varð sem mér rynni kalt vatn milli
skinns og hörunds. Þetta var
fangaklefi — svo sem metri að
flatarmáli, alveg ljóslaus og
gluggalaus, og slímugir veggirnir
þaktir skorkvikindum ...“. Þessi
klausa er úr skýrslu nefndar sem
fór um E1 Salvador í fyrra þeirra
erinda að skoða fangelsi í landinu
og ganga úr skugga um það hvort
ásakanir á hendur stjórnvöldum
um mannréttindabrot ættu við rök
að styðjast. Það var mannrétt-
indanefnd Samtaka Ameríkuríkja
sem efndi til þessarar rannsóknar.
Hún kemst að þeirri niðurstöðu í
fyrrnefndri skýrslu, sem reyndar
er ekki enn komin út, að öryggis-
þjónustan í E1 Salvador og ýmsar
opinberar stofnanir aðrar eigi sök
á dauða „fjölda manna", hafi auk
þess lengi stundað pyntingar, bæði
andlegar og líkamlegar, og haldið
mönnum föngnum langtímum
saman í leyndum dyflissum þar
sem aðbúnaður er á borð við það
sem lýst var hér að framan. Þá eru
stjórnvöld borin þeim sökum að
hafa efnt til „skipulegra ofsókna"
á hendur kaþólsku kirkjunni í
landinu og fyrir það að hafa níðzt
á stjórnarandstæðingum. Einir
fjórir prestar, ef ekki fleiri, hafa
verið myrtir í E1 Salvador á tveim
síðastliðnum árum og öll þau mál
óupplýst. Fyrir nokkrum vikum
var svo enn annar prestur skotinn
til bana, ásamt fjórum öðrum á
safnaðarfundi. I skýrslu mann-
réttindanefndar er því haldið
fram, að rikisstjórnin í E1 Salva-
dor reki leynilegar fangabúðir,
„Ýmsar opinberar stofnanir...
hafa lengi stundað pyntingar“. —
Myndin, sem talin er ósvikin,
sýnir eina af pyndingaraðferðum
harðstjóranna í Suður- og
Mið-Ameríku. Amnesty Internat-
ional dreifði henni til fjölmiðla.
fleiri en einar, og hafi erindrekar
nefndarinnar komið þangað. Er
aðstæðum þar lýst allnákvæmlega
í skýrslunni.
Nefndarmenn höfðu farið um
höfuðstöðvar þjóðvarðarins í
höfuðborginni, San Salvador, og
ekkert borið til tíðinda. En nokkr-
um dögum síðar sneru tveir þeirra
aftur og höfðu nú í höndunum
teikningu sem þeir höfðu komizt
yfir af þriðju hæð aðalstöðvanna.
Þáverandi yfirmaður þjóðvarðar-
ins, Ramon Alvarenga hershöfð-
ingi, hafði áður fengið fyrirmæli
frá ríkisstjórninni um það að
greiða fyrir nefndarmönnum.
Hann fór því með þeim upp á
þriðju hæð að beiðni þeirra, þar
fundu þeir eftir teikningunni,
klefa sem af ýmsu virtist hafa
verið notaður til pyntinga; reyndar
var hann kallaður „yfirheyrslu-
klefi" á teikningunni. Þar var á
vegg spegill, gagnsær úr öðrum
klefa hinum megin við vegginn, er.
uppi á borði rafmagnsbúnaður.
Nefndarmenn kröfðu Alvarenga
hershöfðingja skýringa á þessu ög
kvað hann klefann notaðan til
ljósmyndatöku. En því neitaði
ljósmyndari hersins síðar í viðtali
við nefndarmenn.
Annar klefi fannst eftir fyrr-
nefndri teikningu, fjórir fermetrar
að stærð. Inn af honum var gangur
og hafði verið hlaðið fyrir dyrnar
einum 15 málmbrettum sem höfð
eru til þess að festa fanga niður í
sérstökum kvalafullum stellingum
og kunn voru af frásögnum fyrr-
verandi fanga. Enn inn af gangi
þessum fundust fjórar myrkra-
kompur, slímugar og fullar skor-
kvikinda eins og sú sem lýst var í
upphafi. Innan á málmhurðirnar
fyrir þeim höfðu verið krafsaðir
upphafsstafir og voru það að sögn
nefndarmanna upphafsstafir
fimm manna sem horfið hafa
sporlaust á fimm síðast liðnum
árum og talið er að stjórnvöld hafi
látið myrða. Þegar Alvarenga
hershöfðingi var beðinn skýringar
á upphafsstöfunum innan á klefa-
hurðunum kvað hann sennilegast
að „einhver fjandmaður stjórnar-
innar“ hefði krotað þá þar til að
varpa grun á hana ...
Mannréttindanefndin krefst
þess að lokum í skýrslu sinni, að 80
þúsund manna sveitir, hálfgerðar
hersveitir sem Orden nefnast og
stjórnin hefur á sínum vegum um
land allt, verði leystar upp. Stjórn-
inni í E1 Salvador er svo gefinn
frestur til 28. febrúar til þess að
svara til allra þeirra saka sem
fram koma í skýrslunni.
- KAREN DEYOUNG
brenndur inni í samkomuhúsi. Það
atriði var byggt á atburði sem
gerðist á stríðsárunum í Frakk-
landi er kveikt var í kirkju fullri af
fólki og það brennt inni. Og líkt er
um mörg atriði önnur. Seinna
hringdi raunar maður til sjón-
varpsstöðvarinnar og staðfesti
ódæðið. Hann sagðist hafa verið
viðstaddur.
Eins og áður sagði var mikið um
það að menn segðust ekkert hafa
vitað af fjöldamorðum nasista og
útrýmingarbúðunum á stríðsárun-
um. Þó er búið að sýna fram á það
svo ekki verður borið til baka, að
vitneskja um útrýmingarbúðirnar
var allalmenn í stríðinu. Hitt er
annað mál að Þjóðverjar, sem
muna þá tíð, kæra sig fæstir um að
viðurkenna að þeir hafi vitað af
búðunum, nema ef vera skyldu
þeir sem enn voru og eru gallharð-
ir nasistar. Það er þó undarlegra
hve margir kváðust fyrst hafa
frétt af útrýmingarbúðunum er
framhaldsmyndaflokkurinn hófst.
Manni þykir þetta með ólíkindum.
Það er samt hugsanlegt að fólk
hafi almennt skellt skolleyrum við
frásögnum af ógnarverkum nas-
ista, bæði í ræðu og riti, svo og við
fregnum af öllum þeim réttarhöld-
um sem efnt hefur verið til yfir
gömlum nazistum á stuttum fresti
alveg frá stríðslokum og fram á
þennan dag, að viðbættu því að
fjölmiðlar hafi yfirleitt ætlað
þessu efni lítið rúm og gert lítið úr
því sem þeir þó birtu. En ótrúlega
mun þetta láta í eyrum annarra
vesturlandamanna.
Viðbrögð Austur-Berlínarbúa
voru öll önnur í þessu efni. Ég hitti
t.d. að máli ung hjón sem kváðust
snortin af sjónvarpsþáttunum en
þó hefði þeim verið margt kunnugt
fyrir þvi að nasisminn hefði verið
auglýstur og ógnarverk nasista
tíunduð rækilega í Austur-Þýzka-
landi öll þeirra uppvaxtarár. Ég
spurði þau hvort þau hefðu ein-
hvern tíma fundið eða fyndu til
sektarkenndar fyrir hönd þjóðar-
innar vegna glæpa nasista. Þau
könnuðust vel við það. Þau höfðu
ferðazt dálítið um Austur-Evrópu-
lönd og kváðu engan Þjóðverja
sem þar færi um komast hjá því að
finna til sektarkenndar: hvarvetna
væru minnismerki um ódæði Þjóð-
verja í stríðinu og ennþá lifði
aragrúi manna sem ætti um sárt
að binda af þeirra völdum. Aftur á
móti sögðust þau skilja það mæta
vel hvers vegna almenningur reis
ekki upp og reyndi að koma í veg
fyrir það að Gyðingum yrði út-
rýmt. Menn gengju ekki í berhögg
við alræðisstjórn.
Sjónvarpsmyndaflokkurinn kom
Vestur-Þjóðverjum sem sé meir á
óvart en Austur-Þjóðverjum.
Reyndar komu þessi mál til um-
ræðu í Vestur-Þýzkalandi fyrir
rúmum áratug, þótt margir segist
ekki hafa heyrt þeirra getið fyrr.
Það var um það bil sem stúdenta-
uppreisnin gekk yfir. Þá var m.a.
deilt um það hvort morðsakir gætu
fyrnzt og ef svo væri hvenær þær
skyldu teljast fyrndar. En þær
deilur urðu aldrei mjög harðar og
hjöðnuðu áður langt leið. Það
verður hins vegar fróðlegt að
fylgjast með umræðum þegar
fyrning morðsaka kemst aftur á
dagskrá, sem örugglega verður nú
þegar búið er að sýna sjónvarps-
þættina um Gjöreyðingu og
íhaldssamir stjórnmálamenn
hyggjast tefla gömlum félaga úr
nasistaflokknum og stormsveitar-
manni að auki í framboð til
kanslaraembætrisins.
- JAMES FENTON.
Petta gerðist líke ....
Ekki árangur sem erfidi
Skokkið sem svo er nefnt ber vott um hættulegar sálarfíækjur
þeirra sem það iðka og sver sig mjög í ætt við þá áráttu sem sumir
menn eru haldnir að kaupa vændiskonur til þess að lumbra á sér með
svipum. Svo segir að minnsta kosti Christian Barnards, hjartaskurð-
læknirinn heimsfrægi, sem skriíar vikulegan þátt um heilbrigðismál í
Rand Daily Mail í Jóhannesarborg. í spjalli sínu í vikunni leið fann
hann skokkinu flest til foráttu eins og sjá má af ofangreindu og lét í
það skína að ósvikin kynferðisleg sjálfspíning eða heimsókn á
„nuddstofur“ vændiskvennanna kynnu að reynast skömminni skárri
en meintur heilsubótar-
þeytingur útí á víðavangi. bað
er þó ekki ekið yfir fólkið, sem
leitar til „nuddaranna" segir
læknirinn, en bætir síðan við
og sýnist þá tala í alvöru, að
„ef hinn veslings offituþjakaði
hlaupagikkur gerði sér bara
ljóst hversu langt hann þarf
að hlaupa til þess að losna við
hitaeiningarnar f einum
einasta brauðmola." þá kynni
hann að finna upp á einhverju
gagnlegra en bannsettu
skokkinu.

•HlllÍll
lllllllli
ll.
Gegndarlaust óhóf
Það er aldeilis lygilegt hvað forréttindafólkinu í íran leyfðist, að
segir í klausu um þessi efni í tímaritinu „To the Point", en engir gengu
samt harðar fram í dekrinu við sjálfa sig en hirðmennirnir sem
umkringdu keisarann (myndin) Sérhver sending sem barst til Teheran
mcð markinu „darbar“ (hirð) var sjálfkrafa tollfrjáls og gilti þá einu
hvort móttakandinn var að næla sér í eitt bréf af títuprjónum frá
útlandinu eða eitt stykki flugvél. Kunnugir upplýsa nú líka að
hirðfólkið og ættingjar þess, sem og allir aðrir sem voru í náðinni hjá
keisarafjölskyldunni. hafi í rauninni verið hafnir yfir lög og rétt.
„Embættismaður við hirðina var oft valdameiri en ráðherra," segir
einn af auðkýfingunum í Teheran. Óbreyttur írani — og jafnvel
ráðherrar með — urðu að gera svo vel að greiða yfir 200%
innflutningsgjald ef þeir vildu eignast bandariskan lúxusbíl.
Ilirðmaðurinn gat hinsvegar óáreittur flutt samskonar bíl inn á
kostnaðarverði og selt hann síðan við fjór- eða fimmfalt innkaupsverð.
Að sögn tollgæslumanna dugði ekki minna flugfar
en „að minnsta kosti Ilercules-vél til þess að flytja
varninginn heim sem keisarahjónin og fylgdarlið
þeirra viðaði að sér“ á hinum tíðu utanlands-
ferðum sínum. Enginn hafði neitt við það að
athuga, bætir tollþjónninn við, þó að lífvörður eða
herbcrgisþjónn héfði allt upp í 15 litasjónvarps-
tæki í farangri sínum og svosem 50 úr að auki.
Loks er þess að geta að samkvæmt lista, sem fyrir skemmstu var
birtur í blöðum í íran, nutu afkvæmi næstum allra fyrirmanna við
keisarahirðina fastra styrkja úr Pahlavi-sjóðnum margrómaða, sem
átti að vera ein helsta skrautfjöðurin í menningar- og mannúðarhatti
kcisarahjónanna. Og sú sporslan nam sem svarar nær 390.000 krónur
á barn á mánuði.
Afíeit þjónusta
Samkvæmt skjölum. sem nú hafa verið gerð opinber í Washington,
var sá af njósnahringjum Þjóðverja, sem þeir þóttust þó best geta
treyst, algjörlega í vasanum á Bandaríkjamönnum síðustu átján
mánuði heimsstyrjaldarinnar síðari. Bandarískir gagnnjósnarar
sömdu samtals 342 skeyti, sem hinir þýsku njósnarar voru síðan
þvingaðir til að senda til Berlínar frá New York, Baltimore og
Washington. í fyrrgreindum plöggum greinir ekki frá því hve margir
njósnararnir voru né hvernig Bandaríkjamenn klófestu þá. og ekki er
upplýst að heldur hvort þetta fólk var geymt í fangelsum á meðan það
var neytt til að þjóna málstað hinna nýju herra sinna. Á hinn bóginn
er vitað, að í Berlín lögðu menn mikið upp úr skeytum þeirra, enda
gættu Bandaríkjamenn þess jafnan að láta fljóta með eitt og eitt
sannleikskorn til þess að gera blekkingavefinn þeim mun trúverðugri.
Nóg af því góÖa
Orð í tíma talað, mætti segja um þá yfirlýsingu núverandi
stjórnarherra í Bólivíu að þeir séu staðráðnir í að koma þar á lýðræði í
eitt skipti fyrir öll, enda sé þjóðin orðin svo leið á einræðisstjórnum að
ef hún verði rétt einu sinni
svikin um frelsið, þá hljóti það
að leiða til blóðugrar borgara-
styrjaldar. Það er enda engin
furða þó að þeir í Bólivíu séu
búnir að fá sig sadda af herfor-
ingjaklíkum og öðrum of-
beldisseggjum. Byltingar
mega heita þjóðaríþrótt Bóli-
viumanna enda skoðun kunn-
ugra að þeir eigi heimsmetið í
þeim ófögnuði. Síðasta
byltingin þcirra var í
nóvember síðastliðnum þegar
þeir hinir sömu sem nú hafa heitið þjóðinni lýðræðisstjórn hrifsuðu til
sín völdin þegar allt var að fara í bál eins og fyrri daginn. Og
byltingin sú var sú tvö hundruðasta í röðinni síðan landið losnaði
undan Spánverjum fyrir liðlega hálfum öðrum aldarfjórðungi!