Morgunblaðið - 22.02.1979, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. FEBRUAR 1979
13
ingafjórðungi og þar af leiðandi
hafi líka orðið þar mannfækkun
1306 miðað við það er var um 1100.
Það er vitað, að hörmungar urðu
nokkrar í Sunnlendingafjórðungi
af eldgosum til dæmis í Þjórsár-
dal, og jarðir fóru þar í eyði. En
sáralítill hnekkir mun hafa orðið
af þessu, og líklega ekki veruleg
röskun um fjölda bænda.
En hitt er víst, að eftir lögbók-
inni, Jónsbók, og sáttargerðinni í
Ögvaldsnesi, jókst búskapur á
Suðurlandi, en á annan hátt en
varð í Hólabiskupsdæmi. Það er að
höfuðbólakerfi miðalda eftir formi
iensfyrirkomulagsins, varð þar í
framkvæmd, og leiddi af því, að
skattaeiningarnar urðu stærri,
það er að höfuðbólin komu skött-
um sínum að verulegu leyti yfir á
hjáleigubændu líka til greina og
skal nú að því vikið.
Hin upphaflega félagsskipun til
tíundar var sunnlensk. Hreppa-
skipunin var skattaskipulag jafn-
hliða því að vera skipulag til að
leysa önnur félagsleg vandamál.
Þetta kemur best og gleggst fram
við skipun tíundarlaganna, þar
sem hreppunum er þar falið hlut-
verk eða verkefni, sem kaþólska
kirkjan sótti mjög eftir að hafa í
sínum höndum í öllum löndum
kristninnar. En eftir hreppa-
skipuninni og tíundarlögunum var
höfuðbólarétturinn viðurkenndur í
fullu veldi. Jónsbók og sáttargerð-
in í Ögvaldsnesi fara mjög í sömu
átt, auka hann og treysta.
I upphafi urðu aðeins fjórir
hreppar til, það er tveir í Flóanum
og hrepparnir, það er Gnúpverja-
og Hrunamannahreppur. Eftir
ákvæðum Grágásar urðu hreppar
að samanstanda af 20 lögbændum.
En það er öruggt, að Kallnesinga-
eða Sandvíkurhreppur hefur aldrei
verið svo fjölmennur, og óvíst að
Hraungerðishreppur hafi verið
það heldur. Gnúpverjahreppur
hefur ekki samanstaðið af 20
lögbændum eftir að Þjórsárdalur
fór í eyði.
En jafnhliða þessu má skipta
hreppum landsins í þrjá flokka.
1. Þar sem hreppurinn saman-
stóð af sem heppilegustum fjölda
til að leysa hin félagslegu vanda-
mál, og var að mestu markaður af
landfræðilegum mörkum.
2. Þar sem hreppurinn saman-
stóð af skattheildum mótaður af
innra skipulagi hreppsins eftir
Jónsbók, og varð því ekki nema
meðalstór hreppur.
3. Þar sem hreppurinn var mjög
stór, samanstóð af mörgum jörð-
um, lögbýlum og tók yfir geysilega
stórt landsvæð'. Það eru yngstu
hrepparnir og sumir þeirra hafa
sennilega ekki verið stofnaðir fyrr
en eftir lögtöku Jónsbókar og
Brautarholtssamþykktar.
Þegar á þetta er litið, og gert er
ráð fyrir framkvæmd þessara
mála eftir félagslegu tilliti mið-
alda, kemur allt annað í ljós, en
haldið hefur verið fram í íslenzk-
um sögubókum og ritum.
Eftir samþykktina í Ögvaldsnesi
árið 1297, varð það nauðsyn fyrir
Skálholtsstól að safna saman öll-
um máldögum og gögnum um
heimildir kirkna og stólsins á
jörðum og ítökum um allt biskups-
dæmið. En vegna langvarandi
óstjórnar á Skálholtsstól á 14. öld,
varð þessu ekki lokið fyrr en undir
aldamótin 1400, og tók það heila
öld. Það var erlendur biskup sem
lauk þessu mikla og merka starfi,
og hét hann Vilkin, og er máldaga-
safnið kennt við hann og kallað
Vilkinsmáldagar og er ein merk-
asta heimild um sögu þjóðarinnar
fyrr á öldum.
En biskup vann lítið að þessu
sjálfur. Það var Óli Svarthöfðason
prestur í Odda á Rangárvöllum
sem vann verkið, enda var hann
varabiskup í Skálholti í tíð fyrr-
greinds biskups.
Með safni máldaga Skálholts-
stóls og kirkna í biskupsdæminu,
lagði Óli Svarthöfðason undirstöð-
una undir hið mikla fjármálaveldi,
sem Skálholtsstóll varð á 15. öld,
og hafði næstum því náð Hóla-
biskupsstóli í eignum um siðskipti.
En örlög Óla Svarthöfðasonar
urðu hörmuleg, og verður að því
vikið í næstu grein.
Sigurgeir Sigurðsson bœjarstjóri:
Stjórnmál
Landsfundur
23. Landsfundur Sjálfstæðis-
flokksins verður haldinn í vor.
Margir bíða þessa fundar með
nokkurri eftirvæntingu þar sem
þar verða án efa deildar mein-
ingar um menn og málefni eins
og vera ber í þróttmiklum lýð-
ræðisflokki, sem okkar.
Nokkur aðalatriði sýnast þó
liggja ljós f-yrir, svo sem breyt-
ingar á forystu og meiri vald-
dreifing.
Sá, sem þessar línur ritar
hefur lengi verið þeirrar skoð-
unar og raunar um það ritað
áður að eðlilegt væri að lands-
byggðin ætti fulltrúa í æðstu
stjórn Sjálfstæðisflokksins og er
nefndur er Matthías Bjarnason
fyrrv. sjávarútvegsráðherra.
Gera þarf þá kröfu til for-
manns eða varaformanns að
annar hvor sé utan stjórnar og
sinni flokksstarfinu þegar Sjálf-
stæðisflokkurinn er í stjórn.
Dugnað Alberts Guðmunds-
sonar á að nýta í þingflokki.
Stjórnarandstaðan?
Hafi einhver átt von á því að
þingmenn Sjálfstæðisflokksins
nýrri stjórn þann starfsfrið er
öllum stjórnum er nauðsynlegur
fyrstu mánuði meðgöngutímans.
Eina málið sem ekki hefur verið
hægt að láta óátalið er sú
fjárræðissvipting (skattarán)
sem framin hefur verið. Því
hafa sjálfstæðismenn hástöfum
mótmælt innan þings sem utan.
Efnalegt sjálfstæöi eru mann-
réttindi, sem Sjálfstæðisflokk-
urinn mun verja með öllum
þeim þrótti, sem þjóðin veitir
honum hverju sinni.
mun Sjálfstæðisstefnan koma
mikið við sögu.
Hnignun Framsóknarflokks-
ins kallar á sérstakt átak
bændafulltrúa okkar til þess að
taka við þeim hluta Framsókn-
ar, sem vill samstöðu með lýð-
ræðisöflum landsins. Sameigin-
lega getur slíkur samhentur
bændaarmur Sjálfstæðisflokks-
ins mótað og framfylgt land-
búnaðarstefnu sem sæmdi sjálf-
stæðustu atvinnurekendum
landsins — bændunum —.
Hlaupafylgi Krata verður
ekki langvinnt. Ekki er efast um
góðan ásetning þeirra til þess að
láta gott af sér leiða en slíkt
koðnar niður vegna undanlát-
semi við Komma.
Forystan - Stjórnarandstaðan - Framtíðin
þar átt við varaformannsstarfið.
Það er ekkert náttúrulögmál að
fyrrverandi borgarstjórar í
Reykjavik gangi sjálfkrafa inn í
formanns og varaformannssæti
Sj álfstæðisf lokksins.
Sjálfstæðisflokkurinn er sem
betur fer ekki í neinu manna-
hraki og getur teflt fram sterku
liði en sá maður sem oftast er
upphæfu þegar í haust háværa
órökstudda gagnrýni í þingsöl-
um á störf núverandi ríkis-
stjórnar hafa þeir sömu sem
betur fer orðið fyrir von-
brigðum.
Sá hluti stjórnarandstöðunn-
ar, sem sjálfstæðismenn hafa
skipað, hefur réttilega gefið
Framundan er tími mark-
vissrar stjórnarandstöðu, sem
studd verður rökstuddum álits-
gerðum málefnanefnda flokks-
ins, sem unnið hafa af krafti í
vetur.
Framtíðin
Hvað framtíðin ber í skauti
veit enginn en víst er að þar
í dag er Sjálfstæðisflokkurinn
sterkur í röðum sjómanna og
verkamanna og sækir þangað
mikið af fylgi sínu.
Með því að opna samtök laun-
þega og hleypa þangað inn lýð-
ræði, sem tryggði rétt allra
félagsmanna yrði komið í veg
fyrir pólitíska misnotkun slíkra
samtaka.
Litskyggnuröð
og fyrirlestur um
hvali á aðalfundi
Náttúruverndarfélag Suð-
vesturlands heldur aðalfund í
Norræna húsinu mánudaginn 26.
febrúar n.k. kl. 20.30.
Auk venjulegra aðalfundar-
starfa heldur Árni Waage erindi
um hvali og hvalavernd og frum-
sýnd verður á íslandi litskyggnu-
röð frá „World Wildlife Fond.“
Leiðrétting
í baksíðufrétt í gær misritaðist
nafn Finns Torfa Stefánssonar alþm.
og er beðist velvirðingar á því. Þá
skal tekið fram til að fyrirbyggja
misskilning að tjón K. Jónssonar og
Co vegna hráefnisskemmda er
reiknað út frá upplýsingUm iðnaðar-
ráðherra um hve miklar skemmdirn-
ar voru og út frá upplýsingum, sem
forstjóri K. Jónssonar hefur skýrt
frá opinberlega um verðmæti
hráefnislagersins.