Morgunblaðið - 03.03.1979, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. MARZ 1979 2 5
Gísli Jónsson menntaskólakennari:
BARA
HUSMOÐIR
Hugleiðingar um misrétti
og jafnrétti á barnaári
Án verkalauna vann hún störf sín öll
en víiföi sína krafta þjóð ok landi.
D.St.
1.
Svo ungt er orðið gildismat í málinu að það hefur
ekki komist inn í orðabók Menningarsjóðs. Það er þó
mikið tískuorð um þessar mundir, sem von er. Ekkert
stendur í stað, síst á okkar dögum, og það sem er mikils
metið í dag, þykir kannski léttvægt á morgun. Og öfugt.
Húsfreyja. Hvílík reisn er ekki yfir þessu orði. Sú
sem ræður húsum. En það er til marks um ónæman
málsmekk og ef til vill nýtt gildismat, að þernur í
flugvélum hafa verið nefndar flugfreyjur og afgreiðslu-
stúlkur í flugstöðvum hlaðfreyjur!
Húsmóðir. Takið eftir því hvernig þetta orð sameinar
mýkt og tign. Þó er svo komið hér á landi, að konur í
þessari stétt segja með afsökun og næstum blygðun um
sjálfar sig að þær séu „bara húsmæður", rétt eins og
lægra verði ekki lotið í nútímaþjóðfélagi. Þrátt fyrir
allt held ég að nýtt gildismat þessa starfs sé að
myndast í þjóðarvitundinni, í orði a.m.k. En orð eru til
alls fyrst. Síðan er að láta verkin tala.
2.
Hér í Morgunblaðinu birtist merkileg grein um þetta
efni hinn 4. þ.m., viðtal sænsks blaðamanns við landa
sinn, prófessor Hugo Hagelund í Gautaborg. Þetta er
langt og mikið viðtal, sem hefur orðið mér mikið
umhugsunarefni og kveikt í því tundri sem í mér bjó.
Ég ætla að leyfa mér að taka kafla upp úr þessu viðtali:
Tökum dæmi. Foreldar, sem vinna báðir utan
heimilis, hljóta beinlínis fáránlegar skattaívilnanir.
Við skulum taka fjölskyldu með tvö börn, sem hefur
100.000 sænskar krónur í heimilistekjur á ári. Ef annað
hjónanna hefur þessa upphæð í tekjur eitt sér, þá
verður fjölskyldan að greiða 12.000 kr. hærri skatt
heldur en hún hefði þurft, ef bæði hjónin hefðu unnið
fyrir 50.000 krónum hvort um sig, með því að vinna
hluta úr degi.
En það er ekki nóg með þetta: Ef bæði hjónin vinna
utan heimilisins, þá verður þjóðfélagið að annast um
börnin. Þegar útgjöld fjölskýldunnar sjálfrar á hvert
barn hafa verið dregin frá, þá verða eftir nettó-útgjöld
vegna hvers einstaks barns, sem nema 25.000 krónum
og ríkið verður að greiða þessi áföllnu útgjöld, það er að
segja, það eru meðal annars hinir heimavinnandi
skattgreiðendur, sem borga þessi útgjöld fyrir hina
útivinnandi.
Ríkið færir því þessum hjónum, sem eiga tvö börn, en
bæði hjónin vinna utan heimilisins, 50.000 krónur í gjöf
á ári og lætur þau auk þess sleppa við að greiða kr.
12.000 í skatt, miðað við aðra fjölskyldu með tvö börn,
þar sem annað hjónanna vinnur heimilisstörf. Jafn-
framt þessu eru heimilisstörf stimpluð sem ófín vinna.
Þetta er ein hringavitleysa.
Sú lítilsvirðing, sem heimilisstörfunum hefur verið
sýnd, er í senn eitt hið argasta og óhugnanlegasta
misrétti gegn konum, og stuðlar auk þess beinlínis að
því að viðhalda hinu forna stéttaþjóðfélagi. Það breytir
engu af þessu, þótt hin ýmsu kvennasamtök fullyrði
statt og stöðugt hið gagnstæða.
En hvernig víkur þessu við hér á landi? Misréttið er
jafnvel enn hróplegra, því að hér er það einnig
kynferðislegt, sem t.d. kemur fram í því, að það er
hreint ekki sama hvers kyns það hjónanna er sem
vinnur fyrir tekjum heimilisins. Ef það er karl, er allt
tekjuskattskylt. Ef það er kona, einungis helmingurinn.
Kjósi konan hins vegar að vinna heima, eða neyðist til
þess, er starf hennar að engu metið til fjár.
Og sagan er ekki öll sögð. Gift kona, sem vinnur
launuð störf utan heimilis og í fyrirtæki sem ekki er of
nátengt eiginmanni, fær helming launa sinna undan-
þeginn tekjuskatti. En missi hún mann sinn, falla þessi
fríðindi niður. Einstæð kona, og þó móðir sé, nýtur ekki
þessara fríðinda. Þannig refsar þjóðfélagið beinlínis
þeim konum sem verða ekkjur, með því að taka til baka
skattfríðindi, sem þær nutu, meðan þær voru giftar.
4.
Af því, sem áður er fram komið, má sjá, að það ef
engin furða þótt húsmæður leiti út fyrir heimili sín í
ýmiss konar vinnu, enda hefur það marga kosti. Síst er
ég talsmaður þess að meina þeim slíkt ef þær vilja. Til
hins ætlast ég þá líka, að þær sem kjósa annað, hljóti
ekki fyrir það refsingu. Jafnrétti verður að vera. Tökum
einfalt dæmi. Sjálfsagt er að reisa og reka dagvistunar-
stofnanir fyrir börn þeirra foreldra sem þar kjósa að
hafa þau. En þetta kostar samfélagið ærið fé.
Jafnréttiskrafa og framtíðarsýn dagsins er sú að
aðstandendur barna fái að velja um það, hvort
samfélagið kosti fé til dagvistunar barnanna, svo að
þeir geti unnið utan heimilisins, eða hvort samfélagið
umbuni þeim á annan hátt, ef þeir kjósa a$ ala önn
fyrir börnum sínum heima, með þeim sparnaði fyrir
samfélagið sem af því hlýst. Fólk á ekki aðeins að hafa
rétt til dagvistunar utan heimilis handa börnum sínum,
heldur einnig réttinn um hliðstæða fyrirgreiðslu til
þess að hafa börnin ekki á dagvistunarheimili, ef það
vill. Þetta valfrelsi er það sem koma skal og ég tel að
t.d. í stefnu sem Félagsmálaráð Akureyrar hefur verið
að móta, sé að finna stuðning við þetta valfrelsi. A
sama hátt má segja, ef talað er um rétt barnsins, að
hann sé tvíþættur. Annars vegar að fá að dveljast á
dagvistunarstofnunum og leikskólum, hins vegar
rétturinn til þess að dveljast hjá foreldrum og
aðstandendum. Þessi jafnréttiskrafa hlýtur að koma til
álita á ári barnsins, ekki síður en krafan um að afnema
það hróplega misrétti sem húsmæður á Islandi búa við
á mörgum sviðum og hefja hlutverk þeirra til verðugs
vegs.
5.
Sverrir vinur minn Hermannsson myndi trúlega hafa
sagt að það væri að seilast um hurð til lokunar að fara
að vitna í Svía. Ég hefði getað látið það ógert. Bergljót
Rafnar á Akureyri skrifar líka merkilega grein um
þessi efni í íslending 13. þ.m.: ^mma, hefur þú aldrei
unnið neitt?“ Ég bið menn að lesa þessa grein. Hún
lýsir fjölþættu starfi húsmóðurinnar skýrt og trútt.
Hún sýnir okkur fram á með gildum rökum að fátt
krefjist margbreytilegri hæfileika en húsmóðurstarfið.
Grein Bergljótar lýkur svo:
„Að lokum verður svo sjálfsagt að víkja aðeins að
launakjörum þeirra, sem húsmóðurstarfinu gegna og þá
vandast málið aftur eins og í upphafi, því þeir sem
þjóðfélaginu stýra eru víst á sömu skoðun og hann
dóttursonur minn, að minnsta kosti fáum við heima-
vinnandi húsmæður, engan helming launa dreginn frá
skatti, ekkert fæðingarorlof, ekki niðurgreiðslu fyrir að
gæta barnanna okkar eins og greitt er til barnaheimila
fyrir barnagæslu þar og nú gæti ég aftur byrjað
upptalningu, en læt þó staðar numið. Launin eru sýnist
mér að mestu greidd í fríðu, svo sem brosum á litlum
andlitum, vellíðunarsvip og viðurkenningarorðum
þegna heimilisins og þeirra innri ánægju, sem fylgir því
að finna, að þrátt fyrir allt er maður að vinna þarft
verk, sem ekki miðast við ákveðna krónutölu fyrir
unninn tímafjölda, þó svo að hún „amma hafi aldrei
unnið neitt."
6.
Kvennasamtök nokkur á Islandi hafa að einkennis-
merki krepptan ofbeldishnefa innan í kyntáknshringn-
um. Hvernig væri nú, þó ejcki væri nema þessa mánuði
sem eftir eru af barnaárinu, að skipta þarna um og
setja milda móðurhönd í stað kreppingsins?
25.2. ’79
G.J.
Stjórnaraefnd ríkisspítala:
Tímabært að kanna hvernig fjár-
magn heilbrigðisþjónustu nýtist
STJÓIÍNARNEFND ríkisspít-
ala hefur sent frá sér greinar-
gerð um þróun þjónustu og
aðstöðu ríkisspítala á árunum
1970 — 1979, en í þeirri greinar-
gerð er rakin starfsemi ríkis-
spitala og stofnana og aftast í
henni eru talin upp þau verk-
efni sem stjórnarnefndin telur
að brýnast sé að framkvæma á
rikisspi'tölunum.
í skýrslunni kemur m.a. fram
að sjúkrarúm hefur á þessum
árum fjölgað um 19%, starfs-
mönnum um 113%, tala inn-
lagðra sjúklinga hefur vaxið um
67% og meðallegutími styzt um
27%. Þá hefur göngudeildar-
þjónusta aukist mjög, en hún var
nánast engin í upphafi áratugar-
ins og voru á árinu 1977 yfir 61
þúsund komur. Rakið er í skýrsl-
unni hverjar viðbætur og endur-
bætur hafa verið gerðar á hús-
næði spítalanna og stofnananna
og á línuritum og teikningum er
sýnd fjölgun starfsmanna,
sjúkrarúma, fermetrarrými, bið-
listar, fjöldi starfsmanna á rekstur sjúkrahúsa og heilbrigð- liður að það sé löngu orðið
stofnunum og fjármál. isstofnana í þjóðfélaginu sé nú tímabært að af hálfu opinberra
Stjórnarnefndin telur að orðinn það viðamikill kostnaðar- stjórnaraðila sé tekin ákvörðun
Stjórnarnefnd ríkisspítala kynnir greinargerð sína fyrir fréttamönnum. Ljósm. Rax.
um að hafa stöðugt í gangi
könnun á hvernig fjármagn til
starfsemi þessarar nýtist og
hvaða árangur er af starfi heil-
brigðisþjónustunnar í heild.
Helztu verkefni sem stjórnar-
nefndin telur brýnt að fram-
kvæma á ríkisspítölunum eru
m.a.:
Á Landspítala að bæta að-
stöðu blóðsíunardeildar,
kennslu- og fundaraðstöðu,
rannsóknastofu, gera þurfi átak
til að sinna sjúklingum á biðlist-
um skurðlækningadeilda spítal-
ans og að stuðlað verði að áfram-
haldandi uppbyggingu eldhúss
og þvottahúss ríkisspítalanna og
að geðdeildarbyggingunni verði
lokið svo sem áætlanir geri ráð
fyrir til að fullkomin aðstaða til
handa geðsjúkum verði. fyrir
hendi, þ.e. bæði göngudeildar- og
leguaðstaða.
Á Kleppsspítala er lögð
áherzla á að endurbætur verði
gerðar á húsnæði og að þar verði
t.d. komið fyrir fólkslyftum og á
Kópavogshæli er stefnt að
áframhaldandi uppbyggingu og
'á Vífilsstaðaspítala einnig og
telur stjórnarnefnd að hægt sé
að skipuleggja Vífilsstaðasvæðið
sem framtíðarspítalasvæði fyrir
Stór-Reykjavík.
Sjá fyrri hluta greinargerð-
ar stjórnarnefndar á bls. lfi
og 17.