Morgunblaðið - 05.04.1979, Blaðsíða 12
12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. APRÍL 1979
Ragna Aðalsteinsdóttir, Laugabóli
Við sem í sveit búum erum
þannig sett að börn okkar verða að
stunda sitt nám í heimavistar-
skólum og dvelja fjarri heimili sínu
og foreldrum allan skólatímann þar
til grunnskóla lýkur, þetta er kaldur
veruleikinn.
í skólanum taka við börnunum
bláókunnugt fólk, sem foreldrar
þekkja lítið til og börnin oftast
ekkert. Oft á tíðum er hér um að
ræða fólk, sem telur það sína æðstu
skyldu að móta börnin eftir eigin
höfði og hafa til þess óæskilega
aðstöðu vegna fjarlægðar og
sambandsleysis barns við foreldra
og heimili. — Ég leyfi mér að
fullyrða að þess eru mörg dæmi að
börn komi heim með stórkostlegar
sálarflækjur eftir að hafa verið
meðhöndluð á ýmsa vegu í heima-
vistarskóla.
Til starfa við þessar stofnanir er
oft ráðið allskonar fólk, sem síst af
öllu ætti að koma nálægt barnaupp-
eldi og kennslu en því miður virðist
sem ekki séu gerðar miklar kröfur í
þeim efnum.
í skólanum verða börnin fyrir
allskonar áhrifum, bæði góðum og
illum, eftir því hvernig til tekst. Það
væri vafalaust verðugt verkefni
fyrir sálfræðinga að rannsaka
hvernig ýmiskonar meðhöndlun
kennara hefur áhrif á sálarlíf barna
og ungmenna. Það er ekki alltaf nóg
að vita að eitthvað er athugavért,
það þarf einnig að leita ráða til
bóta.
Það er ekki mannsæmandi að
ganga þannig frá börnum að þau
bíði þess seint eða aldrei bætur. Það
er rétt að gera sér ljóst að kennara,
sem af einni eða annari ástæðu er í
nöp við nemanda getur haft framtíð
hans alla í hendi sér o og því miður
verð ég að segja að mín reynsla er
sú að ekki er neitt einsdæmi að
kennari mismuni börnum herfilega,
■bæði með því að halda þeim niðri í
námi og á annan hátt, jafnvel með
því að ljúga óhróðri á nemanda til
þess að koma honum burt úr skóla.
— Þetta er staðreynd. — Það eru til
kennarar, sem beinlínis ofsækja
börn, sem ekki eru þeim að skapi.
Flestir, sem um málefni barna
fjalla miða oftast við þau börn er í
þéttbýli búa og sækja skóla frá
heimilum sínum, en börn úr sveit
eru send í heimavistarskóla og úr
sambandi við heimili og foreldra og
því meir, sem barnið er fjær. Þarf
því að sjálfsögðu mjög til þessara
stofnana að vanda, meir en gert
hefur verið, og fráleitt að virða að
engu rétt barna og foreldra.
Ég held að það sé víðsfjarri að
kennarar geri sér ávallt ljóst að
þeir eru þjónar barnsins, þeir eiga
að kenna því, annast það og vera
félagar þess. Þótt, sem betur fer,
séu margir kennarar fullkomlega
starfi sínu vaxnir eru að því alltof
mikil brögð að þeir geri sér ekki
grein fyrir því hlutverki, sem þeim
er fengið í hendur.
Út í dreifbýlið er oft á tíðum
ráðið til starfa réttindalaust fólk,
jafnvel margir kennarar við sama
skóla án réttinda. Oft er um að
ræða ungt fólk, alltof ungt, sem
hefur lítið sem ekkert vald á þeim
verkefnum, sem það á að inna af
hendi og nær engum, eða lélegum
tökum á börnunum. Sumir af þess-
um „kennurum" eru látnir æfa sig á
börnum, sem eru að Ijúka grunn-
skólanámi, svo ekki sé talað um
yngri börn. Ef einhverju foreldri
dettur í hug að bera fram kvörtun
er viðkomandi hreinlega „settur út
af sakramentinu". Það má ekki taka
upp hanskann fyrir barnið, en
kennarinn er varinn í bak og fyrir,
hvernig svo sem málum er háttað,
hversu ómögulegur, sem hann hefur
reynst.
Héraðsskólinn
í Reykjanesi er
lokaður skóli
í héraðsskólanum í Reykjanesi
eru grunnskólalögin þverbrotin, en
þar segir: að ágreiningsmál skuli
könnuð frá öllum hliðum. Meðan
mál eru óútkljáð getur skólastjóri
aðeins vísað nemanda úr skóla um
stundarsakir.
Héraðsskólinn í Reykjanesi er
lokaður skóli. Er ekki annað að
finna en forsvarsmenn forðist eftir
megni allt samband við foreldra
barna og aðstandendur, nema þá
helst er krafin eru skólagjöld. Að
vísu eru haldnir svonefndir
foreldrafundir tvisvar á ári, haust
og vor, og getur verið erfiðleikum
bundið að sækja slíka fundi um
langan veg frá fámennum
heimilum, auk þess sem hingað til
hefur að engu verið haft þótt óskað
hafi verið eftir lagfæringu á ýmsum
sjálfsögðum hlutum.
Eins og ég hefi áður drepið á,
virðist svo sem ekki séu gerðar
miklar kröfur til menntunar og
uppeldishæfileika kennara í héraðs-
skóium til sveita, nema Reykjanes-
skóli sé einsdæmi hvað það snertir.
Þess ber að gæta að börn, sem
hrifin eru út af kyrrlátum heimilum
á viðkvæmasta aldri og afhent til
uppeldis óábyrgum illa menntuðum
unglingum, geta borið af því varan-
leg heilsutjón, en það má með sanni
segja að uppeldi barnanna fari að
hálfu leyti fram á stofnunum
þessum og kemur það fram í ýmsum
myndum, sumum ekki góðum.
Ég held að þeir, sem með fræðslu
og uppeldismál fara, ættu að huga
betur að þessum málum, kynna sér
hvernig farið er með börnin og
hvernig að menntun þeirra og
uppeldi er staðið.
Oft á tíðum mætti ætla að börnin
séu talin til aukaatriða, en meira
máli skipti að kennari sitji áfram í
starfi þótt sýnt sé að hann valdi á
engan hátt verkefni sínu og
nemendum skólans fari hraðfækk-
andi.
Það er hláleg staðreynd að þótt
greiddar séu úr ríkissjóði 56,9
milljónir kr. á sl. ári, er nú svo
komið, er þessar línur eru ritaðar að
eftir í skólanum sitja um eða innan
við 40 nemendur, 11 hafa ýmist
hætt námi eða verið reknir úr skóla.
Þessar tölur tala sínu máli og þarf
ekki að ræða frekar.
Það er illt til þess að vita að
foreldrar barna hér við Djúp, skuli
þurfa að senda börn sín í önnur
byggðarlög til náms, þegar héraðs-
skólinn á Reykjanesi er nánast
tómur, en aðrir skólar í næsta
nágrenni fullsetnir.
Tíöir brott-
rekstrar
Ég vil aðeins fara nokkrum
orðum um þessa tíðu brottrekstra.
Ef nemandi gerist, að dómi kenn-
ara, sekur um eitthvert athæfi er
hann rekinn úr skóla. Það hlýtur að
vakna sú spurning, ekki síst ef
hafðar eru í huga þær tölur er ég
áðan nefndi, hvort brottrekstrar
þessir séu ekki langt fyrir ofan
þann fjölda er eðlilegur geti talist í
skóla með ekki fleiri nemendur.
Hafa verður í huga er slík mál eru
skoðuð hversu víðtæk áhrif slíkir
brottrekstrar hafa, eða geta haft, á
viðkomandi ungling. Annað hvort
brotnar hann niður eða fyllist
þrjósku og uppreisnarkennd, sem
kemur fram í ýmsum myndum og
má þó ekki gleyma víðtækum lang-
varandi áhrifum á heimili barns og
umhverfi, í lengri eða skemmri tíma
betra
eftir aðstæðum. Þó er langverstur
flækingurinn á börnum, sem eiga
um langan veg heim að sækja, þó að
maður aðeins geti sér til um kvíða
þeirra við reiði foreldra og aðstand-
endur, er vandalaust að setja sig að
einhverju leyti inn í hugarheim
barns, sem þannig er ástatt fyrir.
Ég hefi heyrt um börn og einnig
sjálf orðið vitni þess, að undir
slíkum kringumstæðum var fyrsta
áfengisglasið drukkið. Sé brott-
rekstri beitt sém refsingu, er það
örugglega vitlausasta refsiaðferð
sem hægt er að nota gagnvart
barni. Hugsanlega er verið að leggja
hornstein að ævi ógæfumanns, eða
jafnvel afbrotamanns, ef bæði skóli
og heimili leggjast á eitt.
Dettur nokkrum manni lengur í
hug að hægt sé að bæta mann með
ofbeldi eða pyntingu? Dettur
nokkrum í hug að bæta megi barn
með brottrekstri úr skóla, oft af
sára ómerkilegri ástæðu.
Nemandi verður að geta borið
virðingu fyrie kennara sínum; vanti
virðinguna vantar mikið. Virðingar-
leysi nemenda fyrir kennara sínum
eða kennurum getur vafalaust or-
sakast með ýmsu móti, og misnoti
kennari það vald sem hann hefur
yfir nemendum sínum, hefur hann
auk þess að missa virðingu þeirra
gerst brotlegur við þær reglugerðir,
sem honum ber að starfa eftir. Því
ber skilyrðislaust að brjóta hvert
mál til mergjar áður en gripið er til
þeirra neyðarúrræða að vísa nem-
anda úr skóla, vætti eins kennara
gegn hópi barna eða unglinga á ekki
að taka gilt sem algildan sannleika
nema órækar sannanir séu fyrir
hendi. Það er rétt að gera sér ljóst
að vafalaust væri minna um vanda-
mál barna, ef vandamál fullorðinna
fyndust engin.
Ég hefði ástæðu til þess að ætla
að brottrekstrartíðni í Reykjanes-
skóla, sé einskonar tízkufyrirbrigði,
sem bundið er við þann skóla, að
minnsta kosti hefi ég ekki heyrt um
áþekkt fyrirbrigði frá öðrum skól-
um, þó má svo vera þótt mér sé ekki
kunnugt um það, en ólíklegt þykir
mér þó að svo sé.
Fyrir nokkrum árum gerðist það í
öðrum skóla að ungur drengur tók á
sig einan sök, þar sem heill bekkur
var sekur um agabrot. Árshátíð
skólans stóð fyrir dyrum og þar sem
pilturinn taldi sig hafa gert hreint
fyrir sínum dyrum kom það honum
illa á óvart er honum var meinaður
aðgangur að skemmtuninni. Sama
kvöldið og félagar hans og skóla-
systkini skemmtu sér á árshátíð
skólans varð hann sér úti um áfengi
og upp úr því hætti hann námi, en
flaskan hefur verið hans fylgifiskur
síðan. Það er vert að leiða hugann
að því, hverju vanhugsuð refsiað-
gerð getur komið til leiðar.
Nýverið átti ég tal við fræðslu-
fulltrúa Vestfjarða, og innti hann
eftir stöðu þeirra barna, sem kostuð
væru af Félagsmálastofnun, en hér
er um að ræða börn ekkna og
einstæðra foreldra, og svaraði hann
mér því til orðrétt: „Skólinn ber
enga ábyrgð á þessum börnum." Við
hverju má búast þegar slíkt svar
berst fra manni er ætla mætti að
taka skyldu alvarlega? Hér er
einmitt um að ræða þann hóp
barna, sem fæsta eiga sér málsvara
og mesta þörf hafa 'fyrir aðhald og
umhyggju og síst má vanrækja.
Sama gildir um öll þau börn, sem að
einhverri ástæðu dragast aftur úr í
námi, en þau börn virðast algjör-
lega vanrækt og ýtt til hliðar með
þeim afleiðingum að áhugi fyrir
námi hverfur gjörsamlega. Vafa-
laust eru vandamál af þessu tagi
ekki einskorðuð við Reykjanesskóla,
en ég vil þó ekki láta hjá líða að
hafa eftir orð ágæts bónda hér við
Djúp, en hann sagði: „Þegar ég
settist hér að var Reykjanesskóli
menntasetur, en nú þrífst þar ekk-
ert venjulegt mannlíf." Þetta eru
ekki aðeins skoðanir eins bónda,
þetta er almennt umtalsefni manna
á meðal hér, en aðeins undir vegg.
Hvers vegna
er ekkert
gert?
Er furða þótt ég spyrji: Hvers
vegna er ekkert gert?
Það er harður kostur að
nemendur skuli neyðast til þess að
leita sér náms í öðrum byggðar-
lögum þegar skóli er til staðar
heima í héraði. Þess má geta að auk
margfalds kostnaðar getur verið
erfiðara að koma börnum að Núpi í
Dýrafirði heldur en senda þau til
Reykjavíkur vegna erfiðra vetrar-
samgangna, auk þess sem flest
börn, vilja að sjálfsögðu síður fara
langtímum í fjarlæg byggðarlög, sé
annars kostur. Reyndar tjáði
fræðslustjóri mér að Reykjanes og
Núpur hefðu „vissum skyldum að
gegna við nemendur frá þessu
svæði". — Það er stundum erfitt að
koma auga á þær „skyldur", sem
Reykjanesskóli rækir við sína
nemendur.
Eins og ég hefi áður getið eru
vanhöld á nemendum í Reykjanes-
skóla furðuleg og undarlegt að því
máli skuli ekki hafa verið gaumur
gefinn af þeim sem ábyrgir eru
fyrir þessum málum. Það er mín
skoðun að nú sé þeim málum þannig
háttað, að ef kennari óskar eftir, sé
nemandi tafarlaust rekinn, en hins
vegar þekki ég ekki dæmi þess að
kennari hafi verið rekinn frá skóla
fyrir brot á þeim reglum sem
honum ber að starfa eftir, eða bara
brot á almennum mannréttindum.
Það er nú einu sinni svo að í
afskekktum byggðarlögum getur
margt gerst, sem annars staðar
mundi ekki eiga sér stað. Fámenni
og fjarlægðir fela hluti, sem ekki
þola dagsljósið. Þetta hefi ég oft
orðið vör við gegnum árin. —
Ástandið í Reykjanesskóla fer
versnandi. Þess er gætt að hafa sem
minnst samband við foreldra barn-
anna. Börn sem meðhöndluð eru
eins og fangar fyllast uppreisnar-
anda, þau vita aldrei hver muni
verða rekinn næst, eða hvaða aga-
brot varði brottrekstri.
Handleggs-
brotinn á
siglingu
um djúp
Ég ætla að skýra frá atviki, sem
skeði fyrir nokkrum árum.
Ég átti dreng í Reykjanesskóla,
sem varð fyrir því óhappi að vera
hrint í stiga með þeim afleiðingum
að handleggur brotnaði um olnboga,
auk þess sem hann fór úr liði.
Drengurinn var strax fluttur út í
Vatnsfjörð, þar sem Djúpbáturinn
var að lesta kjöt og var hann settur
um borð í bátinn með „hinu kjöt-
inu“. Ekki varð mér kunnugt um
atvikið fyrr en eftir að drengurinn
hafði verið settur um borð í bátinn,
sem nú þvældist um Djúpið bæ frá
bæ og tók slatta af fé á hverjum
stað, eftirhreytur eftir haustslátr-
un. Reyndi ég að ná sambandi við
bátinn til þess að fá hann til þess að
halda beint til ísafjarðar með
drenginn, en án árangurs. Drengur-
inn þvældist því með bátnum allan
daginn og má aðeins geta sér til um
liðanina hjá svo mikið slösuðu
barni.
Þegar á sjúkrahúsið á Isafirði
kom reyndist handleggurinn svo
bólginn að ógerningur reyndist að
búa endanlega um brotið fyrr en
eftir marga daga. Tel ég mig eiga
það Úlfi lækni á ísafirði að þakka
að drengurinn hélt handleggnum.
Vegna þessa slyss átti ég margar og
kostnaðarsamar ferðir með dreng-
inn til Reykjavíkur.
Ég innti eitt sinn skólastjóra eftir
því hvort ekki væri um neinar
slysatryggingar skólabarna að
ræða, en hann kvað svo ekki vera og
tel ég það mál vert athugunar.
Drengurinn missti að sjálfsögðu
mikið úr af námstíma sínum þenn-
an vetur, en beiðni minni um
aukatíma honum til handa var
synjað.
Ærsl og
eftirköst
Atvik það, er að framan greinir,
má eflaust flokka undir mannleg
mistök, en það sem mér var boðið
upp á í vetur voru ekki mannleg
mistök, en atvik voru sem hér segir:
Ærsl voru meðal nemenda á
heimavistinni og haft að leik að
skvetta vatni hvert á annað, svo og
blautum tuskum. Nokkrir drengir,
sem ekki tóku þátt í látunum, stóðu
hjá og fylgdust með ólátunum.
Drengur er stóð í dyragætt fékk á
sig vatnsskvettu frá einni skóla-
systur sinni og hugðist nú borga
fyrir sig í sömu mynt og kastar til
hennar blautri tusku. I sama mund
geystist þar fram kennari, Emil að
nafni, og lendir tuskan aftan á
hnakka hans. Verður nú kennarinn
æfur og þrífur til drengsins og
reynir að draga hann með sér, en
drengurinn streittist á móti. Lýkur
þeim stympingum með því að kenn-
arinn kastast að veggnum, en flýtir
Reykjanesskóli
hefur
breyzt og
ekki