Morgunblaðið - 05.04.1979, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. APRÍL 1979
Ævar R. Kvaran:
ÞANN 3. mars s.l. birtist grein í
dagblaðinu Vísi, sem ber nafnið
ÞEGAR DAUÐINN NÁLGAST í
þættinum Mannlíf, sem Jón
Tynes, félagsráðgjafi hefur
umsjón með. Ilöfundur greinar-
innar er Helga Hannesdóttir,
læknir.
Þessi grein er ágæt útaf fyrir
sig og hefur undirritaður ekkert
við það að athuga, sem þar er
haldið fram. Það er öllu heldur
það sem þar er vanrækt að segja
frá um þetta merkilega efni, sem
teljast má ábótavant. En það er
hins vegar ákaflega mikilvægt.
Hér á eftir skal gerið dálftil
tilraun til þess að auka við þá
þekkingu, sem fram kemur í
fyrrnefndri grein læknisins, svo
lesendur geti litið á þetta
mikilvæga mál frá nokkru hærri
sjónarhól.
Fyrir nokkrum árum kynntist
ég hér í Reykjavík vísindamanni,
sem mér er minnisstæður. Hann
heitir Ian Stevensen. Hann var
yfirmaður þeirrar deildar lækna-
háskólans í Virginiu í Banda-
ríkjunum, sem fæst við tauga- og
geðlækningar. Dr. Ian Stevenson
er löngu orðinn kunnur meðal
vísindamanna heimsins fyrir
frábærar, vísindalegar rannsóknir
á tilfellum þar sem talið hefur
verið að um endurholdgun væri að
ræða. Hann hefur sjálfur persónu-
lega rannsakað hundruð slíkra
tilfella frá upphafi. Árið 1966 kom
út fyrsta bók hans um þessar
rannsóknir og hlaut mikið lof.
Hann var svo elskulegur að gefa
mér eintak af þessari merku bók
sinni, en hún heitir Twenty Cases
Suggestive of Reincarnation (eða
Tuttugu tilfelli sem benda til
endurholdgunar). En það þýðir
auðvitað, að eftir að höfundur
hefur beitt á vísindalegan hátt
öllum hugsanlegum skýringum
sem fyrir finnast öðrum en
endurholdgunarkenningunni þá
segir hann í bókartitili sínum, að
þessi tílfelli sem hann hefur svo
vandlega rannsakað bendi til
endurholdgunarskýringarinnar,
því hún sé ein eftir.
Ég hygg að vísindamennirnir dr.
Karl Osis og dr. Erlendur
Haraldsson gætu engu síður með
sama hætti skrifað saman bók,
sem bæri nafnið Tilfelli sem benda
til lífs að þessu loknu. Það hafa
þeir líka gert, en bókin ber bara
heitið At The Hour Of Death (eða
Á Dauðastund) og er nú verið að
þýða hana á íslensku.
Sannfærður um
líf eftir dauðann
Persónuleg viðtöl við merka
vísindamenn og lestur bóka þeirra
og ritgerða benda ótvírætt til þess,
að þeim í þeirra hópi sem fást við
sálrænar rannsóknir fari mjög
fjölgandi sem eru þeirrar
skoðunar, að annað líf hljóti að
taka við af þessu loknu. Þannig
hefur Dr. Raymond Moody,
höfundur bókarinnar Lífið eftir
drengurinn fór að geta talað, þá
virtist Imad Flawar (en það heitir
hann) vita um hluti, sem enginn
hafði nokkru sinni sagt honum eða
kennt. Þannig nefndi hann með
nafni fjölda marga vini sem
foreldrar hans þekktu ekki, enda
töldu þau að á þessu væri ekkert
mark takandi, þetta væru bara
hugarórar í barninu.
En þá gerðist það einn daginn út
á þorpsgötunni í Kornayel, að
barnið hljóp í fangið á ókunnugum
manni og faðmaði hann að sér. Sá
ókunnugi varð furðu lostinn og
spurði: „Þekkir þú mig?“ Og Imad
litli svaraði: „Já, þú varst
nágranni minn.“ Þessi maður bjó í
23 km fjarlægð handan við fjöll í
væri frændi hans, Ibrahim
Bouhamzy, sem hafði tekið lát
frænda síns mjög nærri sér og
síðar dáið sjálfur úr berklum.
Ibrahim hafði aldrei kvænst, en
átt hjákonu, Jamile, að nafni og
var hann nágranni mannsins, sem
Imad hafði kannast við á götunni í
Kornayel.
Stevenson rannskaði nú húsið
sem Ibrahim hafði búið í og fann
þar seytján rétt atriði, sem
drengurinn hafði minnst á, svo
sem lítinn gulan bíl, tvær
skemmur, sem notaðar voru sem
bílskúrar og óvenjulegan olíu-
lampa.
Minnisblöð Stevensons sýna, að
Imad hafði ekki beinlínis sagt að
Niðurstöður yísinda-
legra rannsókna benda
til lífs að þessu loknu
lífið, sem ég hef skrifað sérstak-
lega um hér í blaðinu, lýst því yfir
opinberlega síðan hann lauk þess-
ari bók, að hann sé sannfærður um
það að líf sé eftir dauðann, þótt
hann í bók sinni forðist slíkar
fullyrðingar. Þetta er eðlilegt
sökum þess, að því meira sem
vísindamenn rannsaka í þessum
efnum, hvort heldur það er endur-
holdgunarkenningin, sýnir við
dánarbeð eða reynsla fólks sem af
læknum er lýst dáið en snýr aftur
til lífsins, því ljósara verður, að sú
skýring að líf sé að þessu loknu,
virðist vera eina skýringin sem
veitir svör við öllu sem svara þarf.
Við megum ekki gleyma því að
kröfur vísindamanna eru
strangari um sannanir í þessum
efnum, sökum þess, að afleiðingin
af vísindalegri viðurkenningu á lífi
eftir dauðann er gjörbylting í
skoðunum vísindaheimsins, sem
hefur byggt rannsóknarreynslu
sína á efnishyggjusjónarmiðum
síðastliðinnar aldar, og yrði þess
vegna að taka til endurskoðunar
allar aðferðir sínar. En það eru
einstakir vísindamenn farnir að
gera greinarmun á því, sem
vísindamenn eru sannfærðir um
og hinu, sem þeir telja sig geta
sannað á fullnægjandi hátt eða
leyft sér að viðurkenna opinber-
lega.
Hitt fer ekki milli mála, að því
fleiri svið sem rannsökuð eru því
greinilegra verður það, að eina
fullnægjandi svarið er: Það er líf
að þessu loknu. Sannanir og líkur
aukast í sífellu, jafnframt því að
undrun rannsóknarmanna yfir
mætti og möguleikum mannlegs
hugar verður æ meiri.
„Þú varst ná-
granni minn”
En víkjum nú um stund að
vísindamanninum, sem ég gat um í
upphafi máls míns.
Dr. Stevenson hefur rannskað
og skýrgreint ítarlega nálega
þúsund tilfelli þar sem talið hefur
verið að um endurholdgunar-
sannanir væri að ræða, og af þeim
valdi hann svo tuttugu sem hann
taldi rétt að rannsaka sérstaklega,
eins og nafn fyrstu bókar hans ber
með sér. Þannig rannsakaði hann
persónulega sjö tilfelli á Indlandi,
þrjú á Ceylon, tvö í Brasilíu, sjö í
Alaska og eitt í Libanon. Ef til vill
er síðasta tilfellið einna áhuga-
verðast fyrir þá sök, að það upp-
götvaði Stevenson sjálfur. Þar átti
'lítill drengur hlut að máli. Steven-
son átti þar kost á því að vera með
barninu, þegar fyrst var farið með
það til þorpsins, þar sem það
virðist hafa eytt fyrra lífi sínu.
Frá því andartaki, að
þorpinu Khrilby. En uppfrá þessu
fóru foreldrar drengsins að taka
hann alvarlega, og þegar Steven-
son kom til þorpsins þeirra,
Kornayel, til þess að rannsaka allt
annað tilfelli, þá voru foreldrarnir
komnir á þá skoðun, að Imad
sonur þeirra hefði eitt sinn verið
Mahmoud Bouhamzy, sem hefði
verið kvæntur Jamile nokkurri, en
hann hefði orðið fyrir vöru-
flutningabíl og báðir fætur hans
hefðu brotnað í slysinu, en hann
síðan dáið af völdum meiðslanna
sem hann varð fyrir.
Sönnunargögn
finnast
Stevenson skrifaði allt niður
sem foreldrarnir héldu fram, og
reyndi eftir bestu getu að greina
það frá því sem drengurinn hafði
raunverulega sagt. Og svo fóru
þeir Stevenson og fimm ára
snáðinn saman til Khrilby.
Það var afarlítið samband milli
þessara tveggja þorpa, og þegar
Stevenson kom þangað, komst
hann að raun um að Mahmoud
Bouhamzy bjó þarna virkilega, en
hann var bara bráðlifandi! Hins
vegar komst hann að því, að maður
með þessu nafni hafði virkilega
dáið á þann hátt sem drengurinn
lýsti og að besti vinur þess manns
hann hefði farist í bílslysi, heldur
einungis að hann myndi glögglega
eftir því. Hann hafði talað með
hrifningu um Jamile, og jafnvel
næstum líkt henni við móður sína,
en hann hafði aldrei haldið því
fram, að hann hefði kvænst henni.
Þær ályktunarvillur sem fram
komu hjá foreldrum Imads benda
raunar einmitt til heiðarleika
þeirra og gera það ákaflega
ósennilegt að þau hafi byggt upp
alla söguna í blekkingarskyni, eða
þau hafi óafvitandi verið sú
upplýsingalind, sem Imad hafi
fengið þessar upplýsingar úr um
Khrilby-þorpið.
Þegar allra staðreynda er gætt í
þessu máli er niðurstaðan þessi:
Það er ljóst að það er samræmi
milli minninga Imads og
lífsreynslu Ibrahims, sem ekki er
hægt að útskýra sem tilviljun, svik
eða venjulegt minni.
Reikningar
okkar ekki
gerðir upp í
þessu lífi
Ég hef lengi verið þeirrar
skoðunar, að dauðinn sé engan
veginn endir allrar mannlegrar
Skarað í
gamlar glæður
Jón óskar:
VITNI FYRIR MANNINN.
189 bls.
Fjölvaútgáfan. Rvík. 1977.
Jón Óskar er orðinn höfundur
með mikið ritsafn að baki: fáeinar
ljóðabækur fyrst; síðan mun meira
í lausu máli — ferðasögur, skáld-
sögur. Og sjálfsævisögu í mörgum
bir.dum. Vitni fyrir manninn er
safn rigerða sem áður hafa birst í
blöðum og tímaritum. Nokkuð er
þetta sundurleitt. En undirtónn-
inn er svipaður og í sjálfsævisög-
unni. Hér er enn á ferðinni ljóð-
skáldið misskilda sem býsnast yfir
rangsnúinni, sljórri og for-
heimskaðri samtíð.
Óskar þau upp. Sú upptalning varð
á sínum tíma alkunn og verður
ekki fjölyrt um hana hér.
Gagnrýnendur tvo tekur Jón
Óskar eins og »hvelpa tvá« og
kaghýðir hvorn með öðrum (annar
þeirra er undirritaður). Er sá
hasar bara skemmtilegur. En Jóni
Óskari verður á hið sama sem Jóni
sterka nafna hans: hann fellur á
sjálfs sín bragði, reynir sjálfur að
gera vel það sem hann telur að
gagnrýnendurnir hafi gert illa:
það er að segja að vega og meta
kosti þess verks sem hann telur að
þeir hafi vanmetið. Af þessu má
draga þá ályktun að auðveldara sé
að skamma gagnrýnendur en
vinna verk þeirra.
Jón Óskar er aldrei auðsveipur
og engum háður og ræðst ekki á
garðinn þar sem hann er lægstur.
Hann andmælir Kristni E.
Andréssyni sem honum þykir fara
niðrandi orðum um atómskáldin.
Til að taka af öll tvímæli hver
þessi atómskáld séu telur Jón
Þarna er og fimm ára gömul
grein um »ljóð dagsins« í Útvarp-
inu. Jón Óskar víkur að leik-
konunum og lestri þeirra og »væl-
inu sem nú er í tísku«. Ég er
honum sammála og samgleðst
honum að vælið, sem hann tálar
um, er ekki lengur í tísku, þó að
Jón Óskar
vísu ein og ein kerling sýnist ætla
að halda því fram í rauðan dauð-
ánn.
En Jón Óskar hefði mátt útlista
vælið betur. Því vælið var ekki
aðeins lestrartíska. Það var líka
stefna! Ljóðin voru beinlínis valin
með hliðsjón af því hve vel þau
hæfðu vælinu — með þeim af-
leiðingum að sum skáld komust
aldrei í umræddan þátt þar sem
önnur riðu þar húsum sýknt og
heilagt. En nú getum við sagt eins
og sýslumaðurinn forðum: svona
fór það, ekki dó hún. Ljóðlistin
drukknaði ekki í þessari for,
heldur lifði það af.
Jón Óskar segir það vera
»margra manna mál, þeirra sem
best kunna að meta ljóðalestur, að
skáldin sjálf lesi öðrum betur«.
Vafalaust er mikið til í því. Manni
kemur í hug lestur Davíðs og
Steins, svo nefnd séu gengin skáld.
Eða lestur Jóhanns Hjálmars-
sonar og Þorsteins frá Hamri, svo
nefnd séu yngri skáld.
Eigi að síður eru til skáld sem
aldrei vilja nálægt upplestri koma
og vilja hvorki lesa verk sjálfra sín
né annarra. Hlýtur því ljóðalestur
hér eftir sem hingað til teljast í
verkahring leikara. En minnast
mættu þeir gegnu menn þess að
ljóð er ekki sama og leikrit. Og til
er nokkuð sem kalla mætti alþýð-
lega íslenska lj^ðlestrarhefð.
Árin í kringum 1950 eru kjörið
efni í þráhyggju þegar horft er til
þeirra úr þrjátíu ára fjarlægð.
Fáir aðrir en Jón Óskar hafa orðið
til að rekja endurminningar sínar
frá »þeim listfjandsamlegu
dögum« eins og hann kemst að orði
í síðasta þætti þessarar bókar. Um
orsakir listfjandskaparins mætti
margt og mikið ræða. Satt er það,
stemmingin innanlands og utan
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
var ekki hagstæð ungum skáldum.
Margir hlutu að verða fyrir von-
brigðum, þeirra á meðal Jón
Óskar. En honum hefur orðið svo
mikið úr vonbrigðum sínum að þau
hafa þegar enst í margar bækur.
Og eiga vonandi eftir að endast í
fleiri!
Atómskáldin voru studd af
fáum. Vegna formdýrkunar lögðu
þau mikið upp úr fagþekkingu og
þar með sambandinu við um-
heiminn. Sú var góð afleiðing
þessara vondu tíma. Jón Óskar tók
sér fyrir hendur að þýða úr
frönsku frægustu skáldsögu þess-
ara ára, La peste eftir Albert
Camus, sem hann nefndi í
íslenskri þýðingu Pláguna. Og hér
er einmitt endurprentuð gömul
grein um Camus, upphaflega
prentuð í Birtingi (fyrir tuttugu og
einu ári; Camus hafði þá nýverið
hlotið Nóbelsverðlaun). Þátturinn