Morgunblaðið - 19.04.1979, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. APRÍL 1979
pítrgiw Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10100.
Auglýsingar Aöalstræti 6, sími 22480.
Áskriftarqjald 3000.00 kr. á mánuöi innanlands.
í lausasölu 150 kr. eintakið.
Sumardagur
á barnaári
Börn og uníílinKar minna á sumarið. í tilefni dagsins skulum við
leyfa þeim að skrifa forystugrein Morgunblaðsins þessu sinni.
Nýlega var haldin fjöiskylduhátíð í Dómkirkjunni í Reykjavík. Þar
fluttu fjögur börn úr Vesturbæjarskóla, Kvennaskóla og Hagaskóla stutt
erindi.
Una Margrét Jónsdóttir sagði m.a.: „Það er kaldhæðnislegt, að á
meðan börnin hér fá mikla peninga til að kaupa fyrir sælgæti og
gosdrykki, svelta börn hinum megin á hnettinum.
Hér á landi eru líka börn sem ekki njóta lífsins vegna líkamlegrar eða
andiegrar fötlunar. Heilbrigð og hamingjusöm börn ættu að reyna að
hjálpa þeim. En fötluð börn eru líka oft lífsglöð þrátt fyrir fötlunina og
láta ekki bugast. En þau þarfnast hjálpar."
Stefán Bencovic Mikalesson sagði m.a. að börnin í hans bekk hefðu
haldið hringborðsumræður um samskipti foreldra og barna: „Skoðanir
voru margvíslegar, en þó vorum við flest sammála um, að við værum
ekki fær um að sjá um'okkur sjálf og nauðsynlegt væri, að foreldrar
fylgdust með gerðum okkar og væru okkur leiðbeinendur. Æskilegt er að
hafa börnin með í ráðum og taka tillit til þeirra óska, þegar eitthvað á að
gera eða ákveða, sem snertir þau.“
Gylfi Magnússon sagði m.a.: „Hingað til hefur lítið verið hugsað um
fjölfötluð börn í umferðinni. Svo virðist sem þessum börnum sé ekki
ætlað að ferðast um bæinn. En það er óréttlátt, þar sem þessi börn hafa
síst minni hreyfiþörf en önnur börn. Þessi börn langar líka til þess að sjá
Lækjartorg og marga aðra staði, sem þau heyra minnst á.“
Og Ingibjörg Kolbeins Eyjólfsdóttir sagði m.a.: „Svo eru það skólarnir
og barnaheimilin. Þetta eru að vísu ágætar stofnanir, en það má ekki
nota þær sem eins konar geymslur fyrir börn, þangað tii þau eru orðin
nægilega stór til að sjá um sig sjálf. Það er einnig mikilvægt að börnin
finni, að þau standi ekki ein, að þau geti komið og sagt pabba og mömmu
eða öðrum trúnaðarvini frá atburðum dagsins og helzt án þessara
hlutlausu svara, sem oft vilja koma svo sem: Nújá, jæja, eða eitthvað í
þeim dúr.“
í samtölum við nemendur í 8. bekk Langholtsskóla fyrir skömmu kom
fram, að áhugamál barnanna eru margvísleg. Og enginn skyldi kveða
upp hvatvíslegan dóm um þau, t.d. kom í ljós að börnin kváðust hlusta á
söguna af Góða dátanum Svejk í útvarpinu. Það ber svo sannarlega vott
um fínan bókmenntasmekk og áhuga á listrænni túlkun. Um
unglingavandamálið svonefnda, sagði ein stúlknanna: „Þetta er bara
eitthvað sem fólk hefur heyrt um og grípur svo til, þegar það getur
komið sér vel. Þó einhverjir erfiðleikar séu á miili barna og foreldra,
þarf ekki að gera meira úr því en ástæða er til, og svokölluð
„unglingavandamál" eru ekki frekar til nú en áður.“
Hér mætti skjóta því inn í, að kannski væri frekar ástæða til að tala
um „foreldravandamál", þó að það sé sjaldnast til umræðu af
skiljanlegum ástæðum, því að það eru foreldrarnir, fullorðna fólkið, sem
stjórnar umræðunum.
Hvað sem fullorðna fólkið segir, þá eru börnin og unglingarnir
raunsærri en margir vilja vera láta. Þau eru einnig einatt hreinskilnari
en fullorðna fólkið. Þau sögðu, að Grease-myndin margumtalaða væri
„óraunveruleg“ og bættu því við, að „unglingarnir væru alls ekki eins og
myndin gæfi til kynna".
Saga myndarinnar væri „barnaskapur" og „gerðist ekki nema í
bíómyndum“, eins og þau komust að örði. En sögðu samt, að myndin væri
„ágæt skemmtun".
F]n hvað sögðu yngri börnin í Langholtsskóla? 10 ára börnin í 4. bekk
sögðu m.a. „að til væru mörg heimili, sem ekki væru eins góð og skyldi
vegna of mikillar vinnu foreldranna. Pabbi og mamma vinna of mikið og
það er slæmt.. .“ En afleiðingu þessarar miklu vinnu sögðu þau vera, að
hörnin „væru óánægð, þau vildu vera meira með pabba og mömmu og
heimilislífið væri verra á þeim heimilum, þar sem foreldrarnir þyrftu að
vinna mikið". Þau sögðu ennfremur „að fullorðna fólkið væri of frekt og
dónalegt og tæki ekkert tiliit til barna; þeir fullorðnu troða sér fram
fyrir í verzlunum og í biðröðum: þeir ættu að virða rétt barna alveg eins
og annarra".
Og sá grundvöllur, sem bezt hefur dugað íslenzku þjóðinni, virðist vera
óbrostinn enn, trúin á Guð. „Öll virtust börnin trúa á Guð og sögðust
vera staðráðin í því að láta ferma sig, þegar þar að kæmi til þess að
staðfesta skír.nina, eins og þau sögðu. Sögðust þau varla þekkja neitt
fólk, sem ekki tryði á Guð og alla vega væri enginn vafi í þeirra huga.“
A árshátíð nemenda gagnfræðaskólans í Hveragerði sagði formaður
skólafélagsins, Olaf Forberg, m.a.: „Að síðustu tel ég, að við ættum aö
hugleiða, hvort við erum nógu mikið hjá okkar foreldrum og njótum þess
tímabils í ævinni, sem aldrei kemur aftur.“ Það kom fram, að munurinn
á krökkunum og foreldrunum væri helzt sá, að þau dönsuðu öðru vísi. En
á foreldrakvöldum'pældu þau bara í gömlu dönsunum, segir Kristbjörg
Marteinsdóttir í 8-0.
Fvrir nokkru átti blaðamaður Morgunblaðsins samtal við nokkur börn
á skóladagheimilinu í Heiðargerði og voru þau spurð, hvað þau vildu, að
gert yrði fyrir þau á barnaári. Þau voru sammála um þetta svar: „Við
viljum að fullorðna fólkið hætti að reykja og drekka. Það er svo
ieiðinlegt að sjá það fullt."
Með þessum orðum íslenzkra barna og unglinga óskum við lesendum
og landsmönnum öllum
GLEDILEGS SUMARS!
Jónas H. Haralz um stefnuskrá Sjálfstæðis
Áherzla á frjálshy
samræmda stefnu
Þann 7. apríl s.l. birtist í Morgunblaðinu grein eftir
Þröst Ólafsson, hagfræðing, þar sem hann setur fram
ýmsar hugleiðingar í sambandi við stefnu Sjálfstæðis-
flokksins í efnahagsmálum og það erindi, sem ég hélt
nýlega um þá stefnu. Þessi grein Þrastar er af öðrum
toga spunnin, en þorrinn af því, sem ritað er um
stjórnmál hér á landi. Hún fjallar um kjarna málanna
og er því þáttur í alvarlégri stjórnmálaumræðu. Það er
ætíð fengur að slíkum greinum og gott til þess að vita,
að þær séu birtar í Morgunblaðinu.
I ágætri grein, sem birtist þann. 11. apríl, hefur
Hannes H. Gissurarson, á grundvelli yfirgripsmikillar
þekkingar sinnar, svarað flestum þeim atriðum í grein
Þrastar, sem máli skipta. Eigi að síður tel ég rétt, að
gera nokkur atriði þessara mála að frekara umræðu-
efni, í þeirri von, að unnt sé að varpa á þau frekara
ljósi. Þessi atriði eru gildi fræðikenninga, tengsl
markaðsbúskapar og velferðar, eiginleikar mismunandi
hagkerfa og síðast en ekki sízt grundvallaratriði
stefnuskrár Sjálfstæðisflokksins og þær breytingar,
sem þau fela í sér samanborið við fyrri stefnu.
Gildi fræðikenninga
Það er algengt í ádeilum á markaðsbúskap og
frjálshyggju að telja þeim til foráttu, að kenningar
þeirra hafi verið settar fram fyrir meira en tvöhundruð
árum síðan. Þröstur Ólafsson fellur fyrir þessari
freistingu í áðurnefndri grein. En gildi fræðikenninga
ákvarðast ekki af aldri þeirra heldur af þéim skilningi,
skarpskyggni og rökfestu, sem í þeim felast. Maðurinn
er að eðli samur við sig og hefur lengi lifað í flóknum
samfélögum. Skrif Platons og Aristótelesar eiga fullt
eins mikið erindi til nútímamanna eins og það, sem
ritað hefur verið um þjóðfélagsmál á þessari öld. Þau
grundvallaratriði varðandi framleiðslu og viðskipti,
verkaskiptingu og lögmál markaðsbúskapar, sem
upphafsmenn klassískrar hagfræði leiddu í ljós fyrir
um það bil tvöhundruð árum er enn í fullu gildi. Síðari
tíma hagfræðingar hafa sífellt þróað þessar kenningar
með beitingu nýrrar tækni og lagað þær að breyttum
aðstæðum, en grundvöllurinn hefur reynst traustur, og
er enn hinn sami.
Marxisminn sætir heldur ekki gagnrýni vegna þess
að hann sé yfir hundrað ára gamall. Það sem að honum
er fundið, eru þau meginatriði sem röng voru talin frá
upphafi, þrátt fyrir glögga innsýn höfundar hans í
ýmsum greinum. Þar við bætist, að marxisminn hefur
reynst ófrjó kenning, sem ekki hefur tekið þroska og
vexti. Aðdráttarafl marxismans, sem enn hefur um
stundarsakir villt nýrri kynslóð menntamanna sýn, er
ekki fræðilegt gildi hans, heldur sá tilfinningaþungi,
sem að baki honum býr og það yfirbragð einfalds og
rökrétts heildarskilnings, sem hann ber.
Markaðsbúskapur
og velferð
Annað gamalt ádeiluefni, sem Þröstur endurtekur í
grein sinni, er það, að bág kjör alls almennings á fyrra
skeiði iðnbyltingar hafi átt rætur sínar að rekja til
þróunar markaðsbúskapar og kapitalisma. Það er ef til
vill afsakanlegt, að samtíðarmönnum hafi glapist sýn í
þessu efni, en glámskyggni af þessu tagi ætti að vera
óþörf nú á dögum, þegar unnt er að líta á þróunina í
samhengi um langan tíma. Bág kjör alls þorra manna á
þessu skeiði stöfuðu blátt áfram af því, að fjármagn og
þekking var af skornum skammti og verkaskipting og
markaðsviðskipti höfðu enn ekki tekið miklum þroska.
Lífskjör manna í sveitum og borgum Evrópu fyrir daga
iðnbyitingar voru mun lakari en þau urðu tiltölulega
fljótlega meðal verkalýðs iðnaðarlandanna. Það er
einmitt iðnbyltingin, kapítalisminn og markaðsbú-
skapurinn, sem eru grundvöllur batnandi lífskjara og
síaukinnar velferðar alls almennings allt fram á
þennan dag. Hitt er svo rétt, að mönnum hefur runnið
til rifja sú fátækt og það öryggisleysi, sem blasað hefur
við á hverjum tíma, og ekki hefur skort tillögur og
aðgerðir til að reyna að draga úr því böli með skjótum
hætti. Því verður þó varla neitað, að þær aðgerðir hafi
dugað skammt samanborið við þann árangur, sem
sjálfur hagvöxturinn hefur skilað, og að oft á tíðum
hafi þær verið svo misráðnar, að verr hafi verið af stað
farið en heima setið.
Svipaður misskilningur þeim, sem hér hefur verið
ræddur, er útbreiddur á okkar dögum varðandi
þróunarlöndin svokölluðu. Fátækt þeirra stafar ekki af
arðráni iðnríkjanna, heldur af skorti á fjármagni og
þekkingu og lítt þróuðum markaðsbúskap. Bezta
aðstoðin, sem ríku þjóðirnar geta veitt þessum löndum,
er að stuðla að eðlilegu streymi fjármagns og þekkingar
og þróun margháttaðra viðskipta við þau. Það, sem
Jónas
H.
Haralz
úrslitum ræður, eru þó aðgerðir þessara þjóða sjálfra
til að örva fjármagnsmyndun, auka þekkingu sína og
stjórna efnahagsmálum skynsamlega.
Eiginleikar hagkerfa
Þröstur Ólafsson gerir greinarmun á tvenns konar
hagkerfum, annars vegar markaðskerfi, sem byggist á
viðskiptum, hins vegar áætlunarkerfi eins og í
Sovétríkjunum, sem byggist á áhrifamætti ríkisvalds-
ins og stjórnar með boðum, bönnum og leyfum. Þriðju
gerð hagkerfis, sem hann nefnir, en ræðir ekki frekar,
telur Þröstur byggjast á umtölum.
Röksemdafærsla Þrastar er fólgin í því að reyna fyrst
að sýna fram á þá miklu frelsisskerðingu, sem
markaðskerfið feli í sér, og þá óstjórn, sem því kerfi sé
samfara. Næsti liður röksemdafærslunnar er síðan að
halda því fram, að íhlutun ríkisvaldsins geti aukið
frelsið með meiri lýðræðislegum áhrifum almennings
og minni ólýðræðislegum áhrifum atvinnurekenda og
dregið úr óstjórn með skipulagsaðgerðum. Er þá svo
komið, að sýnt hefur verið fram á yfirburði áhrifa-
kerfisins án þess að nokkurntíma hafi verið rætt,
hvernig það kerfi yfirleitt starfi og hvaða árangri það
geti skilað.
Sé farið ofan í saumana á þessari röksemdafærslu,
kemur það fyrst í ljós, að sú frelsisskerðing, sem
Þröstur telur fylgja markaðskerfinu, er í raun sú
frelsisskerðing, sem er óhjákvæmilegt mannlegt
hlutskipti. Gæði lífsins eru af skornum skammti og
munu ætíð verða. Menn komast ekki hjá því, að leggja
að sér við að afla þeirra og að velja og hafna um notkun
þeirra. Markaðskerfið gerir þetta með því að láta
þátttakendur leiksins, framleiðendur og neytendur,
taka ákvarðanir sjálfa á grundvelli þeirra upplýsinga,
sem þeir veita hver öðrum, ekki sízt með hjálp frjálsrar
verðmyndunar. Það hefur hvað eftir annað verið sýnt
fram á, að við tiltekin skilyrði leiði þetta fyrirkomulag
,til betri nýtingar framleiðsluþátta og meiri velferðar
neytenda en völ sé á með öðrum hætti. Þessum tilteknu
skilyrðum er að vísu ALDREI FULLNÆGT í HEIMI
VERULEIKANS, EN AÐSTÆÐUR Á Vesturlöndum
hafa þó lengst af nálgast þessi skilyrði.
Eigi ríkið að taka við hlutverki markaðskerfisins,
eins og sósíalistar gera ráð fyrir, verður að sýna fram á,
hvernig eigi að taka ákvarðanir um framleiðslu og
neyzlu og hvaða árangri í afköstum og velferð þær
ákvarðanir geti náð. Þetta eru spurningar, sem enginn
sósíalisti getur komist undan að svara, og þeir
sósíalistar, sem nægan skilning og alvöru hafa haft til
að bera, hafa heldur ekki vikið sér undan þessu. Það
merkilega er hins vegar það, að svarið hefur aðeins
verið eitt, þ.e.a.s. að sósíalismi verði að beita markaðs-
kerfi, ef viðunandi árangur í afköstum og velferð eigi að
nást. Þetta var það svar, sem Oskar Lange og Abba
Lerner gáfu fyrir fjórum áratugum síðan og fjölmargir
hagfræðingar Austur-Evrópuríkjanna hafa gefið á
undanförnum áratugum. Það, sem þessir menn eru
raunverulega að segja er það, að markaðsbúskapur sé
bezta fyrirkomulag framleiðslu, viðskipta og dreifingar
sem völ er á. Hins vegar séu aðstæður í þjóðfélagi, sem
byggist á eignarétti einstaklinga með þeim hætti, að
eyðilegur markaðsbúskapur geti ekki þróast. Fyrirtæk-
in verði of stór, eigendur þeirra og stjórnendur of
voldugir. Þess vegna þurfi þjóðnýting að koma til
sögunnar og síðan verði ríkið að skipta framleiðsluein-
ingunum í hæfilegar stærðir og sjá til þess að þær geti
starfað sjálfstætt eftir lögmálum markaðsbúskapar.
Með svipuðum hætti verði ríkið að stuðla að tiltölulega
jafnri tekjuskiptingu en halda síðan frjálsu neyzluvali.
Þegar grannt er skoðað, er mismunurinn á hugmynd-
um þessara sósíalista og þeirra Sjálfstæðismanna, sem
mesta áherzlu leggja á dreifingu valds, þróun almenn-
ingshlutafélaga og eignaraðild starfsmanna að fyrir-