Morgunblaðið - 21.04.1979, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. APRIL 1979
21
Háskólans, og loks nágrannaprest-
ar hér um áratugi, hann í Hafnar-
firði og ég hér í Reykjavík.
„Verið karlmannlegir, verið
styrkir, — allt hjá yður sé í
kærleika gjört," segir Ritningin.
Þannig minnist ég þessa elskulega
vinar míns og nafna, strax frá
æskunnar árum, og síðan óslitið
æfi hans alla.
Foreldrar hans voru bæði tvö,
glæsileg og vel menntuð á þeirra
tíma mælikvarða: Þorsteinn Sig-
urgeirsson verzlm. frá Álftagerði í
Neðribyggð og Aðalbjörg Alberts-
dóttir frá Stóru-völlum í Bárðar-
dal. Eftir lát manns síns rak hún
um skeið, myndarlega og vel
metna matsölu, og lét margt gagn-
legt til sín taka. Þau voru öll vel
gefin og gjörð, systkini hans fjög-
ur, sem þá voru að vaxa úr grasi,
— einn bróðir og þrjár systur.
Við urðum fljótt heimagangar
hvor hjá öðrum, nafnarnir og
sungum oft saman við undirleik
mæðra okkar. Og brátt varð hans
mjúka, dökka og hreimfagra bari-
ton-rödd kunn, og ekki sízt fyrir
það, með hve mikilli smekkvísi
hann beitti henni.
Og svo lá leið hans inn í karla-
kór K.F.U.M. undir sprota hins
mikilhæfa söngstjóra Jóns Hall-
dórssonar. Hlaut sá flokkur síðar
nafnið: „Fóstbræður" og ber það
nafn enn, svo sem kunnugt er. Þá
kom Garðar og fram ungur ásamt
Stefáni íslandi o.fl. á nemenda-
hljómleikum Sigurðar Birkis, sem
haldnir voru hér í Reykjavík ein-
hverntíma nálægt 1930.
Eftir guðfræðipróf við Háskóla
Islands stundaði hann um skeið
nokkurt framhaldsnám í helgi-
siðafræði, kirkjutónlist og trúar-
bragðasögu, bæði í Austurríki,
Þýzkalandi og Svíþjóð.
Eftir lát séra Árna Björnssonar,
prófasts í Görðum á Álftanesi,
sem sat síðustu ár sín í Hafnar-
firði, sótti Garðar um það þéttbýla
og mannmarga kall. Hann hlaut
kosningu, og var vígður til Garða-
prestakalls á Álftanesi, hinn 23.
júlí 1932. Kaus hann sér heimilis-
festu í Hafnarfirði, og sat þar
síðan æfilangt. Hann var kjörinn
prófastur í Kjalarnessprófasts-
dæmi árið 1954, eftir lát síra
Hálfdánar Helgasonar að Mosfelli,
er áður hafði gegnt því embætti.
Séra Garðar kenndi um ára-
fjölda við Flensborgarskólann, við
góðan orðstír.
Ut um gluggann hans á Brekku-
götunni blasti hafið við. Og sjói
var stundaður frá allri strand-
lengju prestakallsins. Stundum
urðu slys á sænum í ofviðrum. Og
á stríðsárunum var íslenzkum
skipum stundum sökkt, — eða þau
fórust í hafi, án þess að nokkur
yrði eftir til frásagnar um afdrif
þeirra. Þegar að örlög slíkra skipa
urðu kunn, féll það í hlut prests-
ins, að tilkynna ástvinunum,
hversu komið væri.
Mér er kunnugt um margar
slíkar ferðir í hafnfirzk heimili,
sem séra Garðar vinur minn mátti
fara. Og hann kastaði þar ekki
höndum til. — Fór jafnvel aftur og
aftur þangað, sem sorgin sló harð-
ast. Og ég hef orðið þess var,
hversu vænt sumum hafnfirzkum
fjölskyldum þótti um hann, eftir
slíka reynslu og raun.
Séra Garðar Þorsteinsson varð
aldrei hópsál, eða eftirherma, né
handbendi flokka, eða manna, —
heldur tók ákvörðun í hverju máli,
eftir eigin innstu samvizku. Svik
fann ég aldrei með honum, né
undirferli. Hann var hiklaus í
einlægni sinni og vináttu, — en
gat líka verið hiklaus í reiði sinni,
ef hann skipti skapi.
Einhverntíma á skólaárunum
töluðum við ekki saman í nokkra
daga. Okkur hafði sinnast. En svo
kom hann broshýr og innilegur og
einlægur — og við vorum orðnir
sömu vinirnir og við áður höfðum
verð.
Þegar að Bessastaðir voru gjörð-
ir að þjóðhöfðingjasetri, fylgdi
eflaust nokkur aukinn vandi
prestsþjónustunni þar, — en allt
féll þar vel saman — og kröftunum
beitt af einlægni og smekkvísi,
eftir því sem aðstæður kröfðu.
Ég dáist að því, hversu frú
Sveinbjörg Helgadóttir, konan
hans, bar með honum byrðarnar
og létti honum síðasta stríðið. —
Ég bið henni og börnum þeirra
Garðars öllum, og fólki þeirra.
Ritningin segir: „Ræða yðar sé
já, já, eða nei, nei. Það sem
umfram er, er af hinu vonda."
Séra Garðar Þorsteinsson, próf-
astur, var hinn hiklausi, undan-
bragðalausi maður, hugdjarfur og
áræðinn. — Honum þótti gott,
meðan heilsa hans entist, að finna
svala goluna leika sér um kinn,
hreina loftið. — Því var gott með
honum að vera, — og því er
uppörvandi nú, að líta til baka og
minnast hans.
Garðar Svavarsson.
Það er margs góðs að minnast af
viðkynningu og samstarfi, þegar
minnst er hins mæta og merka
manns séra Garðars Þorsteinsson-
ar, prests og prófasts, með honum
er horfinn af sjónarsviði okkar
mjög eftirminnilegur persónumað-
ur, er var langtímum höfuð síns
safnaðar, presta og safnaðarfull-
trúa á héraðsfundum Kjalarnes-
prófastsdæmis.
Það var fyrir tæpum tveimur
áratugum að ég kynntist séra
Garðari sem slíkum á héraðsfundi
í Hafnarfirði, hann var þar sem
ætíð síðan hinn skörulegi og skel-
eggi forystumaður sinna fundar-
fulltrúa, hugmyndaríkur og kröft-
ugur talsmaur alls þess er til
heilla horfði fyrir kirkjuna og
starfsemi hennar jafnt útá við sem
inná við. Frá þessum fyrsta hér-
aðsfundi hef ég á hverju ári, fram
til síðasta héraðsfundar Garðars
prófasts, notið þess að heyra hann
og sjá við þau tækifæri og oft á
þeim stundum heyra hans
vingjarnlegu orð til kirkjunnar
okkar í Innri Njarðvík og þess
starfs sem þar hefur farið fram, og
til þess fólks bæði lífs og liðins
sem þar hefur að unnið. Þá eru
ekki síður minnisstæðar stundirn-
ar þegar þau hjónin séra Garðar
og frú Sveinbjörg buðu öllum
héraðsfundarmönnum heim í sitt
fallega hús, til að þiggja þar
rausnarlegar veitingar.
Það voru ánægjulegar stundir
og eftirminnilegir félagafundir.
Eins eru mér minnisstæðar marg-
ar stundir er ég kom einn heim til
þeirra hjóna í erindum kirkjunnar,
þar var mér einatt tekið af góðvild
og gestrisni.
Og enn vil ég minnast séra
Garðasr sem góðs vinar okkar
Innri-Njarðvíkinga og kærkomins
félaga ásamt konu sinni Svein-
björgu, við margar hátíðlegar
athafnir á vegum kirkjunnar okk-
ar. Við þær heimsóknir lét séra
Garðar einatt í ljósi þakklæti til
þeirra sem farnir voru og vel
höfðu gert til kirkjunnar. Séra
Garðar hafði brennandi áhuga á
málefnum kirkjunnar og starfsemi
hennar og fylgdist mjög vel með
öllu sem gert var, það allt er okkur
mikið þakkarefni. Hef ég verið
beðin af fyrrverandi og núverandi
starfsfólki kirkjunnar að færa
hinum látna prófasti og eftirlif-
andi konu hans innilegar þakkir
fyrir vinsamleg samskipti, orð og
hlý handtök á þeim stundum, þar
vil ég sjálfur mæla allt hið sama.
Síðasta samtal okkar séra Garð-
ars Þorsteinssonar prófasts, var í
símtali við hann tveimur dögum
áður en hann fór sína síðustu för á
Landspítalann þar sem hann lést
þremur vikum síðar.
Samtal okkar var ekki langt í
þetta sinn, því lífsþróttur séra
Garðars var þá mikið að þrotum
kominn. En anda sinn og málfar
mátti hann samt mér færa af sinni
góðvild sem áður.
Með innilegri virðingu og þakk-
læti vil ég nú kveðja minn kæra
prófast, og velunnara, þakka af
alhug alla hans vináttu í minn
garð og þeirra málefna er við
unnum báðir að.
Fyrir hönd safnaðar
Innri-Njarðvíkurkirkju færi ég
hinum látna heiðursmanni og hér-
aðshöfðingja, innilegar þakkir og
hinstu kveðjur. Heill sé honum í
heimi Guðs.
Innilegar samúðarkveðjur til
minnar kæru frú Sveinbjargar og
barna ykkar og annarra ættingja.
Guðmundur A. Finnbogason.
Þegar gamall Fóstbróðir tekur
sér penna í hönd, til þess að setja á
blað nokkur minningarorð um séra
Garðar Þorsteinsson, streymir
fram í hugann meiri gnótt góðra
minninga en hér verður á nokkurn
hátt tíundað. Reyndar er Garðar
undirrituðum harla minnisstæður
frá mennta
skólaárunum en þar var hann
fjórum bekkjum á undan mér og
ég strákur í mútum, þegar söng-
rödd hans var að springa út í fullri
dýrð. — Leiðir okkar lágu einnig
saman á fjölunum í Iðnó í „Þrem
skálkum" eftir Gandrup man ég
hann ganga hægt yfir sviðið í
rómantísku kvöldskini og syngja
ljúfsáran tatarasöng, sem dó út í
fjarska. — Ég held mér hafi aldrei
þótt mannsrödd hljóma fegurr en
rödd hans þá. — Mér til undrunar
man ég enn bæði ljóð og lag, orð
fyrir orð og tón fyrir tón. Á þeim
árum heyrði ég oft rödd hans
hljóma — til skiptis við glæsiradd-
ir þeirra Stefáns íslandi og Einars
Kristjánssonar, annars gamals
Fóstbróður — út um opinn glugga
á suðurgafli hússins nr. 16 við
Suðurgötu, þar sem ljúfmennið
Sigurður Birkis bjó þá og kenndi
söng. Þar átti ég daglega leið fram
hjá.
Á fyrsta háskólaári mínu en
kandidatsári síra Garðars, er hann
var búinn að framast einn náms-
vetur í Vínarborg, samtíða Einari,
kynntist ég honum sem félaga í
karlakór K.F.U.M., eins og félagið
hét þá. Þar var hann ómetanlegur
félagi vegna sinnar stórfögru
söngraddar, sem lagði sönghreim
kórsins ótrúlega mikið til, —
auðvitað ekki með því að skera sig
úr, jafn fágaður smekkmaður og
hann var, heldur með því að ljá
heildarhljómnum lit og varma. —
Sem betur fer var síra Garðar
ekkert síður góður félagi, fyrir
annarra kosta sakir, því að milli
raddar og persónulegs viðmóts
hans við alla félaga var ágæt
samsvörun. Hann var glaður á
góðum stundum, en þær voru
margar í hópnum, og að syngja
með honum í fárra manna hópi,
sem stundum gafst kostur á, var
hrein unun.
Að leiðarlokum sendum við,
gamlir félagar hans, hlýjar
kveðjur og þakkir og biðjum hon-
um blessunar. Sveinbjörgu konu
hans og börnum sendum við
samúðarkveðjur og þökkum einnig
kynnin við hana.
Við síra Garðar og nokkrir
söngbræður okkar vorum þátttak-
endur í öðrum bræðrahópi, þar
sem hann einnig var vinsæll og vel
metinn. Þar af er önnur saga.
Gunnar J. Möller.
Þegar mér var sögð sú fregn að
lokinni guðþjónustu í Garðakirkju
á páskadagsmorgun að séra
Garðar Þorsteinsson velunnari
minn og vinur hefði látist kvöldið
áður, setti mig hljóðan, þó að vel
væri vitað að hverju stefndi
síðustu daga. Það var öðru fremur
á vettvangi Skógræktarfélags
Hafnarfjarðar sem kynni okkar
Garðars hófust og vil ég nú skýra
hér frá þeim stóra og merka hlut
sem hann lagði fram í þágu félags-
ins en við félagar hans og raunar
Hafnfirðingar allir stöndum í
mikilli þakkarskuld fyrir.
Það mun hafa verið á aðalfundi
félagsins vorið 1960 að Garðar var
kosninn í stjórn þess, og er
stjórnin kom saman á sinn fyrsta
fund til þess að skipta með sér
verkum, man ég að menn veltu
ekki lengi vöngum yfir þvi hver
skyldi nú taka að sér forystuna,
Garðar var að allra dómi sjálf-
kjörinn.
Það duldist engum sem kynntist
séra Garðari hversu mjög hann
unni öllu laufskrúði og naut þess í
ríkum mæli að hlúa að grænum
gróðri. Það sýnir líka hinn fagri og
vel hirti skrúðgarður hans og
eiginkonu hans Sveinbjargar
Helgadóttur að Brekkugötu 18 og
friðland þeirra í Jófrðastaðalandi
sem nú gleður auga þeirra sem leið
eiga um Reykjanesbraut.
Vart mun nokkur efast sem lítur
uppland Hafnarfjarðar augum að
þar hefur átt sér stað mikil jarð-
vegs- og gróðureyðing, það segja
okkur hinir beru melar og blásnu
börð og þarf raunar ekki að fara
lengra en að kirkjugarði Hafnar-
fjarðar til að sjá það, en þangað
átti séra Garðar margar ferðir, að
sjálfsögðu embættisins vegna. Ég
minnist þess nú hve oft hann
minntist á gróðurvin eina sem vel
blasir við frá þessum stað, hve ört
hún minnkaði frá ári til árs, uns
nú er aðeins eftir lítið blásið barð.
Strax og hann tók við for-
mennsku félagsins ræddi hann um
nauðsyn þess að bjarga sem mestu
af því landi sem enn var að eyðast
gróðri, því var það að félagið hófst
handa undir hans forystu um
miklar girðingarframkvæmdir í
Undirhlíðum. Til þess að ráðast í
þessa framkvæmd af litlu og fjár-
vana félagi þurfti mikið áræði og
stórhug en hvorugt þessa skorti
formanninn, að þessu býr félagið
vel og ríkulega enn. Þarna í Undir-
hlíðum sem og í öðrum girðingum
félagsins hefur tekist með plöntun
barr- og laufviða að gjörbreyta
sviðmóti landsins að ógleymdum
þeim fegurðarauka sem hinn villti
blómgróður skapar er kemur upp
eingöngu við friðun landsins.
Ekki verður það sagt að
skógræktarfélagið nyti lengi
forystu Garðars því á
aðalfundinum 1965 baðst hann
eindregið undan endurkosningu og
við það varð að sitja. En stundum
hefur komið fyrir að leitað hefur
verið til hans um liðveislu þegar
meiriháttar vandamál komu upp
og altaf var jafn gott til hans að
leita.
Sá er gróðursetur tré, hann er
að hjálpa Guði til að skapa. Nú
með hækkandi sól taka
brumhnappar „barna" hans að
þrútna og síðar að breiða út lim
sitt og teygja sprota sína móti
himni og heiðríkju.
Ég kveð góðan vin og bið hann
hafa þökk fyrir vináttu og tryggð
við mig og fjölskyldu mína. Konu
hans og börnum vottum við inni-
lega samúð.
Ólafur Vilhjálmsson.
Nágranni okkar hjóna, séra
Garðar Þorsteinsson, er látinn.
Það verður sjónarsviptur í götunni
þegar hann er horfinn. I hartnær
þrjátíu og þrjú ár höfum við hist
svo að segja daglega, talast við
lengur eða skemur eða séð hvert til
annars. Séra Garðar Þorsteinsson
var slíkur persónuleiki að hann
hverfur ekki af sjónarsviðinu án
þess að eftir hann verði autt skarð.
Eitt hús er á milli heimila okkar
og samskiptin voru að meira eða
minna leyti náin í þá áratugi sem
leiðir lágu saman. Atvikin höguðu
því svo að fyrir hálfu öðru ári
gerðist sonur okkar hjóna og
fjölskylda hans næstu nábúar séra
Garðars og konu hans á hina
höndina. Hér er því saknað vinar í
stað. Að vísu báru síðustu spor
hans um götuna því vitni að
lífskrafturinn væri þverrandi en
samt komu umskiptin fyrr en
varði. Það er erfitt að sætta sig við
það eftir öll þessi ár að hann kasti
ekki framar á mann kveðju þegar
hann gengur eða ekur hjá, aldrei
hringir hann oftar á dyrabjölluna
kunningjalegra erinda, aldrei
heyrist fágæt rödd hans framar í
síma. En þetta er lífsins gangur og
honum ber að taka, aðeins hefði ég
óskað þess að mega njóta nágrenn-
is hans og návistar lengur eftir að
hann hafði varpað af sér þunga
síns langa embættisstarfs. Hann
átti nóg áhugamál og næg verk-
efni.
Ég er ekki mikill kirkjunnar
maður og trúmaður get ég ekki
talist. En í þann hálfa fimmta
áratug sem séra Garðar þjónaði
Hafnarfjarðarprestakalli taldist
ég til safnaðar hans og þjóðfélags-
legar hefðir og skyldur, siðir og
venjur og borgaralegir lífshættir
gerðu það að verkum að ég kom
harla oft í kirkju til hans og
kynntist prestsstörfum hans. Mér
féllu þau vel í geð og mér leið
aldrei illa í kirkju hjá honum. Mér
er engin launung á því að mér er
lítið gefið um þá kirkjupredikara
sem reyna að finna fornum kredd-
um og kennisetningum stað í
nútímasamfélagi með reikulum
útleggingum, stílbrögðum, orð-
skrúði og táknmáli sem tekið er að
láni úr trúarbrögðum og þenking-
um þjóða og ættbálka sem lifðu við
allt önnur áhrif, skoðanir og skil-
yrði en nútímafólk. Prédikanir
slíkra kennimanna þreyta mig.
Séra Garðar Þorsteinsson var
látlaus prédikari og reyndi aldrei
að sýnast í orðum, stíl eða fram-
sögn. Hann flutti sína kenningu í
stuttu, umbúðalausu máli og talaði
vel. Hann vissi hvað hann ætlaði
að segja, sagði það sem hann
meinti og meinti það sem hann
sagði. Hann kvaddi marga sam-
borgara í kirkju sinni, unga og
aldna, umkomuleysingja og nefnd-
armenn. Hann fór aldrei i mann-
greinarálit í kveðjuræðum sínum.
Oft heyrði ég honum mælast best
þegar í hlut áttu þeir sem minna
máttu sín á heimsins vísu eða lífið
eða þeir sjálfir höfðu leikið fremur
hart. Þá va tónninn ynnilegastur,
orðræðan einlægust og ríkust.
Séra Garðar Þorsteinsson var í
eðli sínu listrænn og því fórust
honum öll prestsverk vel úr hendi.
Hann var jafnan fumlaus, öruggur
ög gekk hreint til verks. Hann var
ágætur embættismaður. Ekki ber
að neita því að rödd hans setti
sérstakan svip á messugerðir hans
allar. Hann hafði einstaka rödd,
fagra og hljómmikla. Hún gleymd-
ist engum sem hana heyrðu.
Framan af aldri var hann frábær
söngmaður sem alþjóð er kunnugt
enda söng hann sig ungur kandi-
dat inn í söfnuðinn sem hann
þjónaði ævilangt þótt þá væru í
kjöri til brauðsins ýsmir kunnir
höfuðklerkar sem seinna urðu enn
frægari með þjóðinni. En hann var
ekki aðeins söngmaður heldur
einnig ágæta vel músikalskur og
þetta var honum mikill styrkur í
starfi eins og messuformi er
háttað. Hann var listamaður fyrir
altari.
Það var ekki ætlun mín með
þessum fáu línum að gera lífs-
starfi eða æviferli séra Garðars
Þorsteinssonar nein skil. Þetta
átti aðeins að vera nágranakveðja
úr Brekkugötunni. Séra Garðar
var stórgeðja maður og átti til að
segja meiningu sína umbúðalaust.
Sumir kölluðu hann stórbokka.
Þessa varð ekki vart í okkar löngu
kynnum. Þau voru snurðulaus, hlý
og vinsamleg. Við sögðum hvor
öðrum eins og okkur fannst, og
samskiptin urðu betri og alúðlegri
með árum. Sama máli gegnir um
fjölskyldu hans. Einhvern veginn
finnst mér ég þekkja allt þetta
fólk eins og mitt eigið fólk, frú
Sveinbjörgu og börnin þeirra fjög-
ur. Um skeið var gatan sameigin-
legur leikvöllur barna okkar og
annar sonur þeirra hjóna og sonur
okkar hjónanna eru jafnaldrar.
Samskiptin urðu því eðlilega mik-
il. Börn þeirra hjóna voru nemend-
ur mínir á kennaraárum mínum
að meira eða minna leyti. Svona
náin kynni valda oft vandamálum
og nábúakryt. Til þess kom aldrei.
Undir niðri var séra Garðar
næmur maður og tilfinningaríkur.
Hann gat verið snöggur upp á
lagið og allt að því viðskotaillur.
En einnig gat hann verið ljúfur og
hlýr, háttvís og tillitssamur.
Þannig þekkti ég hann og þannig
munum við hjónin minnast hans.
Eitt sinn dvaldist ég erlendis um
nokkurra mánaða skeið en konan
var heima. Skömmu eftir brottför
mína kvaddi séra Garðar dyra
heima og kom konan fram. Fyrstu
orð hans við hana voru þessi:
„Láttu þér ekki bragða að sjá mig,
góða, ég er ekki með nein slæm
tíðindi." Þetta lýsir nágrannanum
séra Garðari en um leið prestinum
sem stundum hefur erfiðu hlut-
verki að gegna. Hann vildi hafa
allan vara á. Það hvarflaði ekki að
konunni að nágranninn væri að
flytja henni válegar fréttir en
samt hefur henni þótt væntum
þessa hugsunarsemi hans æ síðan.
Og þannig hafa margir þræðir
spunnist í þessi nábýli á þrjátíu og
þremur árum.
Vorið fer nú í hönd. Þá mun
glæsilegi garðurinn þeirra prests-
hjónanna á Brekkugötu 18 brátt
rísa af dvala vetrarins og blómg-
ast í allri sinni fegurð. Þá mun
vanta notinvirka og trúa hönd séra
Garðars. Þar verður skarð fyrir
skildi. Og allt líf okkar nágranna
hans og vina verður svipminna og
snauðara þegar hann er nú horf-
inn úr leik.
Við hjónin og fjölskylda okkar
flytjum Sveinbjörgu, börnum
hennar og fjölskyldum þeirra hug-
heilar samúðarkveðjur. Og séra
Garðar kveðjum við með þökk
fyrir allt og allt.
Stefán Júlíusson.
SJÁ EINNIG BLS. 39