Morgunblaðið - 21.04.1979, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 21. APRÍL 1979
Þjóðhagslega hagkvæm
frjáls atvinnustarÉsemi
EINS og svo oft áður hefur
Ragnar^ Halldórsson for-
stjóri ísals ritað gagn-
merka hugvekju í Jrétta-
bréf fyrirtækisins, Ísal-tíð-
indi. Grein sína kallar
Ragnar „Þjóðhagslega
hagkvæm frjáls atvinnu-
starfsemi“, og fjallar hann
þar m.a. um hversu nauð-
synlegt er að arðsemis-
sjónarmiðið verði viður-
kennt á öllum sviðum efna-
hagslífsins. Er greinin birt
hér í heild með leyfi
höfundar.
„Mikið er rætt hér á Islandi um
efnahagsmál, verðbólgu og kjara-
mál, en oft virðist á skorta, að
menn geri sér nægiiega grein fyrir
samhengi því, sem óhjákvæmilega
er í hlutunum. Við getum ekki
breytt einni forsendu, án þess að
hún hafi áhrif á aðra þætti efna-
hagslífsins. Það væri því ekki úr
vegi að kynna sér sjónarmið, sem
nýlega voru sett fram í erlendu
blaði um það, hverjar séu
forsendur frjáls markaðskerfis og
hvers vegna hagnaður sé nauð-
synlegur í fyrirtækjarekstri.
Hvoru tveggja er skýrt hér á eftir:
Forsendur frjáls markaðskerfis
1. Svo sem augljóst má teljast er
trygging áframhaldandi
velmegunar og atvinnuöryggis eitt
aðaláhugamál almennings.
Velmegun byggist á tekjuöflun,
félagslegu öryggi og viðunandi
þjónustu hins opinbera.
2. Einkaframtakið er undirstaða
velmegunar og þar með atvinnu-
öryggis. Styrkleiki þess er fyrst og
fremst fólginn í aðlögunarhæfni,
sem er bráðnauðsynleg í alþjóða-
samkeppni, ásamt vilja til verð-
mætasköpunar.
3. Frumskilyrði fyrir atvinnu-
reksturinn, sem sér almenningi
fyrir vörum og þjónustu, er nægi-
leg og heilbrigö fjármögnun. í því
sambandi er til ráðstöfunar:
Einkafjármagn, rekstrarafgangur
fyrirtækja og lánsfé.
4. Til að tryggja tilveru fyrirtækja
þarf nægilega fjármögnun úr eigin
rekstri og fjárframlög einkaaðila.
Eigendur einkafjármagnsins bera
áhættu, sem tengd er öllum
rekstri. Lánsfé má hins vegar nota
að takmörkuðu leyti til þess að
fjármagna rekstur og fjár-
festingar. Hlutfall milli eiginfjár
og lánsfjár er ákvarðandi fyrir
fjárhagsstöðu fyrirtækja. Til þess
að framtíð fyrirtækja sé tryggð, er
nauðsynlegt að þau geti sjálf með
eigin fjárstreymi (afskriftum og
hagnaði) fjármagnað fjárfestingar
vegna rannsókna og þróunar,
eflingar sölustarfs, endurnýjunar
framleiðslutækja o.s.frv.
5. Hagnaður til myndunar eigin-
fjár er nauðsynlegur fjár-
mögnunarþáttur. Arðgreiðslur til
hluthafa eru forsenda þess að unnt
sé að afla frekara áhættufjár-
magns. Sá hluti hagnaðar, sem
haldið er eftir, er notaður ásamt
lánsfé til umhverfisverndar,
bættra vinnuskilyrða, hag-
Ragnar Halldórsson forstjóri
ræðingar o.s.frv. og verkar jafn-
framt til aukinnar eiginfjár-
myndunar.
6. Möguleikar til hagnaðar og eigin
fjármögnunar eru að miklu leyti
háðir fyrirtækjunum sjálfum, svo
og markaði, umhverfi og inn-
lendum aðstæðum til atvinnu-
rekstrar. Sérstaklega þýðingu
fyrir iðnrekstur hefur launastefn-
an, þjóðfélagskerfið, ríkisumsvif
og ríkisfjármál.
7. Nægilegt fjárstreymi og
hagnaðarvon eru frumskilyrði
þess, að fyrirtæki séu fús að leggja
út í nýjar fjárfestingar, sem er
mikilvægt, ef tryggja á atvinnu,
því að fjárfestingar eru forsenda
áframhaldandi samkeppnishæfni
fyrirtækjanna. Jafnframt hafa
nýjar fjárfestingar í för með sér
kaup á fjárfestingarvörum,
annar iðnaður framleiðir.
8. Alþjóðleg samkeppni og tækni-
þróun leiðir til myndunar stór-
fyrirtækja, sem gjarnan taka þátt
í margvíslegum atvinnurekstri til
þess að dreifa áhættu og auðvelda
fjármögnun. Ókostum við stór og
flókin fyrirtæki er reynt að mæta
með bættum stjórnunaraðferðum:
Upplýsingastreymi, ákvarðana-
töku í samvinnu við starfsmenn og
fráhvarfi frá miðstýringu.
9. Markaðskerfi í efnahagsmálum
hæfir bezt vestrænu þjóðskipulagi.
Það einkennist af hóflegum
afskiptum og skattheimtu hins
opinbera, sem stuðlar aftur að
einkaframtaki, sparnaði og
myndun áhættufjármagns, af
jafnvægi milli félagslegs öryggis
og eigin ábyrgðar, af frjálsum
samningsrétti og verndun eignar-
réttar. Það stuðlar að stöðugleika
gjaldmiðilsins, hefur að markmiði
sem minnst ríkisafskipti og hefur
komið á samkeppnisreglum.
10. Fyrirtækin hafa mikilvægum
hlutverkum að gegna í þjóðfélag-
inu. Þau eru fyrst og fremst að
tryggja eigin tilveru og þar með
atvinnu, og í öðru lagi að bera sinn
hlut af sameiginlegum byrðum
þjóðfélagsins.
Svo sem sjá má, er rauði þráður-
inn í því sem að ofan er sagt, að
hagnaður sé nauðsynlegur í at-
vinnurekstri, og er því ekki úr vegi
að velta fyrir sér, hvers vegna er
hagnaður nauðsynlegur.
Hvers vegna er
hagnaður nauðsynlegur?
Vegna þess, að aðeins fyrirtæki,
sem hagnast, getur staðið á eigin
fótum og haldið sjálfstæði sínu.
Að ná hagnaði er því spurning um
líf eða dauða fyrirtækisins.
— Vegna þess , að aðeins fyrir-
tæki, sem hagnast, getur tryggt
atvinnuöryggi, skapað ný atvinnu-
tækifæri og staðið undir bættum
lífskjörum.
— Vegna þess, að blómstrandi
atvinnulíf er forsenda þess, að
hægt sé að viðhalda og endurbæta
þá félagslegu þjónustu, sem við
njótu'm nú, bæði á vegum hins
opinbera og einkaaðila.
— Vegna þess, að hið opinbera
þarf skatta af tekjum fyrirtækja
til þess að gera því kleift að standa
undir verkefnum, sem á því hvíla.
— Vegna þess, að menn fjár-
festa aðeins, þegar von er á
hagnaði, en stöðugra fjárfestinga
er hins vegar þörf, svo að náð verði
sífellt bættum framleiðsluaðferð-
um.
— Vegna þess, að aðeins fyrir-
tæki, sem hagnast, hafa fjármagn
aflögu til rannsókna og þróunar
nýrra og betri framleiðsluvara.
Sumum kann ef til vill að
finnast, að hér að ofan hafi verið
gert of mikið úr nauðsyn hagnaðar
og öðrum forsendum blómlegs
efnahagslífs og atvinnulífs, en þá
er einmitt komið að kjarna máls-
ins: Hvers vegna höfum við hér á
Islandi haft svona mikla verðbólgu
undanfarið? Svarið er, að við
höfum eytt meiru en við höfum
aflað. Við höfum viljað halda uppi
óarðbærum atvinnurekstri með
útflutningsbótum og styrkjum, og
við höfum viljað halda uppi meiri
opinberum umsvifum en eðlileg
skattheimta hefur leyft.
Afleiðingin hefur verð seðla-
prentun og óhóflegar erlendar
lántökur til eyðslu, en hvort
tveggja kemur fram í því verð-
bólgustigi, sem við nú eigum við að
glíma.
Er ekki kominn tími til, að við
reynum að átta okkur á eigin
takmörkunum og eðlilegu sam-
hengi hlutanna?"
FARÞEGATEKJUR EFTIR MÓRKUÐUM 1978
BAHAMAFLUG 16,9 __, INNANLANDSFLUG 6.3
EVROPUFLUG 20,5 j N -ATLANTSHAFS-
FLUG 56.3
Farþega- og fragttekjur
FRAGTTEKJUR EFTIR MORKUOUM 1978
INNANLANDSFLUG 12,1 N-ATLANTSHAFS-
FLUG 64,3
EVRÓPUFLUG 23,6
eftir mörkuðum 1978
AÐ undanförnu hafa farið fram all miklar umræður um það mikla
rekstrartap sem varð hjá Flugleiðum á síðasta ári eða um þrír
milljarðar. Minna hefur verið fjallað um ýmsar aðrar upplýsingar sem
fram koma í greinargóðri ársskýrslu stjórnar Flugleiða til hluthafa
og er því meiningin að fjalla um nokkra þeirra hér mönnum til
fróðleiks.
Alls fluttu vélar félagsins 787
þúsund farþega á síðasta ári og
hafði fjöldi þeirra vaxið um 3,2%
frá 1977. Farþegaaukningin á árinu
1978 varð mest í Norður-Atlants-
hafsfluginu eða 14,7%. Sætanýting
varð að meðaltali 76,1% bezt á
Norður-Atlantshafsleiðinni 79% og
verst í Evrópuflugi og innanlands-
flugi eða 64%. Heildartekjur félags-
ins námu á árinu 1978 tæpum 28
milljörðum þar af um 25 í formi
flutningatekna. Skiptingu fiutn-
ingatekna má sjá á meðfylgjandi
myndum. Athyglisvert er að miðað
við höfðatölu er hlutdeild
N-Atlantshafsflugsins 35% en sé
miðað við farþegatekjur er hlutdeild
þessarar leiðar rúmlega 56%.
Rekstrargjöld námu um 25 milljörð-
um kr. en auk þess námu t.d.
vaxtagjöld og gengistap tæpum 2,4
milljörðum kr. Hagnaður ársins
1978 nam um 370 milljónum kr. á
móti 13 millj. 1977, og skýringarinn-
ar að leita í tjónabótum umfram
bókfært verð eignar. Afskriftir
námu um 649 milljónum kr. eða um
6% af stofni sem nam samtals um
10,6 milljörðum kr. í ársskýrslunni
kemur m.a. fram að fjöldi hluthafa
hafi aukist um 1145 á árinu og var í
árslok samtals 3303. Á öðrum stað
kemur fram að innborgað hlutafé á
árinu hafi numið tæpri 101 milljón
kr. Starfsmannafjöldi var 1773 bæði
heima og erlendis og nam launa-
kostnaður tæpum 8,7 milljörðum kr.
og hafði hækkað um 60% frá 1977.
I ársskýrslunni er að finna ýmis
konar upplýsingar um fyrirtæki sem
tengjast Flugleiðum bæði beint og
óbeint. I skýringum með rekstrar-
yfirliti kemur m.a. fram að rekstr-
artekjur Hótels Loftleiða hafi num-
ið um 131 millj. kr. umfram gjöld
eða um 12% af tekjunum. Sambæri-
legt hlutfall bílaleigunnar nam hins
vegar um 50%. Kanaríferðirnar
leiddu aftur á móti til taps upp á um
níu milljónir króna. Rekstrarþróun
einstakra dóttur- og hlutdeildarfyr-
irtækja Flugleiða var nokkuð
misjöfn á árinu. Þannig nam t.d.
velta Air Bahama um 6 milljörðum
ísl.kr. og hagnaður nam um 140
millj.kr. Tap varð hins vegar bæði af
rekstri Hótel Esju og Arnarflugs.
Ferðaskrifstofan Urval jók tekjur
sínar um 84% milli áranna 1977 og
1978 og varð hagnaður af rekstri
hennar. Ekki tókst þó ferða-
skrifstofunni að skila mestri aukn-
ingu þessara fyrirtækja, það gerði
Flugfélag Norðurlands, en hjá því
varð aukningin 108% og heildartekj-
ur ársins urðu 210 milljónir kr. Svo
virðist sem landsbyggðin telji það
jákvætt að eiga samstarf við Flug-
leiðir, sem aðeins á um 35% í
Flugfélagi Norðurlands, því félagið
hefur lagt fram 5 milljónir kr. í
kaup á hlutabréfum í Hótel ísa-
fjörður, að ósk heimamanna.