Morgunblaðið - 21.04.1979, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. APRÍL 1979 3 7
Baldur Jóns-
son -Minnina
Fæddur 18. júlí 1916.
Dáinn 12. apríl 1979.
Hátíðarstund í Grenivíkur-
kirkju. Við skírnarmessuna skyldi
dóttursonur organistans borinn til
skírnar og hópur ungmenna ferm-
ast. Prúðbúið fólk er saman komið,
gleði og eftirvænting fylla kirkj-
una. Tónar orgelsins og söngur
kirkjukórsins lyfta hugum manna
eins og svo oft áður. Það er komið
langt fram í guðsþjónustuna, fyrri
skírnarsálmurinn hefir verið
sunginn, orgelið er þagnað,
presturinn er að ausa barnið vatni
og gefa því nafn. Þá verður svipul
umbreyting. Organistinn hnígur
niður við hljóðfærið og er örendur.
Söngur hans er hljóðnaður, hend-
ur hans stýra ekki framar þessum
kirkjukór, fingur hans laða ekki
framar fram hljómana frá orgeli
þessarar kirkju, sem hann hefir
þjónað í full þrjátíu ár. Kirkju-
gestum er að vonum brugðið við
skyndilega og óvænta burtköllun
vinar þeirra mitt á meðal þeirra á
viðkvæmri stund. I skugga dauð-
ans er athöfnin á enda kljáð án
söngs, án hljóms. Sorgin hefur
kvatt dyra á Grýtubakka, Baldur
Jónsson bóndi er allur.
Baldur Jónsson fæddist á Mýri í
Bárðardal 18. júlí 1916, sonur
merkishjónanna Aðalbjargar
Jónsdóttur ( f. 7. ágúst 1882, d. 13.
október 1943) og Jóns Karlssonar (
f. 7. 25. júní 1877, d. 13. apríl 1937 ),
sem þar bjuggu. Foreldrar Aðal-
bjargar voru Kristjana Nanna
Jónsdóttir frá Leifsstöðum í
Kaupangssveit og Jón Jónsson frá
Mýri Ingjaldssonar, sem eftir lát
Kristjönu konu sinnar fór til
Ameríku með allan barnahópinn
sinn nema Aðalbjörgu, sem þá
(1903) var gift Jóni Karlssyni.
Foreldrar hans voru Pálína
Jónsdóttir frá Stóruvöllum
Benediktssonar og Karl Emil
Friðriksson, smiður.
Baldur var næstyngstur
systkina sinna, en hin eru:
Karl f. 1901, lengi bóndi á Mýri,
nú á Akureyri, kvæntur Björgu
Haraldsdóttur frá Austurgörðum.
Hulda f. 1902, ekkja Hermanns
Pálssonar frá Stóruvöllum, bónda
á Hlíðskógum.
Pálína Guðrún f. 1904, gift
Höskuldi Tryggvasyni frá Viði-
keri, bónda á Bólstað.
Þórólfur f. 1905, bóndi í Stóru-
tungu, kvæntur Guðrúnu Sveins-
dóttur frá Stórutungu.
Jón f. 1908, bóndi í Fremstafelli,
kvæntur Friðriku Kristjánsdóttur
frá Fremstafelli.
Páll Helgi, tvíburabróðir Jóns,
lengi kennari við Laugaskóla í
Reykjadal, rithöfundur og tón-
skáld, átti fyrst Rannveigu
Kristjánsdóttur frá Fremstafelli,
systur Friðriku, konu Jóns, en
síðari kona Páls er Fanney
Sigtryggsdóttir frá Stórureykjum
í Reykjahverfi.
Askell f. 1911, kennari og söng-
stjóri á Akureyri, kvæntur Sigur-
björgu Hlöðversdóttur frá Djúpa-
vogi.
Kristjana Nanna f. 1924, gift
Erlendi Konráðssyni frá Laugum,
lækni á Akureyri.
Æskuheimili Baidurs var mikið
menningarheimili, og sérstaklega
var tónlistin í heiðri höfð og um
hönd höfð. Jón Karlsson var mikill
tónlistarmaður og organisti í
Lundarbrekkukirkju um áratugi,
og Aðalbjörg kona hans einnig
gædd miklum tónlistargáfum og
ágætri söngrödd. Börnin lærðu á
hljóðfæri og vöndust við að iðka og
virða góða tónlist og unna henni.
Ótrúlega mikill og góður nótna-
bókakostur var til á Mýri, og
hljóðfæri voru ekki talin ónauð-
synlegri heimilistæki Qg búsgögn
en strokkur og saumavél. Einnig
var mikið sungið og yfirleitt marg-
raddað. Þá var annríki mikið og
óvenjulega á Mýri, ef ekki var
tekið lag eða gripið í orgel, áður en
gengið var til náða. Mýrarsystkin
hafa líka mörg óspart látið til sín
taka í tónlistarmálum, þar sem
þau hafa verið, og hneigðin til
tónlistar hefur verið afar rík hjá
mörgum afkomendum þeirra.
Hafa þar greinileg a farið saman
uppeldisáhrif og eðlishneigð.
Uppvaxtar- og æskuár Baldurs
voru um margt erfiðleikatími fyrir
alþýðu manna í þessu landi, bæði
til lands og sjávar. Fátækt var
mikil og almenn og áföll mörg.
Samt braust Mýrarheimilið í því
að koma upp íbúðarhúsi úr stein-
steypu um 1930, og var það mikið
þrekvirki, ekki síst þegar þess er
gætt í fyrsta lagi, hve aðdrættir
voru langir og erfiðir í samgöngu-
og vegaleysinu, og í öðru lagi að
heimilisfaðirinn hafði misst annan
fótinn í veikindum árið 1918 og
gekk síðan við hækjur. Þar við
bættist, að um miðjan fjórða
áratuginn missti hann heilsuna og
lést 1937. þá kom í hlut bræðra-
nna, sem enn voru heima, Jóns og
Baldurs, að sjá heimilinu farborða,
og þeim tókst það með prýði. Jón
var þá kvæntur og fór að búa sér
1939, en þaðan í frá var Baldur
fyrirvinna móður sinnar og yngstu
systur til hausts 1943, þegar Aðal-
björg á Mýri andaðist. Þegar hún
var sjúk orðin, önnuðust þau
systkinin móður sína af hinni
mestu umhyggju og ástúð með
fögrum hætti.
Baldur og Kristjana hættu
búskap eftir lát móður sinnar, og
þá fór Baldur að Laugarskóla til
Páls bróður síns. Hann var bryti
skólans tvo vetur, og þar kynntist
hann konuefni sínu, sem þá vár í
Húsmæðraskólanum á Laugum,
Arnbjörgu Aradóttur frá Grýtu-
bakka, dóttur Ara bónda Bjarna-
sonar og Sigríðar Arnadóttur,
konu hans. Arnbjörg og Baldur
gengu í hjónaband 6. júní 1947, og
þá fluttist Baldur að Grýtubakka,
þar sem þau Arnbjörg hófu bú-
skap. Þau bjuggu fyrstu árin í
gamla bæjarhúsinu, en reistu sér
steinhús nokkrum árum síðar. Þau
höfðu lengi blandað bú, en fyrir
nokkrum árum förguðu þau kún-
um og bjuggu eingöngu við sauðfé
eftir það. Það átti miklu betur við
Baldur, enda var hann frá barn-
æsku fjármaður ágætur, hafði
yndi af fé og var natinn við það.
Þau Arnbjörg bjuggu myndarbúi á
Grýtubakka og juku jörðina að
húsum og ræktun. Var Baldur þó
aldrei sterkur til heilsu, frá því
hann veiktist hastarlega af brjóst-
himnubólgu á unglingsárum, en
hann lét það sjaldnast á sig fá og
sinnti verkum sínum þrátt fyrir
veila heilsu. Hann var líka í eðli
sínu þrekmenni mikið og vask-
leikamaður, hár og vörpulegur á
velli. Hann var fríður sýnum,
hrifnæmur og tilfinningarríkur í
lund.
Arnbjörg og Baldur eignuðust
níu börn, og eru þau þessi:
Aðalbjörg og Sigrún, ekki heilar
heilsu, Sigríur, gift Páli' Kjartans-
sjni bónda í Víðikeri, Margrét, gift
Olafi Einarssyni, bifvélavirkja á
Grenivík, Sigurður Jónas, húsa-
smiður á Akureyri, Bryndís,
starfsstúlka í Fjórðungssjúkra-
húsinu á Akureyri, Ari, Jón Karl
og Guðmundur , allir í heimahús-
um.
Skömmu eftir að Baldur fluttist
í Höfðahverfi, gerðist hann organ-
isti við Grenivíkurkirkju og
stjórnandi kirkjukórsins þar.
Einnig var hann í mörg ár í stjórn
Búnaðarfélags Grýtubakkahrepps,
og í skólanefnd hreppsins hafi
hann einnig átt sæti árum saman
þegar hann féll frá.
Þegar ég um fermingaraldur
kom í fyrsta sinn í Bárðardal á
sólbjörtum vordegi og hafði verið
ferjaður yfir Skjálfandafljót hjá
Halldórsstöðum, var það Baldur
frændi minn, sem tók á móti mér á
vesturbakkanum. Þar beið hann
með tvo hesta og flutti mig heim á
Mýri. Þar átti ég eftir að vera
næstu sumur nokkur í röð hjá
þeim Aðalbjörgu, Baldri og
Kristjönu, og sumrin 1940 og 1941
átti ég að heita í kaupmennsku. Á
þessu heimili átti ég góða daga,
eins og vænta mátti, við önn og
eril, hlýju og gott atlæti húsbænda
og heimilisfólks alls. Þar fékk ég
kaupstaðarbarnið, þá innsýn í
lífsbaráttu sveitafólks og þar með
íslenskrar þjóðar í þúsund ár, sem
áratuga skolanám hefði aldrei
dugað á hálfu til að veita. Þetta fæ
ég aldrei metið eða þakkað til
fulls. Húsmóðirin, Aðalbjörg á
Mýri, eins og hún var alltaf kölluð
til aðgreiningar frá öðrum
þingeyskum Aðalbjörgum, verður
mér ógleymanleg fyrir manngæði,
göfgi og víðsýni, og systkinin urðu .
mér glaðværir og góðir vinir.
Baldur var í senn góður og
skemmtilegur húsbóndi. Hann
sagði glöggt og skýrt fyrir verkum,
og með honum var gott að vinna.
Hann gekk rösklega hiklaust og
festulega að verkum sínum, og
lagvirknin og snyrtimennskan
brást aldrei. Honum beit vel við
slátt, og það var engu líkara en
hann skæri grasið fyrirhafnar-
laust og átakalaust við rótina. Þar
stóð það óhaggað í ljáfarinu,
þangað til næsta sveifla orfsins
reið yfir, þá kastaðist það í
múgann. Hann kunni að slá, —
kunni að ganga við orfið og að nota
bolvinduna í stað krafta til átaks.
Oft var vinnudagurinn langur og
verkin erfið, sem hann fékkst við
og leysti af hendi, enda var þá ekki
komin sú vélvæðing, sem sveitirn-
ar eru nú fullar af. Sláttuvél og
rakstrarvél, dregnar af hestum,
voru einu heyskaparvélarnar, og
útheyið var allt bundið og flutt
heim á kerrum eða klökkum. Það
var stundum seinlegt. Daglegur
vinnutími um sláttinn var þó
yfirleitt reglulegur, en þegar mikið
lá við, var unnið fram í rauða-
myrkur og ekki dregið af sér.
Sumir miklir verkmenn verða
verkkaldir, gerast viðskotaillir og
hranalegir við vinnu, en þannig
var Baldri ekki fárið. Gamanyrði
flugu þá einatt af vörum, og hann
var aldrei kátari en þegar hann
tók duglega til hendi. Þegar hann
sat á sláttuvélinni, sem hestarnir
hans drógu, eða „blessaðir karl-
arnir mínir“ eins og hann ávarpaði
þá gjarnan, söng hann oft við
raust einhver þau lög, sem voru
ofarlega í huga hans. Þegar grasið
féll af sláttuvelarljánum og
flekkjaði sig í slægjunni, var
honum skemmt, og seinna, þegar
heyið var hirt grænt og ilmandi og
hirðingin gekk vel, var honum líka
glatt í geði. Baldur var mikill
dýravinur. Það sá ég af umgengni
hans við hesta, kýr og geitfé, en
því miður var ég ekki vottur að
fjármennsku hans nema af umtali
hans um féð, meðan það var á
fjalli. Það var mér raunar nóg.
Hann fór ár eftir ár í
„framgöngur" eða lengstu göngur
inn til jökla, allt til Jökuldals, og
var þaulkunnugur afréttinni.
Þegar komið var heim á kvöldin
að koknu dagsverki og menn voru
þvegnir og mettir, settist annað-
hvort systkinanna venjulega við
orgelið og spilaði eitthvað fallegt,
oft mjög erfið verk. Einkum var
Franz Schubert hafður í hávegum,
og kærar eru minningarnar frá
rökkurkvöldunum, þegar Rondo
hans eða Impromtus, Lándler eða
vögguvísa hljómuðu um bæinn frá
orgelinu í stofunni, orgelinu, sem
fylgdi Baldri að Grýtubakka. Þeg-
ar við komum upp í piltastofu til
að leggjast til svefns, ritaði Baldur
venjulega um viðburði dagsins í
dagbók sína, sem hann hélt reglu-
lega. Síðan svifum við á vit
draumsins við tvíraddaðan söng
Skjálfandafljóts og Mjóadalsár,
sem niðuðu fram undan bænum
lognkyrra sumarnóttina.
En svo var líka brugðið á leik,
þégar tími gafst. Stundum var
farið í útreiðartúr eða skroppið
með spón fram á Ishólsvatn til að
sækja silung í soðið eða til að
reykja hann og hafa ofan á brauð.
Eg tala nú ekki um, þegar sam-
koma var í Halldórsstaðaskógi og
allir, sem vettlingi gátu valdið í
dalnum, komu þar saman á sunnu-
dagssíðdegi til að hlýða á talað
orð, syngja og fá sér snúning og
kitilkaffi, hitað á hlóðum. Þá var
Baldur á Mýri hrókur alls fagnað-
ar. Hann munaði ekki um að stýra
söngnum og þenja nikkuna með
fjörugum ræl eða mjúkum valsi.
Hann munaði heldur ekki um að
vippa orgelinu upp á kerru á
Mýrarhlaði, beita Mósa gamla, —
þeim snilldargóða en sérvitra
dráttarhesti, sem engan þoldi á
baki sér, — fyrir kerruna og flytja
það norður í skóg til að auka
ánægjuna.
Nú er þessi tími liðinn og horf-
inn og lifir aðeins í dýrmætri
minningu, sveipaður ljóma hins
heiða æskudags. En nú, þegar
Baldur frændi minn er allur,
kallaður af leikvangi lífsins svo
snöggt og sviplega, kemur þessi
tími fram í hugann, skír og bjart-
ur, og er enn meira þakkarefni en
nokkru sinni fyrr. Ég þakka hon-
um alla vináttu hans og viðkynn-
ingu, leiðsögn og ljúfmennsku,
ekki síst sumurin okkar á Mýri.
Við hjónin sendum Arnbjörgu
húsfreyju, börnum þeirra og öðru
skylduliði, svo og Mýrarsystkinum
öllum, einlægar samúðarkveðjur,
en Baldri sjálfum ósk um farar-
heill til nýrra stranda.
Sverrir Pálsson.
Undanfarin ár hefur stýrimannsefnum verið gefinn kostur á að fara í stuttar ferðir með varðskipum.
Nýlega fóru nemendur úr stýrimannaskólanum í Vestmannaeyjum í slfka ferð með varðskipinu Ægi og var
myndin tekin við það tækifæri.
Leikfélag Sandgerðis:
Á YZTU NÖF
Það þótti nokkur dirfska af
Leikfélagi Keflavíkur að færa upp
Herbergi 213 í fyrra. Gunnar
Eyjólfsson gerir betur. Hann
kemur með lærisvein James Joyce.
Thorton Wilder, og kallar út 40
manna lið til að sýna annað
þekktasta verk Wilders, Á yztu
nöf, í Sandgerði.
Vitaskuld er hér mikið í ráðist
og vafalaust munu sumir frekar
vilja sjá Ævintýri á gönguför. En
á Suðurnesjum blómgast nú leik-
list. Hvergi á landinu eru sýnd
fleiri leikverk. ef höfuðborgin ein
er undanskilin. Og hvað var þá
eðlilegra fyrir leikhúsmann á borð
við Gunnar en að láta áhugafólkið
glíma við heimsbókmenntir.
Á yztu nöf greinist í þrjá kafla,
þar sem þrír aðalleikararnir koma
við sögu í þeim öllum: Antrobus,
frú Antrobus og Sabína. Antrobus
líkist að ýmsu leyti nútíma
bisness-manni, sem gleðst yfir
uppfinningum sínum á hjóli og
stafrófi, frúin aftur á móti er
dæmigerð húsmóðir, er hugsar
mest um misheppnaðan son og á
Sabínu, þjónustustúlkuna, má líta
á sem fúlltrúa tilfinninga og
ástleitni. Antrobus-fjölskyldan er
svo færð aftur og fram í tíma og
rúmi.
Hér gildir eins og raunar í öllum
leikverkum skýr framsögn svo
texti höfundar komist skilmerki-
lega til skila. Á því var nokkur
misbrestur hjá Sandgerðingum.
Mér fannst Sæunn Guðmundsdótt-
ir, Heimir Mortens, Ólafur Gunn-
laugsson og Hómfríður Björns-
dóttir skera sig úr að þessu leyti:
framsögn þeirra allra var skýr og
góð. Það sama má segja um Unni
Guðjónsdóttur, bæði framsögn og
leikur í bezta lagi. Sviðsmyndin
var mjög skemmtileg.
Sandgerðingar sýndu Skírn eftir
Guðmund Steinsson við góðan
orðstír í fyrra. Enn hafa þeir sótt í
sig veðrið. Hafi þeir og Gunnar
Eyjólfsson leikstjóri þökk fyrir
ágæta skemmtun.
Ililmar Jónsson.