Morgunblaðið - 25.04.1979, Blaðsíða 29
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 25. APRIL 1979
29
Friðrika Jónsdóttir
Ijósmóðir — Minning
Nú er hún dáin, hún gamla
afasystir mín, Friðrika Jónsdóttir
á Fremstafelli, hún andaðist á
Húsavík 8. marz s.l.^og var jörðuð
að Ljósavatni. Friðrika fæddist að
Gvendarstöðum í Köldukinn 3. maí
1877, og hefði því orðið 102 ára á
þessu ári. Hún var elzt þriggja
alsystkina, barna Rannveigar
Jónsdóttur og Jóns Kristjánssonar
í Hriflu, en yngri bræður hennar
þeir Kristján á Premstafelli og
Jónas, skólastjóri Samvinnuskól-
ans, eru báðir dánir fyrir meira en
áratug.
Fimm ára að aldri fluttist
Friðrika með foreldrum sínum að
Hriflu í Ljósavatnshreppi, og þar
ólust þau systkinin upp, ásamt
eldri hálfsystkinum sínum
tveimur. Þetta voru mikil harð-
indaár, en heimilið var farsællegt
og traust í fátækt sinni, og
AÐALFUNDUR Sjúkraliðafélags
íslands var haldinn laugardaginn
19. aprfl á Hótel Loftleiðum.
Fundurinn var fjölmennur, um
fjögur hundruð manns sóttu
fundinn.
Tvö framboð voru til formanns,
fráfarandi formaður Ingibjörg
Agnarsdóttir, Borgarspítala, og
Sigríður Kristinsdóttir, Klepps-
spítala, fráfarandi varaformaður.
Kosningu hlaut Sigríður Kristins-
dóttir.
STJÓRN Málfrelsissjóðs skýrði
frá þvf nýlega á fundi að sjóðnum
hefði áskotnast tæpar 3 milljónir
króna frá stofnun hans í nóvem-
ber s.l. Hingað til hefur fé til
sjóðsins safnast með fernum
hætti: Útsendir hafa verið gíró-
seðlar, fé sem komið hefur vegna
áritunar höfunda á bækur sínar,
fé sem safnaðist á samkomu sem
haldin var til styrktar sjóðnum
og ýmis frjáls framlög.
Fé úr sjóðnum hefur verið út-
hlutað 5 sinnum. Eftirtaldir aðilar
Aðalfundur Sveinafélags
húsgagnamiða var haldinn
29. marz s.l. Á fundinum
flutti Tryggvi Þór Aðal-
steinsson, fráfarandi for-
maður, skýrslu um störf
stjórnar á liðnu ári. Kom
þar fram, að atvinnu-
ástand var gott fram að
síðustu áramótum, en þá
fór að örla á atvinnuleysi í
greininni. Samband bygg-
ingamanna stóð að gerð
rammasamnings um hvetj-
andi launakerfi í iðngrein-
inni á liðnu ári. Á árinu
foreldrar og eldri systkini studdu
hin yngri til nokkurs sjálfsnáms,
eftir því sem fátæklegur bókakost-
ur leyfði. Rannveig las húslestur á
hverjum sunnudegi úr nýprent-
uðum stólræðum séra Páls
Sigurðssonar í Gaulverjabæ, sem
lagði í kenningu sinni meginþunga
á drengskap í mannlegum skipt-
um, en mótmælti einarðlega kenn-
ingunni um útskúfun og eilífar
kvalir fordæmdra. En boðskap
kristindómsins meðtóku börnin í
samanþjöppuðu formi í lærdóms-
kveri Helga Hálfdánarsonar. Enda
sagði Friðrika í viðtali við
Morgunblaðið á 100 ára afmæli
sínu 3. maí 1977), að hún hefði
alltaf beðið Guð í sínum erfiðleik-
um um dagana, og oft hefði Guð
hjálpað sér, það segði hún satt. En
af eigin reynslu veit ég að þau
systkinin höfðu Helga Hálfdánar-
Stjórnin var að öðru leyti sjálf-
kjörin.
Hana skipa: Málhildur
Angantýsdóttir, Landakotsspítala,
Dúna Bjarnadóttir, Borgarspítala,
Sigrún Gísladóttir, Landspítala,
Sigurbirna Hafliðadóttir,
Landspítala, Halldóra Lárusdóttir
Kleppsspítala og Anný Friðriks-
dóttir, Landspítala. Ur stjórn
gekk, samkvæmt eigin ósk,
Þóranna Stefánsdóttir, Land-
spítala.
hafa fengið fé úr sjóðnum:
Guðsteinn Þengilsson fékk kr.
321.550, Garðar Berg 243.755,
Svavar Gestsson 1.020.572, Helgi
Sæmundsson 175.000 og Einar
Bragi fékk 193.800. Samtals hefur
verið úthlutað úr sjóðnum
1.954.677. } stjórn Málfrelsissjóðs
eiga nú sæti: Jóhann S. Hannesson
menntaskólakennari, Jónas
Jónsson frá Ystafelli ritstjóri, Páll
Skúlason prófessor, Silja Aðal-
steinsdóttir cand. mag. og Thor
Vilhjálmsson rithöfundur.
var gengið frá kaupum á
orlofshúsi í Vatnsfirði á
Barðaströnd.
Tryggvi Þór, sem verið
hefur formaður félagsins
s.l. þrjú ár, gaf ekki kost á
sér til endurkjörs. í stjórn
voru kjörnir: Steinþór
Jóhannsson formaður, Ingvi
Tómasson varaformaður,
Jón Þorvaldsson ritari, Kári
Kristjánsson gjaldkeri,
Hilmar Sigurðsson vara-
gjaldkeri og Baldur
Daníelsson og Bolli A.
Ólafsson meðstjórnendur.
son á hraðbergi til dauðadags, en
hitt grunar mig, að kenningar séra
Páls og Darwins hafi haft meiri
áhrif á þau en fram kemur í
fyrrnefndu viðtali í Morgun-
blaðinu.
Jónas Kristjánsson, bróðurson-
ur Friðriku, lýsir því á einum stað
hversu umhorfs var í ættsveit
þeirra systkina á uppvaxtarárun-
um: Þar drottnaði rósemi og frið-
ur. Menn undu við sitt, en voru þó
með hæglæti frarrisæknir til betri
lífshátta. Um pólitík var aldrei
deilt. Allir voru samvinnumenn og
skiptu við annað hvort eða bæði
kaupfélögin á Húsavík og
Svalbarðseyri. Allir voru heima-
stjórnarmenn og kusu Pétur
Gauta til alþingis. Þingmálafundir
á Ljósavatni voru eins og skraut-
sýningar. Sigurður í Felli stjórn-
aði fundi og þurfti litlu að beita af
orku sinni. Pétur skýrði þjóðmálin
við einhug flokksbræðranna. En
léti einhver Valtýingur á sér bæra,
var Steingrímur sýslumaður, bróð-
ir Péturs, við höndina til að þagga
niður í óróaseggnum. Var þetta
gert til að skapa fjölbreytni í
sýningunni, en ekki fyrir þá sök að
Pétur væri eigi fullfær að standa
fyrir máli sínu.
Haustið 1910 fór Friðrika til
Reykjavíkur og stundaði nám í
ljógmæðrafræði veturinn
1910—11; námið var þá 6 mánuðir
og aðalkennari Guðmundur
Björnsson landlæknir, Þennan vet-
ur var Jónas bróðir hennar
kennari við Kennaraskólann, og
bjuggu þau saman og höfðu með
sér matarfélag. Jónas vildi, að hún
legði fyrir sig meira bóklegt nám,
t.d. tungumál, en hún svaraði því
til, að „hún mundi ekki gjöra það
víðreist um veröldina, að sér
nægði ekki móðurmálið". Reyndist
hún sannspá um þetta, en dönsku
las hún sér til prýðilegs gagns,
eins og margir af hennar kynslóð
þar nyrðra, og kannski fleiri
tungumál. Og alla ævi var hún
leshestur mikill, og minnug með
afbrigðum lengstum af.
Jóhanna Friðriksdóttir skrifaði
um Friðriku áttræða í Ljósmæðra-
blaðið. Þar segir: „Ekki hafði
Friðrika ráðið sig til náms fyrir
neitt ákveðið umdæmi þegar hún
fór í skólann. En svo vildi til
skömmu eftir að hún kom í skól-
ann, að stúlka nokkur, sem ætlað
hafði að læra fyrir Súða-
víkurherað, taldi sig þegar hún fór
að kynnast náminu, ekki hafa
nokkurt þrek eða áræði til að taka
að sér ljósmóðurstarf, og síst þar í
afskekktu umdæmi. Kom hún að
máli við Friðriku og bað hana í
öllum bænum að leysa sig frá því
að þurfa að taka þetta erfiða
umdæmi. Játti Friðrika því, og fór
þangað að loknu námi vorið 1911.
En hin hvarf frá ljósmóðurnám-
inu.
í Súðavíkurumdæmi starfaði
Friðrika í þrjú ár; var þar stöðugt
yfirferðar og sjóferðar vondar. Þá
voru þar oft um 12 fæðingar á ári.
Föst árslaun ljósmóður voru þá
um 70 krónur á ári, og 3 krónur
fyrir fæðinguna; hrökk þetta ekki
fyrir lífsnauðsynjum, þó húsaleiga
væri þá meira gjöf en gjald. Vorið
1914 fluttist svo Friðrika aftur til
átthaga sinna, og varð þar lögskip-
uð ljósmóðir. Fór hún að Fremsta-
felli til Kristjáns bróður síns,
bónda þar. Og hefur hún síðan átt
þar heimili. Hún hefur umvafið
ættfólk og heimili ástúð og
umönnun, og nýtur nú í ríkum
mæli ávaxta af þeirri fórn sinni
hjá börnum og barnabörnum
þeirra hjóna, og öllum ættmenn-
um sínum, yngri sem eldri".
Laun héraðsljósmæðra voru
þannig, að ekki varð af þeim lifað:
árið 1919 hækkuðu þau í u.þ.b. 250
kr. á ári en þá voru algeng vinnu-
konulaun 700 kr. auk fæðis og
húsnæðis, og laun talsímakvenna
1500 kr. Og væri Friðrika ennþá
héraðsljósmóðir í Köldukinn væru
árslaun hennar um 300 þús. kr.
enda sagði einn háttvirtur þing-
maður í umræðum um kjör
héraðsljósmæðra á þinginu 1928:
„Þessir starfsmenn hafa lengi
farið á mis við háu Launin, og þeir
verða að gera það framvegis; sú
ánægja, sem þeir hafa haft af
starfinu, hefur verið mikill hluti
launanna, og þannig mun það
einnig verða framvegis". En væri
Friðrika enn á lífi, fengi hún um
1000 kr. á mánuði úr lífeyrissjóði
ljósmæðra.
Friðrika starfaði sem lögskipuð
ljósmóðir í 43 ár, lengst af í
Ljósavatnshreppi, og náði um-
dæmið frá Náttfaravíkum og
Naustavíkum fram að Öxará.
Þegar hún lét af störfum hafði hún
tekið á móti 267 börnum, þar af
fernum tvíburum og einum þribur-
um. Eitt barn hafði hún tekið á
með töng, og yfirleitt var hún það
sem kallað er „heppin ljósmóðir",
en í þeim eiginleika segja kunn-
ugir, að mannvit og stilling séu
drýgstu þættirnir.
Ekki var umdæmi Friðriku
greiðfært yfirferðar, enda kenndi
hún mér þessa vísu:
111 er hún Kinn íyrir utan StaA.
ei mÍK þanRað lan«ar:
Þar má enginn þvert um hlad
þurrum fótum vcanRa.
I afskekktum sveitum voru Ijós-
mæður iðulegar eina læknishjálp-
Fæddur 27. febrúar 1951.
Dáinn 4. aprfl 1979.
Vinur minn, Jón Norðkvist
Viggósson, er dáinn, hann var
burtkallaður í blóma lífs síns
aðeins 28 ára að aldri. Hann lést af
slysförum þann 4. apríl s.l. Það er
erfitt að sjá á bak ungum manni
sem átti svo margt ógert í lífinu,
þung raun fjölskyldu hans er hann
ávallt unni og hafði alltaf mjög
góð sambönd við. Ég þekkti Nonna
lengi, alveg frá barnæsku, og veit
því hvern mann hann hafði að
geyma, en það stoðar lítt að reyna
í fáum orðum að lýsa þessum látna
vini, til þess var hann of sérstakur.
Mér kemur þó fyrst í hug hve ríka
kímnigáfu Nonni hafði og hann sá
alltaf björtu hliðar lífsins. Sendi-
bréfin er hann skrifaði voru
listaverk hvert út af fyrir sig.
Þegar hann hélt utan til þess að
skoða heiminn og til að uppfylla
gamlan draum sinn, sendi hann
mér alltaf bréf örðu hvoru. Reyndi
hann þá að gefa mér sem réttasta
mynd af þeim stað, þeirri borg eða
bæ er hann var staddur í og notaði
þá gjarnan skemmtilegar tilvitn-
anir er gæddu frásögnina lífi á svo
einstakan hátt að unun var að
lesa. Nonni átti marga góða vini,
vini sem gátu treyst honum og
vissu að ef á reyndi myndi hann
ekki bregðast þeim. Við strákarnir
er vorum samtíða Nonna Viggós í
æsku hans á Hlíðarveginum og
seinna er við urðum fulltíða, hljót-
um að tengja minningu hans
góðum manni og sérstökum félaga,
ekki er hægt að hugsa til æskuár-
anna öðru vísi en minnast hans
með gleði. Sagt er að tíminn lækni
öll sár, en þótt ókomin ár kunni að
slæva sorgina mun ég ávallt hugsa
til Nonna með virðingu og þakka
það er hann hefur með vináttu
sinni og félagsskap veitt mér
gegnum árin. Betri samferðamann
er ekki hægt að hugsa sér. Megi
góður Guð blessa foreldra hans og
systkini og veita þeim styrk í sorg
þeirra.
Sigurður Bjarni
Hjartarson
in, bæði fyrir menn og skepnur, og
við sjúkdóma jafnt sem fæðingar.
„Var þá gott að geta leitað til
hygginnar ljósmóður, sem var
heppin í starfi og hyggin í ráðum,
því oft voru líka önnur vandamál
heimilinna borin undir hennar álit
og úrræði", segir Jóhanna
Friðriksdóttir í áðurnefndri
afmælisgrein. Enda minnist ég
þess vel, er ég fór um hreppinn
með Friðriku fyrir einum 15 árum,
hve hlýlega henni var tekið á
bæjum, hvar sem við komum.
Friðrika giftist aldrei, né eign-
aðist eigin börn. En hún reyndist
börnum Kristjáns bróður míns og
barnabörnum hinn mesti haukur í
horni, og studdi jafnvel sum til
náms. Hún tók virkan þátt í
uppeldi þeirra, kenndi þeim að
vinna, og lesa dönsku á forn
Faamilie Journal, og reyndist sú
kunnatta þeim haldgóð í stórræð-
um. Um aldraða foreldra sína sá
hún um meðan þeir lifðu, og um
eldri hálfsystur sína, Helgu, sem
var heilsulítil. Og slíkt var álit
hennar heima fyrir, að eigi þótti
fullráðið, nema hún væri þar með í
ráðum.
Friðrika ræktaði garðinn sinn,
sem kallað er, og alla ævi sína
vann hún mest öðrum: „Mín bezta
skemtun var að taka á móti bless-
uðum elsku börnunum“. sagði hún
100 ára. Þótt ég kynntist henni
ekki mikið, er hún mér afar
minnisstæð fyrir marga hluta
sakir: Af orðum hennar stafaði
djúpum gáfum og góðvilja og
reynslu, því jafnve) í hnotskurn
mannlísins í Köldukinn er vafa-
laust að finna allt róf mannlegra
örlaga, fyrir þá, sem getu hafa til
þess að skilja.
Og auk þess varð hún elzt allra
minna ættingja.
Sigurður Steinþórsson.
Vinur minn, Jón Norðkvist
Viggósson, er látinn. Brottkallaður
frá lífs síns ævintýri í Iandi sem ég
og aðrir vinir hans þekktum aðeins
af afspurn og í draumum okkar.
Nonni kemur aldrei aftur og við
sem áttum því láni að fagna að
teljast vinir hans eigum aðeins
eftir minninguna um góðan dreng
og skemmtilegan. Þeir eru margir
sem láta sig dreyma um að kanna
ókunn lönd og líferni fjarlægra
þjóða, en fæstir framkvæma þá
hugsjón sína. Til þess þarf mikið
áræði og mikinn dug. Þrátt fyrir
að eftir þrjú ár hafi hnattreisan
aðeins verið hálfnuð, þá var það
auðveldari helmingurinn sem eftir
var og stefnan var heim á leið. Við
sem fengum að njóta litríkra bréfa
hans biðum í ofvæni eftir að fá
hlutdeild í ævíntýrinu mikla og
njóta frásagnar hans. En þá kem-
ur helfregnin og okkur setur
hljóða í vanmætti okkar.
Deyr fé,
deyja fra'ndur,
deyr sjálfur hið saina.
En orðstír
deyr aldregi
hveim sér góðan getur.
Siggi Gríms.
EFÞAÐERFRETT-
NÆMT ÞÁ ER ÞAÐ í
MORGUNBLAÐINU
Um fjögur hundruð
manns sóttu aðalfund
Sjúkraliðafélagsins
Þrjár milljónir hafa
safiiast í Málfrelsissjóð
Tæpum tveimur milljónum úthlutað til 5 aðila
Aðalfundur Sveinafélags húsgagnasmiða
• •
Orla fór á atvinnuleysi
upp úr síðustu áramótum
Jón Norðkvist
Viggósson- Mitming
é