Morgunblaðið - 25.04.1979, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 25. APRÍL 1979
31
frá eylöndum drekkur öðruvísi en
meginlandsbúar."
Hvernig er hægt að komast hjá
því að bera virðingu fyrir slíkum
mönnum?
» Því miður láðist mér að halda
sambandi við Magnús eftir að ég
yfirgaf Kunglv hér um árið.
Ég frétti þó af honum við og við,
meðal annars þegar hann varði
doktorsritgerð sína um islenska
þjóðhætti. Það efni var honum svo
hjartfólgið, að maður komst
naumast í tíma ef hann byrjaði að
ræða það í matarhléum.
Á annan dag páska bárust svo
til landsins þau ótíðindi, að
Magnús hefði látist þá um morg-
uninn.
Þó að það sé Birgittu ekkju hans
og börnum þeirra lítil huggun
harmi gegn, þá getum við nemend-
ur hans huggað okkur við það, að
minning þessa samnorræna
íslendings mun lifa svo lengi sem
lýðháskólinn í Kungálv dafnar af
verkum hans.
Það er sannfæring mín, að svo
muni lengi verða.
Pjetur Lárusson.
Ekki eru tök á því að gera
ævistarfi Magnúsar Gislasonar
skil i stuttri minningargrein, enda
ætla ég mér ekki þá dul. Til þess
munu aðrir betur fallnir. En við
hið sviplega fráfall vinar míns
streyma minningar fram í hugann,
ein af annarri, og reynt skal að
draga upp nokkrar augnabliks-
myndir og setja á blað með
fátæklegum orðum.
Áhugamál Magnúsar voru mörg,
en meðal þeirra sem hæst bar
voru: Norrænt samstarf, norræni
lýðháskólinn í Kungálv, uppeldis-
og skólamál og Island, ættjörðin,
land og saga. Þegar frá er talinn
fjölskyldan stóra og heimilið sner-
ist allt hans líf um þessi hugsjóna-
mál hans.
Skömmu eftir stríðslokin síð-
ustu stofnuðu þrír kennarar og
vinir samnorræna lýðháskólann í
Kungálv, í gömlu timburhúsi í
eldra bæjarhlutanum í Kungálv.
Það voru þau Sture Altvall, Caren
Cederblad og Carl Gulddagger
Hansen. Ekki voru efnin mikil og
skilningur heldur lítill á þessari
skólastofnun. En þetta var ungt
fólk með hlutverk, bjartsýnt og
stórhuga. Þetta átti að vera skóli
fyrir æskufólk frá öllum Norður-
löndunum. Hér skyldi það fá tæki-
færi til þess að hittast, talast við
og vinna saman við nám og starf,
menntast og þroskast undir hand-
leiðslu valinkunnra kennara, helst
frá öllum Norðurlöndunum. Þarna
var mikið færst í fang og fyrstu
sporin voru þung og erfið. En
hópurinn var samstilltur og ákveð-
inn og smám saman óx skólinn í
áliti, naut almenns trausts og varð
viðurkennd stofnun.
Þegar Magnús Gíslason fluttist
til Svíþjóðar, með sína sænsku
konu og barnahópinn, settist hann
að í Kungálv. Hann gerðist starfs-
maður norræna félagsins á vestur-
strönd Svíþjóðar, en áður hafði
hann verið framkvæmdastjóri
Norræna félagsins á íslandi sem
öllum er kunnugt. Hann var því
ekki ókunnur þeim störfum sem
hann tókst á hendur og hafði aflað
sér víðtækrar þekkingar á mönn-
um og málefnum er snertu
norrænt samstarf. Hann var nú
öðru sinni kominn til Svíþjóðar.
Hann hafði fyrr á árum stundað
nám í Stokkhólmi og kynnst sinni
mikilhæfu konu þar. Hann hafði
sótt fundi, þing og ráðstefnur á
öllum Norðurlöndunum, kynnst
fjölda fólks og áunnið sér álts og
virðingar.
Atvikin höguðu því að Magnús
gerðist brátt kennari við lýð-
háskólann, sem hafði vaxið fiskur
um hrygg og yfirgefið gamla timb-
urhúsið í kvosinni við kirkjuna
niðri í bænum og flust í ný og
glæsileg húsakynni upp á Fontin-
berget þar sem einna fegurst
útsýni er yfir dalinn og góðs hluta
Bobusléns. Hugsjón þremenning-
anna var nú greypt í stein. Þarna
hóf Magnús sitt giftusama starf og
vann þessari stofnun allt það hann
mátti uns yfir lauk.
Þremenningarnir voru fljótir að
koma auga á mannkosti Magnúsar
og sáu í honum marga menn. Og
hann varð brátt vel hlutgengur
kennari, laginn og úrræðagóður,
hollráður og fræðari góður, reynd-
ur skólamaður.
Hugmyndir brautryðjendanna
um hlutverk og tilgang skólans
féllu vel að lífsskoðun og hugsjón
Magnúsar. Hann vann sér trausts
og virðingar samstarfsmannanna í
skólastjórn, rektors, samkennara
og nemenda. Þetta var samstilltur
hópur, staðráðinn í því að efla og
byggja upp þessa merku skóla-
stofnun. Magnús undi hag sínum
allvel í Kungálv. Afkoman hafði
verið heldur bágborin hér heima.
Nú varð lífsbaráttan ögn léttari
fyrir hina stóru fjölskyldu og
börnin áttu kost á góðri menntun.
Norræni lýðháskólinn var jafn-
an yfirsetinn og að því kom að
hann færði út kvíarnar. Stofnað
var útibú í Gautaborg. Þangað
þurfti að senda góðan og traustan
og umfram allt iaginn kennara og
stjórnanda. Og rektor valdi
Magnús til þessarar farar. Þetta
var vandasamt starf. Hópur ungs
fólks þyrptist í skólann. Þetta var
hressilegt fólk með ólgandi blóð í
æðum. Það var í tísku að vera
ungur og reiður, hafa hátt og tala
mikið, tileinka sér alls konar isma
og margir þjáðust af hvers konar
kreppum. Magnús fékk fangið
fullt af verkefnum en með seiglu,
rósemi, lipurð og víðtækri þekk-
ingu á ungu fólki, sem hann hafði
aflað sér ' farsælu skólastarfi,
sigldi hann gegnum þetta allt
saman, varð vinur og félagi
nemenda sinna eins og jafnan
áður. „Við skulum þegja. Höfðing-
inn frá Islandi er að koma og ætlar
að fara að tala og kenna." Og það
sló þögn á stúdentahópinn og
Magnus hóf sína kennslu og
fræðslustörf við góðan orðstír.
Skólastjórn er lýjandi starf og
kennslu- og skólamálin yfirgefa
ekki skólastjóra í vöku og svefni.
Þeir gerast ekki gamlir nú á
dögum og þar kom að því að
brautryðjandinn sjálfur og fyrir-
liðinn, Sture Altvall rektor, féll
frá um aldur fram. Það þurfti að
velja eftirmann og Magnús var
kjörinn eftir maður hans, að hans
eigin ósk og annarra við skólann.
Þetta starf ieysti Magnús vel af
hendi, eins og öllum er kunnugt og
verður ekki fjölyrt frekar um þann
þátt í lífi Magnúsar. En kona hans
studdi hann dyggilega í öllum
hans störfum og Magnús mat hana
mikils og voru fá mál til lykta
leidd án þess að hún væri með í
ráðum. Það þarf mikið til að
ávinna sér þegnrétt og komast til
mannvirðinga í öðru landi. Þetta
fannst öllum sjálfsagt um Magnús,
en oft minntist Magnús á frú
Brittu í þessu sambandi það sjald-
an sem hann fékkst yfirleitt til að
tala um sjálfan sig og störf sín.
Frú Britta er óvenjuleg kona,
búin bestu eiginleikum góðrar
móður. Það er reisn og myndar-
skapur yfir öllum hennar störfum
og fagurt heimili skapaði hún
manni sínum og börnunum níu.
Það vakti furðu margra hve miklu
hún kom í verk. Allt gengur
hljóðlega og eðlilega fyrir sig og
enginn var var við stjórn hinnar
stilltu og hógværu konu, sem var
þó ærin á svona stóru heimili. Og
þótt störfin væru yfirþyrmandi
virtist hún altaf hafa tíma til alls.
Hún ber sterkar taugar til Islands,
á fjölda vina hér og óafvitandi
talar hún um að fara „heim“ til
íslands.
Magnús fór ekki dult með að
hann ætti konu sinni mikið að
þakka. I síðasta samtali okkar,
fyrir nokkrum vikum, kom þetta
einkar vel í ljós.
„Þeir eru að stefna mér til
Stokkhólms 30. mars“
„Já, þótt fyrr hefði verið,"
svaraði ég.
„Þeir hefðu heldur átt að láta
Brittu fá þessa orðu,“ sagði
Magnús að bragði. Þetta voru
lokaorð í okkar samtali.
En Magnús fór aldrei til Stokk-
hólms til þess að sækja viðurkenn-
inguna fyrir umfangsmikil og
giftudrjúg störf í þágu lands og
þjóðar. Eins og svo oft áður kom
hún of seint. Þótt ég eigi einhvern
veginn svolítið erfitt með að hugsa
mér Magnús Gíslason með orðu
framan á sér, þegar hugsað er til
einstakrar hógværðar hans og
lítillætis, átti hann fyllilega skilið
þá viðurkenningu og þakklæti, sem
bak við slíka veitingu býr.
Magnús kemur víða við sögu
hópa sem sóttu hann heim. Skóla-
stjórafélag íslands flytur honum
innilegar þakkir. Saga félagsins
hefði orðið dálítið öðru vísi ef hans
hefði ekki notið við. Þau hjónin
sóttu fyrsta mót félagsins og voru
heiðursgestir hins síðasta. Magnús
fylgdist með öllu sem var að gerast
í skólamálum á Norðurlöndum og
hafði alltaf eitthvað nýtt að segja
og fræðandi. Hann var gætinn og
öfgalaus í málflutningi, sagði frá
stefnum og straumum í skólamál-
um. Hann hampaði ekki nýjungum
en gat þes að best væri fyrir
íslenska þjóð og skólamenn að láta
hina ríkari þjóðir brjóta ísinn,
bíða átekta. „Það er verið að reyna
þetta. Við sjáum hvað úr þessu
verður. Umbrotin ganga yfir og við
sjáum hvað eftir verður í leysing-
unum.“ Hann vildi að íslenskir
skólamenn færu sér að engu
óðslenga og bindu bagga sina
íslenskum hnútum.
Þau hjónin voru miklir aufúsu-
gestir á mótum og þingum S.í. Þau
voru gleðinnar fólk. Magnús var
söngmaður góður og frú Britta
heillaði gesti á kvöldvökum með
fögrum söng og skemmtilegri
framkomu. Allir vissu þó að hún
hafði eigi nema stolnar stundir frá
umfangsmiklum skyldustörfum til
þess að halda við góðri kunnáttu
sinni í músik og þjóna sönggyðj-
unni.
Magnús varði doktorsritgerð
sína við Uppsalaháskóla um
íslensku kvöldvökuna. Fáir munu
hafa orðið doktorar við erfiðari
skilyrði en Magnús Gíslason. Það
gerðu áhugamál hans, hið erils-
sama skólastarf og stórt heimili.
En þetta var heillandi verkefni,
sem alltaf fylgdi honum. Það hefur
verið hljótt um þetta verk
Magnúsar, en gott innlegg verður
hún fyrir áhugasama fræðimenn,
sem vilja gefa þessum merkilega
þætti í lífi þjóðarinnar frekari
skil.
Magnús átti mikinn þátt í því,
að fjölmargir einstaklingar og
minni og stærri hópar frá íslandi
komu til Kungálv, ýmist til að
nenta við Lýðháskólann, sækja
fundi, þing og námskeið á skólan-
um eða akademíunni, sem er undir
sama þaki. Margir komu til þess
að kynna sér havð væri að gerast
með Svíum á þeirra eigin starfs-
vettvangi. Magnús var oftast
milligöngumaður eða að sjálfsagt
þurfti að hitta hann, ræða við
hann og sækja til hans ráð og
fyrirgreiðslu. Æskufólkið héðan
að heiman skipti orðið hundruð-
um, enda gætti Magnús þess að
hlutur Islands væri jafnan stór og
góður þegar nemendur voru valdir
til skólans á hausti hverju — og
þótti sumum nóg um. Aðsókn var
jafnan geysimikil og langt fram
yfir það sem hægt var að hýsa.
Skólinn var með virtustu og viður-
kenndustu lýðháskólum á Norður-
löndum. En það voru fleiri sem
komu til Kungálv. Skólastjórar,
kennarar, flokkar ungmenna,
nefndir æskulýðsleiðtoga og
embættismanna. Og það var oft
gestkvæmt og erilssamt hjá þeim
Magnúsi og Brittu. En þau kunnu
þessu vel og fögnuðu ávallt gestum
að heiman, og þá komu bestu
eiginleikar þeirra hjóna vel í ljós:
Einstök gestrisni, höfðingslund,
hógværð, hlýleiki og hjálpsemi.
Gestir skyldu njóta sín vel og allra
vanda, smáan og stóran, var sjálf-
sagt að leysa. Menn skyldu hafa
erindi sem erfiði og fara heim
fróðari og víðsýnni og betri en þeir
komu. Magnús var alls staðar vel
kynntur og naut trausts og virð-
ingar. Fyrir hann var sjálfsagt að
gera það sem hægt var. Magnús
vildi að menn hefðu full not af
ferðum sínum úr því að þeir voru
konnir út á annað borð. Væri ekki
rétt að skoða og athuga þetta og
hitt, finna menn og kynna sér
málin. Svo var sjálfsagt að koma
við á hinum Norðurlöndunum líka,
og þegar maldað var í móinn og
því borið við, að viðkomandi þekkti
nú engan og ekki hefði nú verið
gert ráð fyrir þessu í áætlun, þá
gekk Magnús settum skrefum til
bókaherbergisins, tók upp símtólið
og greiddi úr vandanum á
skammri stundu. Alls staðar
þekkti hann lykilmenn, og það var
sama hvort hann talaði innan
Svíþjóðar eða til Tromsö eða Try,
Færeyja eða Finnlands. Þannig
var Magnús. Og margir munu
minnast gleðistunda á hinu stór-
myndalega íslensk-sænska heimili
þeirra hjóna við Östra gatan.
Sennilega er Skólakór Garða-
bæjar síðasti gestahópur Magnús-
ar að heiman. Það var í desember
s.l, að boð barst frá Magnúsi.
Þessari myndaregu jólagjöf var
ákaft fagnað af hinum ungu kórfé-
lögum. Það var tekið til að æfa af
meira kappi en áður með þessa
ferð í huga. Það sló því þögn á
barnahópinn þegar harmafregnin
barst. Gestgjafinn var allur.
Magnús var dáinn. Fararstjórinn
hikaði, en við nánari athugun varð
okkur ljóst, að það hefði orðið
Magnúsi síst að skapi að þessi
ferð, sem hann hafði svo vel og
skipulega undirbúið, yrði höfð af
börnunum. Þrek hans tók óðum að
þverra. Framkvæmd málsins hafði
hann komið í góðra manna hendur
en fylgdist með og hafði alla þræði
í hendi sér til hinstu stundar.
Magnús var heill og vakandi í
störfum og orð skyldu standa.
Hann mun fagna vinum í varpa, og
honum mun þykja vænt um að
íslensk börn gangi um garð og
virði fyrir sér ríki hans. Fögnuður
og gleðisöngur þeirra mun berg-
mála í skógi og björgum, og
Magnús fylgir þessum hóp, sem
öllum hinum er gistu skóla hans,
fram á bjargbrúnina og horfa með
honum yfir hinn undurfagra dal,
þar sem örlögin leiddu hann til
sætis og hann skipaði með svo
miklum sóma.
Sönggleði þeirra hjóna, Magnús-
ar og Brittu, og ást allrar fjöl-
skyldunnar á hvers konar músik,
var víðkunn. Því skal söngur barn-
anna úr Garðabæ, í Kungálv og
nágrenni, um næstu helgi verða
lofsöngur og þakkaróður til
Magnúsar Gíslasonar, fyrir öll
-gvíslegu störf í þágu
íslenskraar æsku, hins stóra hóps
ungmenna, sem nutu leiðsagnar
hans sem kennara og fræðara hér
heima þegar hann var kennari,
skólastjóri og námstjóri og þá ekki
síst þeirra, sem dvöldu með honum
á Lýðháskólanum. Þeir munu
hugsa hlýlega til hans og láta
hugann reika til baka er þeir
hleyptu heimdraganum og fóru
sína fyrstu ferð til Norðurlanda,
hikandi, mállitlir og ekki alltaf
upplitsdjarfir og áttu þá því mikla
láni að fagna að hitta fyrir skóla-
stjórahjónin, svo skilningsrík og
full góðvildar, svo skyggn á vanda
hvers einstaklings fyrir sig en þó
staðráðin í því að nemendurnir að
heiman skyldu hafa gagn af veru
sinni á skólanum. Fyrir allt þetta
skal sérstaklega þakkað — og öll
hans störf í þágu lands og þjóðar.
Við hjónin flytjum Magnúsi, að
leiðarlokum, okkar persónulegu
þakkir fyrir fölskvalausa vináttu
og áratuga tryggð, fyrir hjálpsemi
hans og greiðvikni í sambandi við
ferðir okkar, dvöl og margar
ógleymanlegar ánægjustundir á
heimili þeirra hjóna. Og vel mega
eftirfarandi ljóðlínur Davíðs
Stefánssonar, sem Magnús skrif-
aði á síðasta jólakortið til okkar,
verða okkar kveðjuorð:
„Hverju sem ár
og ókomnir dagar
að mér víkja
er ekkert betra
en eiga vini
sem aldrei svíkja.„
Við fráfall hins mæta manns og
góða heimilisföður situr nú
„hnípin þjóð“ í vanda að Östra
gatan 19. Við vottum frú Brittu,
hinni miklu móður og mannkosta-
konu, okkar innilegustu samúðar-
kveðjur og stóra, mannvænlega
barnahópnum, sem er nú að mestu
vaxinn úr grasi. Sá, sem öllu
ræður mun greiða úr vandamálum
fjölskyldunnar, og börnin munu
geyma minninguna um góðan föð-
ur og fagurt ævistarf hans. Það er
mikill arfur og gott veganestið út í
lífið.
Vilbergur Júlíusson.
Járnbrautarvagn í Bandarfkjunum sem starfræktur er sem
matstaður. Ásgeir Hannes Eiríksson hefur áhuga á að flytja slíkan
vagn inn frá Bandaríkjunum og setja upp grill á mótum
Skeiðarvogs og Miklubrautar.
Vill koma upp mat-
stað í jámbrautarvagni
ÁSGEIR Hannes Eiríksson hef-
ur sótt um leyfi borgaryfir-
valda til að reka matsölustað í
járnbrautarvagni á mótum
Skeiðarvogs og Miklubrautar í
Reykjavík. Er ætlunin að selja
þar allan venjulegan „grill-
mat“, svo sem kjúklinga, ham-
borgara, samlokur og fleira. Á
bæði að gefa fólki kost á að
snæða réttina inni í veitinga-
stofu, og að taka þá í bfla sína í
gegnum söluop.
I samtali við Morgunblaðið
sagði Ásgeir að hann væri von-
góður um að leyfi til þessa
rekstrar fengist, en starfræksla
staðar af þessu tagi byði upp á
mikla möguleika, bæði innan
dyra og utan.
Ásgeir Hannes rekur sem
kunnugt er pylsuvagninn á
Lækjartorgi, og sagði hann að
sú starfsemi gengi nokkuð vel.
Nú væri búið að skipta um vagn,
að beiðni borgaryfirvalda; kom-
inn væri stærri vagn sem stæð-
ist ítarlegri kröfur um hreinlæt-
isaðstöðu en sá fyrri. Sagði
Ásgeir þennan nýja pylsuvagn
verða kyrran á göngugötunni,
hann yrði ekki keyrður á brott á
kvöldin. Það væri hins vegar
vilji borgaryfirvalda að hann
væri á hreyfingu um göngu-
svæðið, en leyfi væri fyrir því að
hafa hann hvar sem væri innan
þess, hvort heldur það væri á
Lækjartorgi eða í Austurstræti.
Þá kvaðst Ásgeir vera búinn að
fá Ingva Hrafn Hauksson mynd-
listarmann til að skreyta vagn-
inn, þannig að hann félli sem
best að umhverfinu, og yrði
væntanlega drifið í því á
næstunni.