Morgunblaðið - 27.04.1979, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. APRIL 1979
til þess er ég flutti Svein helsjúkan
fyrir tæpum þrem vikum á bana-
beðinn í Landspítalanum.
Það var ef til vill ekki tilviljun
ein, þegar ég hrökk upp af föstum
svefni í nótt, að því er ég veit nú á
nákvæmlega sömu stundu og
þeirri, sem var hin síðasta í lífi
Sveins, og gekk einn þangað sem
við höfðum lengst setið saman hér
heima, þá fannst mér örugglega að
Sveinn væri einnig þar. Og þá
þóttist ég vita að nú hlyti þjáning-
unum að vera lokið, ferill hans á
enda. Og nálægð hans í nótt í
fjarlægð dauðans fullvissaði mig
um hve nátengdur og kær þessi
frábæri vinur var orðinn mér. Ég
vissi að minningin um hann mundi
ætíð verða mér jafn hjartfólgin og
nú, að ég mundi verða eilíflega
þakklátur fyrir allt sem hann gaf
mér svo ljúflega af sínu hreina
hjarta, vammlausa fordæmi,
gamalgrónu hyggindum og
óþrotlegri góðvild.
Far þú vel gamli og góði vinur.
Sumardaginn fyrsta, 19. 4 1979.
Sigurður Magnússon.
Sveinn Sæmundsson, fyrrv. yfir-
lögregluþjónn rannsóknarlögregl-
unnar í Reykjavík, andaðist í
Landspítalanum 19. þ.m. Útför
hans verður gerð frá Dómkirkj-
unni í Reykjavík í dag.
Sveinn var fæddur 12. ágúst árið
1900 að Lágafelli í Austur-Land-
eyjum. Foreldrar hans voru hjón-
in, Guðrún Sveinsdóttir og Sæm-
undur Ólafsson, bóndi á Lágafelli,
sem var um langt skeið meðal
fremstu forystumanna bænda
bæði í sveit sinni og sýslu. Þau
hjónin voru bæði komin af góðum
bændaættum í Rangárþingi.
Sveinn var elstur þriggja barna
þeirra hjóna og ólst hann upp á
heimili þeirra. Ekki naut hann
skólanáms á æskuárum umfram
svokallaðs farskólanáms, sem á
þeim tíma var almennt talið nægja
sem barnafræðsla, að minnsta
kosti í sveitum þessa lands. Það
mun þá enn hafa verið nokkuð ríkt
í huga jafnvel hinna ágætustu
foreldra, svo sem foreldrar Sveins
voru, að bókvitið yrði ekki látið í
askana eins og þá oft var haft á
orði. A æskuárum og fram til
þrítugsaldurs stundaði því Sveinn
allskonar erfiðisvinnu, ýmist við
landbúnaðarstörf eða sjómennsku.
Það var ekki fyrr en á síðustu
mánuðum ársins 1929 að fundum
okkar Sveins bar fyrst saman. Það
var í upphafi námskeiðs, er þá var
í fyrsta sinni haldið fyrir nýliða í
lögregluliði Reykjavíkur. Við vor-
um þá báðir meðal þeirra 14
manna, er valdir höfðu verið til að
hefja störf sem lögreglumenn hinn
1. janúar 1930, þegar lögreglulið-
inu þá var fjölgað um helming.
Mikill meiri hluti þeirra ágætu
manna er nú horfinn af sjónar-
sviðinu. En með okkur hinum, sem
eftir erum, lifa endurminningarn-
ar um mikið og gott samstarf með
öllum þeim góðu starfsbræðrum,
sem horfnir eru úr þeim hópi.
Fljótlega eftir fyrstu kynni átti
samstarf okkar Sveins eftir að
verða bæði mikið og gott um nærri
40 ára skeið. Þess er mér ljúft að
minnast nú þegar kvaddur er
hinstu kveðju þessi góðvinur minn,
samherji og yfirmaður um áratuga
skeið.
Það kom brátt í ljós að Sveinn
var í ríkum mæli gæddur flestum
þeim hæfileikum og eiginleikum,
sem góða lögreglumenn mega
prýða. hann var greindur vel,
karlmenni að burðum, mikill að
vallarsýn, höfðinglegur og prúð-
menni hið mesta í allri framkomu.
Hann naut því fljótlega mikils og
verðskuidaðs trausts sinna yfir-
manna og voru honum fljótlega
falin hin vandasömustu störf við
rannsóknir afbrotamála. í fyrstu
vann hann einn við þau mál að
mestu leyti og kom það því í hans
hlut að skipuleggja, svo að segja
frá upphafi hér, þessa starfsgrein
lögregluliðsins. Fljótlega kom þó
að því að fjölgað var smátt og
smátt mönnum í starfsgreininni
og var Sveinn þá skipaður yfir-
lögregluþjónn rannsóknarlögregl-
unnar hinn 7. júlí 1938. Því starfi
.gegndi hann svo með miklum sóma
í þeirri sífellt vaxandi stofnun til
ársloka 1968.
Skömmu eftir að Sveinn hóf
starf sitt sem rannsóknarlögreglu-
maður, eða vorið 1935, fór hann til
Kaupmannahafnar og dvaldi þar í
tvo mánuði til að kynna sér störf
rannsóknarlögreglunnar þar. En
einnig fór hann þá til Noregs,
Svíþjóðar og Þýskalands sömu
erinda, en með skemmri viðstöðu í
þeim löndum. Varð þessi ferð
honum að sjálfsögðu happasæl
fræðsla og mikill stuðningur við
skipulagningu starfsins, sem áður
hafði verið næsta óþekkt hér sem
sérgrein, þótt rannsóknarstörf
hefðu að sjálfsögðu áður verið
unnin af lögreglumönnum í sam-
bandi við hin almennu lögreglu-
störf.
Ég held að ég megi segja að
undir öruggri forystu Sveins Sæm-
undssonar hafi hinu fámenna
starfsliði rannsóknarlögreglunnar
á þessum fyrstu áratugum tekist
að ávinna sér meira traust sam-
borgaranna en vegna aðstæðna
mátti vænta.
Sveinn var góður yfirmaður og
frábær starfsmaður. Hann naut
því mikils trausts jafnt sinna
yfirmanna sem undirmanna. Árið
1960 var hann sæmdur riddara-
krossi fálkaorðunnar fyrir
embættisstörf. Enda var hann þá
löngu áður orðinn þjóðkunnur
maður fyrir störf sín.
Sveinn var góður yfirmaður og
frábær starfsmaður. Hann naut
því mikils trausts jafnt sinna
yfirmanna sem undirmanna. Árið
1960 var hann sæmdur riddarakr-
ossi fálkaorðunnar fyrir embætt-
isstörf. Enda var hann þá löngu
áður orðinn þjóðkunnur maður
fyrir störf sín.
Sveinn var með afbrigðum
greiðugur og góðgjarn maður og
vildi öllum gott gera. Vissi ég að
oft leituðu til hans um aðstoð í
vandræðum sínum jafnvel hinir
ógæfusömu afbrotamenn, sem
hann hafði vegna skyldustarfa
sinna leitt fyrir lög og dóm, og
fengu þeir oft hjá honum úrlausn
engu síður en aðrir.
Hinn 1. nóvember 1929 kvæntist
Sveinn sinni ágætu eftirlifandi
konu, Elínu Geiru Óladóttur, frá
Höfða á Völlum í Suður-Múla-
sýslu. Börn þeirra hjóna eru: Óli
Haukur, vélstjóri, kvæntur Mar-
gréti Stefánsdóttur. Sæmundur
Örn, skipstjóri, kvæntur Dögg
Björgvinsdóttur, og Valborg, gift
Eiði Bermann Helgasyni, fram-
kvæmdastjóra.
Sveinn Sæmundsson var alla
ævi bindindismaður á áfengi, en á
glæsilegu og góðu heimili þeirra
hjónanna var mikil gestrisni, sem
þau áttu áreiðanlega jafnan þátt í.
Og ekki held ég að neinn hafi
saknað Bakkusar á gestaborði
þeirra.
Sveinn var bókamaður svo mik-
ill að um skeið hygg ég að hann
hafi átt eitt meðal bestu bóka-
safna í einkaeign hérlendis. En
þótt mörgum, sem best þekktu til
hans erilsama ævistarfs, þætti það
næsta ótrúlegt að honum hefði
gefist tími til að lesa allar sínar
bækur, var það hinum sömu full-
komlega ljóst að frá þeim bjó hann
yfir næsta ótæmandi fróðleik.
Sveinn vann öll sín störf af
frábærri trúmennsku. Hann átti
til að gera stundum miklar kröfur
til starfsmanna sinna hvað vinn-
una snerti, en mestar kröfurnar
gerði hann þó ávallt til sín sjálfs í
því efni. Hann hafði ævinlega
símann á náttborði sínu allar
nætur svo að hægt væri að ná til
hans og leita hjá honum ráða til
úrlausnar vandamálum, eða kalla
hann til starfa jafnt á nóttu sem
degi ef alvarlegir atburðir gerðust.
Óskandi væri að þjóðinni mætti
auðnast að eiga um alla framtíð
sem flesta starfsmenn honum líka.
Þegar kvaddur er að leiðarlok-
um góður vinur og samferðamaður
á langri lífsbraut er erfitt að gera
upp á milli hvað sagt skal eða
ósagt af öllum þeim minningum
sem á hugann leita. Hér skal því
staðar numið, og eru mér þá efst í
huga þakkirnar til míns látna
vinar fyrir órjúfandi vináttu hans
allt frá okkar fyrstu kynnum.
Eiginkonu hins látna, börnum
þeirra hjóna og öðrum ástvinum
votta ég mína innilegustu samúð.
Mætur maður er kvaddur. Minn-
ing hans lifir..
Ingólfur Þorsteinsson.
Ég man ekki, hve langt er síðan
ég heyrði Sveins Sæmundssonar
fyrst getið, en það var einhvern
tíman á æskuárum mínum, er
faðir minn var nýkominn heim úr
ferð til Danmerkur. Sagðist hann
þá hafa verið samferða ungum
manni, sem hann hefði aldrei áður
heyrt getið, en komið hefði sér á
óvart með fróðleik sínum og
mannkostum. Þótti föður mínum
auðsjáanlega mikið til koma að
hitta þennan sjálfmenntaða lög-
regluþjón, sem honum virtist
flestum öðrum fróðari um bækur
og bókasöfnun. Minntist hann síð-
an oft á Svein til dæmis um þá
víðtæku menntun, sem svo mörg-
um íslenzkum alþýðumönnum hef-
ur tekizt að afla sér algerlega af
eigin rammleik, en þess væri hollt
að minnast fyrir unga mennta-
menn, sem svo mjög hættir til að
dæma alla þekkingu af skólagöngu
og prófum.
Löngu eftir þetta varð ég þeirrar
gæfu aðnjótandi að kynnast Sveini
Sæmundssyni og njóta vináttu
hans og mannkosta. Fékk ég þá
sannreynt, hversu margfróður
Sveinn var um íslenzkar bækur og
bókmenntir, einkum tveggja síð-
ustu alda, og hve mikið yndi hann
hafði af góðum bókum og hvers
kyns fróðleik. Honum auðnaðist,
þrátt fyrir lítil efni, að koma upp
frábæru bókasafni, sem bar alúð
hans, fróðleik og vandvirkni
fagurt vitni. Sveinn var maður
glæsilegur á velli, hár og þrekvax-
inn, svipurinn sterkur og hreinn.
Það sópaði að honum hvar sem
hann fór, en bezt fannst mér þó
persónuleiki hans nóta sín, þegar
hann ræddi um bókasafn sitt og
önnur hugðarefni á heimili sínu
við Tjarnargötu.
Aðrir eru mér færari um að rita
um hið mikla starf Sveins Sæm-
undssonar'sem lögreglumanns, en
hann veitti rannsóknarlögreglunni
forstöðu um áratuga skeið. Til
þeirra starfa var hann augljóslega
búinn óvenjulega góðum kostum:
miklum skarpleika, ríkri réttlæt-
istilfinningu og djúpri samúð með
öllum, sem lífið beitti hörðum
tökum.
Fátt finnst mér þó hafa verið
ríkara í eðlisfari Sveins en trygg-
lyndi hans við vini sína, uppruna
sinn og allt, sem honum var kært.
Sjaldan leið á löngu, er við hann
var rætt, að talið bærist að
heimahögunum austur í Landeyj-
um, þar sem hann ólst upp, á
meðan sveitin var enn umflotin
illvígum stórfljótum, en sjór sótt-
ur á árabátum af opnum Land-
eyjasandi. Þar kynntist hann
harðri lífsbaráttu íslenzks sveita-
fólks, eins og hún hefur verið
öldum saman, enda fylgdist hann
af áhuga með framförum sinnar
gömiu sveitar og gladdist innilega
yfir þeim miklu umskiptum, sem
þar hafa orðið á síðustu áratugum.
Því miður urðu þær færri en
skyldi ferðirnar, sem ég fór með
Sveini um Rangárvallasýslu, en
alltaf fannst mér hið höfðinglega
yfirbragð hans bera svip hins
stórbrotna umhverfis, sem hann
var sprottinn úr.
Tengdaforeldrar mínir nutu
ævilangrar vináttu og tryggðar
Sveins og Geiru, konu hans. Sömu
tryggðar höfum við hjónin ætíð
notið, og margar ógleymanlegar
ánægjustundir hafa börn okkar og
við átt á heimili þeirra Sveins og
Geiru. Þess vegna munum við ætíð
minnast þessa mikla drengskap-
armanns með þakklátum huga, og
nú að leiðarlokum vil ég fyrir hönd
fjölskyldu minnar og tengdafólks,
votta Geiru, börnum hennar og
öllum ástvinum dýpstu samúð.
Jóhannes Nordal.
Rétt um leið og vetri lauk og
vorið gekk í garð kvaddi Sveinn
Sæmundsson fyrrum yfirlögreglu-
þjónn í rannsóknarlögreglunni í
Reykjavík þennan heim og lagði
upp í þá för sem hverjum og einum
er gert að fara — þá síðustu — á
vit feðra sinna. Hvað við tekur
handan móðunnar miklu vita þeir
einir sem lokið hafa þeirri för. Við
hinir bíðum enn um sinn en þegar
röðin kemur að okkur vonumst við
til að hitta frændur, vini og
kunningja á bakkanum hinum
megin.
Við Sveinn höfum átt samleið
um allmörg ár, fyrst í starfi innan
rannsóknarlögreglunnar og síðan
við ástundun sameiginlegs áhuga-
máls okkar — sundsins — flesta
morgna þeirra ára sem liðin eru
síðan hann lét af störfum. Ég
minnist þess ekki að allan þann
tíma hafi nokkru sinni orði hallað
okkar í milli þótt við hefðum á
stundum skiptar skoðanir um það
sem á góma bar. Ég tel mér það
mikið happ að hafa notið samvista
hans þennan tíma og við brott-
hvarf hans „sakna ég einhvers af
sjálfum mér“.
Um leið og ég votta konu hans,
börnum og öðrum aðstandendum
samúð mína leyfi ég mér að kveðja
hann á sama hátt og svo oft áður:
Vertu sæll félagi — þakka þér
fyrir samfylgdina.
Torfi Jónsson.
Þótt störf lögreglumanns við
almenn löggæslustörf séu að jafn-
aði vandasöm, draga fáir í efa, að
krafan til þess manns, sem annast
rannsókn sakamála sé síst minni.
Lögreglumaður, sem vinnur að
þeim málum, þarf að sýna þraut-
seygju, festu og hugkvæmni við
rannsókn og lausn þeirra marg-
víslegu mála, sem fyrir hann eru
lögð til úrlausnar. En þótt þessir
hæfileikar þurfi að vera sérhverj-
um rannsóknarlögreglumanni eig-
inlegir, held ég, að það skipti þó
mestu máli, að hann hafi næm-
leika og tilfinningu fyrir sálarlífi
hinna ýmsu manngerða, sem hann
þarf að fást við.
Sveinn Sæmundsson bjó yfir
þessum eiginleikum hins góða
rannsóknarlögreglumanns. Það
var því engin furða, að honum yrði
falin yfirstjórn rannsóknarlög-
reglu Reykjavíkur, þegar hún var
stofnuð árið 1938, því hann hafði
sýnt með verkum sínum að hann
var þar réttur maður á réttum
stað.
Það er nú liðinn harnær aldar-
fjórðungur síðan kynni okkar hóf-
ust, en þá réðist ég til starfa hjá
rannsóknarlögreglu Reykjavíkur
undir hans stjórn. Sá tími, er ég
starfaði þar var mér reynsluríkur
skóli. Bæði vegna þeirra verkefna,
sem fengist var við í starfinu og
ekki síður að vinna með og kynn-
ast þeim úrvalsmönnum, sem
unnu við þá stofnun. Þá var gott
að leita til Sveins með ráð og
leiðbeiningar, og þótt hann gæfi
undirmönnum sínum að jafnaði
frjálsar hendur með vinnubrögð og
starfsaðferðir, fylgdist hann vel
með. Þar var styrkur hans sem
stjórnanda, því fjas um smámuni
voru honum ekki að skapi. Hitt var
ekki síður góður skóli að vinna
með honum, kynnast reglusemi
hans og þeim kröfum, sem hann
gerði til sjálfs sín í starfi. Þess
vegna tókst honum oft svo vel að
finna lausn á erfiðum málum og
leiða þau tii farsælla lykta. En
þegar upp var staðið og málavextir
lágu ljósir fyrir, átti sá, sem undir
varð, ekki síst hauk í horni, þar
sem Sveinn var. En eftir erilsamt
dagsverk, eða þegar hlé varð á
skyldustörfunum var ekki ótítt að
við félagarnir hittumst og tækjum
upp léttara hjal. Þá var hann þar
hrókur alls fagnaðar og lét mörg
glettniyrðin fjúka, og ef okkur rak
í vörðurnar og mundum ekki
atburði eða ártöl liðinna tíma, var
ekki langt að leita að réttu svari,
því segja mátti, að Sveinn myndi
allt, sem hann las. Og hann las
mikið. Hann safnaði bókum af
ástríðu og átti að lokum eitt hið
vandaðasta og verðmætasta bóka-
safn í einstaklingseigu. Þar var
einkum að finna skáldverk ís-
lenskra höfunda og þjóðlegan fróð-
leik.
En svo liðu tímar. Leiðir okkar
skildu um stund, því ég hvarf að
öðrum störfum. Stuttu síðar fór
Sveinn á eftirlaun og hætti lög-
reglustörfum eftir nærri 40 ára
þjónustu. Þá bar fundum okkar
saman á öðrum vettvangi og við
önnur atvik. Þá fékk kunnings-
skapur okkar nýtt inntak. Sameig-
inleg áhugamál skópu óþrjótandi
umræðuefni og énn sem fyrr
reyndist Sveinn hollur og traustur
ráðgjafi. Frá fundum okkar þenn-
an siðasta aratug er margs að
minnast, ekki síst morgunstund-
anna í Sundlaugunum í Laugardal
eða við kaffiborðið heima í Tjarn-
argötu lOb.
Þegar litið er yfir liðið æviskeið
hvarflar hugurinn oft til þeirra
minninga, sem geymast í hugskot-
inu af kynnum við samferðamenn.
Þá gefst einnig tækifæri til að
meta hversu holl og góð áhrif þeir
skilja eftir. Minningarnar um
Svein er gott veganesti til hins
ókomna. Þær eru um manninn,
sem gegndi skyldu sinni, hvatti til
dáða, veitti góð ráð, en var samt
sem jafningi, hollur og góður
félagi og vinur.
Ég votta eftirlifandi eiginkonu
hans, Geiru Óladóttur og öðrum
aðstandendum dýpstu samúð og
bið þann, sem stjórnar ferð okkar
um lífsins veg að blessa minning-
arnar um hinn góða dreng.
Tómas Einarsson.
Afmœlis- og
mirmingargreinar
ATHYGLI skal vakin á því, að afmælis- og
minningargreinar verða að berast blaðinu með
góðum fyrirvara. Þannig verður grein, sem birtast
á í miðvikudagsblaði, að berast í síðasta lagi fyrir
hádegi á mánudag og hliðstætt með greinar aðra
daga. Greinar mega ekki vera í sendibréfsformi eða
bundnu máli. Þær þurfa að vera vélritaðar og með
góðu línubili.