Morgunblaðið - 23.05.1979, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. MAÍ1979
Ríkisstjórn Geirs Hallgrímsson-
ar, sem hrökklaðist frá völdum í
fvrrasumar var sjálfsajít hvorki
betri né verri- en ríkisstjórnir
(jerast svona yfirhöfuð. Að vísu er
það nokkuð almenn skoðun að
samsteypustjórnir íhalds o({ fram-
sóknar hafi reynst verr en aðrar
stjórnir, sem farið hafa með völd á
Islandi. Ekki verður því neitað að
þessi stjórn var orðin mjö({ óvinsæl
og almenniniíur tilbúinn að prófa
eitthvað betra.
Þe«ar litið er yfir úrslitatölur
alþintíiskosninna allt frá stofnun
lýðveldisins er en(jinn vafi á því, að
almennin(;ur hefur aldrei verið
jafn reiðubúinn til að söðla yfir í
stjórnmálale(;um skilnin);i sem í
kosnin;;unum 1978.
Breytt viðhorf
til stjórnmála
Ymsir munu þeirrar skoðunar að
stjórnarflokkarnir hafi goldið slíkt
afhroð á síðastliðnu sumri, sem
raun varð á, ve(;na þess hve (;etulít-
il oj; óvinsæl stjórnin hafi verið.
Aðrir halda því fram að stuðnings-
menn íhalds ok framsóknar hafi
viljað refsa flokkunum með því að
kjósa Alþýðuflokkinn og Alþýðu-
bandalag. Ekki er ósennilegt að
þetta ei(;i nokkuð við rök að styðj-
ast.
En ef litið er á þetta mál í víðari
skilninj;i munu flestir sammála um
að fleira olli fyl(;istapi þáverandi
stjórnarflokka en óvinsældirnar
einar saman. Hitt mun nær sanni,
að ástæðunnar sé að leita í breyttri
afstöðu almenninf;s til stjórnmála-
flokka almennt. Menn eru, að því er
virðist, ekki eins flokkspólitískir og
þeir voru áður. Það, að kjósa sama
flokkinn aftur oj; aftur, hvað sem á
(;en(;ur virðist liðin tíð. Menn eru
hættir að fylnja stjórnmálaflokkn-
um í blindni eins ok um trúarbrö(;ð
væri að ræða, on eru þess í stað
farnir að huj;sa meira sjálfstætt og
fyljyast meira með því sem er að
gerast á stjórnmálasviðinu.
Það má ef til vill sefya að þjóðin
hafi, á síðastliðnu sumri, vaknað
upp við nýjan veruleika í pólitísk-
um skilningi. Menn voru hættir að
kjósa eins oj; þeir höfðu kosið áður
oj; tóku nú allt í einu upp á því að
fara að kjósa eins oj; þeim sýndist.
Ef við lítum til nálægra þjóða og
þjóða sem við íslendingar höfum
náin samskipti við virðist þróunin
einmitt stefna í sömu átt.
Staða stjórnmála
flokksins
En þó að flokksveldinu virðist
hraka í þeim skilnin(;i, að flokkarn-
ir ei|;i kjósendur sína með húð og
hári, eins oj; áður var, þá er enginn
vafi á því, að breytt ok nútímalej;
viðhorf almennings til stjórnmála
hafa fremur orðið til þess að
styrkja stjórnmálaflokkana oj;
j;era þá að áhrifameiri stofnunum
innan stjórnkerfisins en orðið var.
Heilsteyptur stjórnmálaflokkur
með kraftmikla frambjóðendur oj;
sterka flokksforystu hefur mikinn
móguleika á því að ná góðum
áranj;ri í kosninj;um. Fyrir nokkr-
um árum þurfti stjórnmálaflokkur
ekkert af þessu, til þess að tryj;(ya
iér j;óða útkomu í kosnin);um.
Menn voru kosnir út á andlitið oj;
flokkinn hvað sem tautaði o(; raul-
aði.
Það er því alvej; óhætt að sejya,
að staða stjórnmálaflokksins hafi
eflst þrátt f.vrir allt, oj; er það útaf
fyrir sík ómetanle(;t oj; stuðlar að
betra oj; traustara stjórnarfari í
landinu. Sterkur stjórnmálaflokk-
ur má ei(;a von á pólitískum byr, oj;
á sama hátt má sejya að veikur oj;
sundurlaus stjórnmálaflokkur t;eti
átt von á öllu því versta sem hent
Keti í íslenskum stjórnmálum.
Kosningarnar 1978
Ef við lítum aftur til baka til
alþinj;iskosninj;anna síðastliðið
sumar oj; virðum fyrir okkur niður-
stöðurnar er tvennt sem sérstak-
lej;a vekur athyj;li. I fyrsta la);i
fyi);istap þáverandi stjórnarflokka,
Sjálfstæðisflokks oj; Framsóknar-
flokks, oj; í öðru lagi stórsij;ur
Alþýðuflokksins, sem nær því þre-
faldaði þinj;flokk sinn, úr 5 þinj;-
mönnum í '4.
Bragi Jósepsson:
ekki allir gera sér grein fyrir því,
að forystumenn Alþýðubandalags-
ins höfðu aldrei ætlað sér að styðja
þær efnahagsráðstafanir sem duga
mundu til þess að vinna bug á
verðbólguvandanum. Það er því
ekki að undra þótt ríkisstjórninni
hafi verið mislagðar hendur.
Barátta og hót-
anir dugðu ekki
Allan síðari hluta febrúarmán-
aðar eða frá því Ólafur Jóhannes-
son lagði fram frumvarp sitt um
stjórn efnahagsmála og fleira og
fram að mánaðamótum febrú-
ar-mars lögðu forystumenn
Alþýðuflokksins þunga áherslu á,
að aðgerðum yrði hraðað.þannig að
stórkostlegar verðlags- og kaup-
gjaldsbreytingar kæmu ekki til
framkvæmda 1. mars. En allt kom
Stjómarsamstarfið
hefur gengið illa
Áður hefur verið vikið lauslega
að orsökum þess mikla fylgistaps
sem Sjálfstæðisflokkur og Fram-
sóknarflokkur urðu fyrir í kosning-
unum, en þeir töpuðu alls tíu
þingmönnum, eða fimm þingmönn-
um hvor flokkur. Ef við hinsvegar
hugleiðum örlítið frammistöðu Al-
þýðuflokksins frá síðustu kosning-
um er rétt að menn geri sér nokkra
grein fyrir þeim kosningamálum,
sem flokkurinn setti á oddinn.
Tvö aðal-
kosningamálin
Stóru kosningamál Alþýðu-
flokksins voru í meginatriðum tvö.
í fyrsta lagi vildi flokkurinn hefja
róttæka baráttu gegn spillingunni í
þjóðfélaginu; úreltu og seinvirku
dóms- og réttarkerfi, óréttlátu
skattakerfi, spillingu í fjárfest-
ingarmálum og bankamálum og
þunglamalegu og úreltu embættis-
mannakerfi. Þetta var og er tví-
mælalaust baráttumál Alþýðu-
flokksins númer eitt, og það bar-
áttumál sem réð úrslitum um
stórsigur flokksins í síðustu kosn-
ingum.
Hitt höfuðkosningamál Alþýðu-
flokksins var baráttan gegn verð-
bólgunni. Enginn vafi er á því að
meginhluti þjóðarinnar fylgdi Al-
þýðuflokknum heilshugar í því
máli, og það einmitt vegna þess, að
fólk hafði það á tilfinningunni, að
Alþýðuflokkurinn væri eini stjórn-
málaflokkurinn sem tryði því, að
hægt væri að stöðva verðbólguna
og koma á jafnvægi í fjármálum og
efnahagsmálum þjóðarinnar.
Það verður því ekki annað sagt
en að Alþýðuflokkurinn hafi fengið
umboð þjóðarinnar, að kosningum
loknum, til þess að framfylgja
þeim baráttumálum, sem flokkur-
inn setti sér, að berjast fyrir
nútímalegri hugsu-n, þar sem ein-
staklingurinn hættir að vera þræll
kerfisins og þar sem forpokuð
embættismannaviðhorf setja svip
sinn á alla hugsun og athafnir
stjórnvalda, á Alþingi, í stjórnar-
ráðinu og hinum fjölmörgu vistar-
verum þess og undirdeildum út um
allt land og síðast en ekki síst í
dómskerfinu, Hæstarétti, héraðs-
dómunum og öðrum undirdómum.
Þjóðarráðsteína
um verðbólgu
Alþýðuflokkurinn var tilbúinn að
hefja baráttu fyrir framgangi þess-
arar stefnu strax á fyrsta degi er
þing kom saman síðastliðið haust.
Það verður heldur ekki annað sagt
en að þingflokkur Alþýðuflokksins
hafi sett hressilegan svip á öll störf
þingsins í vetur. Hitt er svo annað
mál, og það veit alþjóð, að í allan
vetur hafa stanslausar umræður
staðið um efnahagsmálin, þannig
að segja má að Alþingí hafi fremur
litið út sem einskonar þjóðarráð-
stefna um verðbólgu fremur en
löggjafarsamkunda þjóðarinnar.
Desember-
tillögurnar
En í þessum stanslausu umræð-
um um verðbólguna hefur þing-
flokkur Alþýðuflokksins svo
sannarlega ekki setið auðum hönd-
um. í desembermánuði síðastliðn-
um lögðu Alþýðuflokksmenn fram
tillögu um jafnvægisstefnu í efna-
hagsmálum. Samkvæmt útreikn-
ingum sem þá lágu fyrir frá sér-
fræðingum Þjóðhagsstofnunar og
öðrum hefði samþykkt þessa frum-
varps leitt til 28% verðbólgu í lok
þessa árs og 15% verðbólgu um
mitt næsta ár. Auk þess hefðu
þessar ráðstafanir tryggt aukinn
kaupmátt launa og næga atvinnu i
landinu.
Eins og kunnugt er snerist
Alþýðubandalagið öndvert gegn
þessum tillögum Alþýðuflokksins
og fann þeim allt til foráttu. Að
endingu varð samkomulag um það
innan ríkisstjórnarinnar að sett
skyldi á laggirnar þriggja manna
nefnd skipuð einum ráðherra frá
hverjum stjórnarflokkanna. Á
meðan ráðherranefndin sat að
störfum hélt Þjóðviljinn uppi
stanslausum áróðri gegn tillögum
Alþýðuflokksins. í janúarlok lauk
ráðherranefndin störfum og skilaði
áliti, sem Alþýðuflokkurinn gat
alls ekki sætt sig við, enda hefðu
þær tillögur leitt til áframhaldandi
verðbólgu, langt ofan við það mark
sem flokkurinn gat sætt sig við.
Þjóðviljinn hélt áfram uppteknum
hætti og neitaði algerlega að fall-
ast á einbeitta kröfu Alþýðuflokks-
manna um nauðsynlegar ráðstaf-
anir til þess að draga úr verðbólg-
unni.
Ólafslög
síðbúin
Það næsta sem gerðist var að
Ólafur Jóhannesson forsætisráð-
herra lagði fram frumvarp til laga
um stjórn efnahagsmála og fleira.
Þetta frumvarp var í mörgum
veigamiklum atriðum samhljóða
tillögum Alþýðuflokksins frá því í
desember, um jafnvægisstefnu í
efnahagsmálum. Þingflokkur og
flokksstjórn Alþýðuflokksins féll-
ust þyí athugasemdalaust á frum-
varpið, enda þótt þar væri eitt og
annað sem flokkurinn taldi betur
komið með öðrum hætti.
Þingmenn Alþýðuflokksins
gerðu sér einnig fulla grein fyrir
því, að með því að draga á langinn
aðgerðir í efnahagsmálum var
ríkisstjórnin að sigla í strand og
gera að engu þá grundvallarstefnu
flokksins og reyndar ríkisstjórnar-
innar sjálfrar, að ná verðbólgunni
niður fyrir 30%/ markið.
Engum heilvita manni dettur í
hug að þingmenn og ráðherrar
Alþýðubandalagsins hafi ekki gert
sér fulla grein fyrir því, að áfram-
haldandi dráttur á aðgerðum í
efnahagsmálum þýddi í raun að
ríkisstjórnin væri búin að gefast
upp við það markmið að draga úr
verðbólgunni. Á hinn bóginn munu
fyrir ekki. Hótanir og viðvörunar-
orð Alþýðuflokksmanna bæði inn-
an ríkisstjórnarinnar og utan
komu að engu haldi vegna þess, að
þriðji stjórnarflokkurinn, Alþýðu-
bandalagið, vildi ekki fallast á þær
ráðstafanir sem Alþýðuflokkur og
Framsóknarflokkur höfðu þá náð
samstöðu um.
Alþýðubanda-
laginu tókst
skemmdarstarfið
Það var svo loksins 7. apríl sem
frumvarp Ólafs Jóhannessonar, um
stjórn efnahagsmála og fleira, náði
fram að ganga og var samþykkt
sem lög frá Alþingi. Hafði þá
Alþýðubandalagsmönnum tekist að
tefja framgang nauðsynlegra að-
gerða svo lengi og afvegafæra
annað að augljóst mátti vera hverj-
um manni, að upphafleg markmið
Alþýðuflokksins um raunhæfar
aðgerðir til þess að draga úr
verðbólgunni voru að engu orðin.
Það var einnig augljóst mál að
ráðherrar Alþýðubandalagsins, og
þó sérstaklega viðskiptaráðherra
Svavar Gestsson, ætluðu sér ein-
ungis að framfylgja efnahagsúr-
ræðum ríkisstjórnarinnar, það er
að segja lögunum um stjórn efna-
hagsmála og fleira, að svo miklu
leyti sem þau samrýmdust flokks-
pólitískri línu Alþýðubandalagsins.
Slík eru heilindi Alþýðubandalags-
ins í stjórnarsamstarfinu og slík
munu þau verða áfram meðan
þingstyrkur Alþýðuflokksins fer
jafn mikið í taugarnar á kommun-
um og raun ber vitni nú.
Efnahagsstefna
í molum
Síðustu vikurnar hefur gengið á
ýmsu og nægir þar að nefna launa-
hækkun flugmanna, niðurstöðuna í
allsherjaratkvæðagreiðslu
BSRB-manna, verkfall farmanna
og verkbann Vinnuveitendasam-
bandsins. Ofan á þetta bætist svo
hækkun á opinberri þjónustu, svo
sem pósti og síma og strætisvagna-
gjöldum og svo síðast en ekki síst
stórkostlegar hækkanir olíuverðs.
Nú þegar er farið að tala um
stórkostlegar launakröfur flug-
virkja, flugfreyja, lækna og hjúkr-
unarfræðingá, svo nokkuð sé nefnt.
Engum ætti því að blandast hugur
um að ný verðbólgualda er skollin á
og ríkisstjórnin hefur misst út úr
höndunum öll tök á stjórn efna-
hagsmálanna.
Ef farið hefði verið að tillögum
Alþýðuflokksins í desember hefði
mátt gera ráð fyrir 28% verðbólgu
í árslok, auknum kaupmætti launa
og nægri atvinnu í landinu. Nú er
ástandið hinsvegar slíkt, að fyrir-
sjáanlegt er að ríkisstjórninni mun
ekki einu sinni takast að halda
verðbólgunni í 50% á ársgrund-
velli, hvað þá heldur 40 eða 30%.
Það sem menn tala nú um í alvöru
er þetta frá 70 til yfir 100%
verðbólgu á ársgrundvelli. Þannig
er ástandið og útlitið í dag.
Afskipti af
launamálum og
kjarasamningum
Við þær alvarlegu aðstæður sem
nú blasa við hafa samstarfsflokkar
Alþýðuflokksins í ríkisstjórn,
Alþýðubandalag og Framsóknar-
flokkur, lagt til að stjórnvöld hafi
bein afskipti af launamálum og
kjarasamningum hinna einstöku
starfsstétta með lagaboðum. Þessi
stefna samstarfsflokkanna er í
algerri andstöðu við grundvallar-
markmið Alþýðuflokksins. Það er
skoðun Alþýðuflokksins, þing-
flokks og flokksstjórnar, að fráleitt
sé og haldlaust með öllu, að ætla
sér, við núverandi aðstæður, að
skipa launamálum í landinu með
lögum.
Það er skoðun Alþýðuflokksins,
að eins og nú horfir sé nauðsynlegt
að aðilar vinnumarkaðarins komi
sér saman um skipan launamála í
frjálsum kjarasamningum. Þing-
flokkur Alþýðuflokksins, flokks-
stjórn og fjölmennur fundur í
Alþýðuflokksfélagi Reykjavíkur
hafa tekið eindregna afstöðu gegn
þeirri hugmynd, að launamálum í
landinu skuli skipað með einhliða
lagasetningu. Slíkt á alls ekki að
vera í verkahring Alþingis og
slíkar hugmyndir hafa alla tíð
verið í algerri andstöðu við grund-
vallarviðhorf launþega og verka-
lýðshreyfingarinnar.
Stjórnarsamstarfið
Nú líður senn að lokum fyrsta
starfsárs þess þings sem kjörið var
á síðastliðnu sumri. Stjórnarsam-
starfið hefur gengið illa. Sérstak-
lega hefur gengið illa samstarfið
milli Alþýðuflokksirts og Alþýðu-
bandalags. Þetta er staðreynd sem
blasir Ijóslifandi við hverjum
sæmilega skynibornum manni sem
vill horfast í auga við raun-
veruleikann. Um afstöðu Fram-
sóknarflokksins innan stjórnar-
samstarfsins og til einstakra mála
þarf ekki að ræða í þessu tilfelli,
enda skiptir það engu máli. Sjálfir
hafa þeir lýst hlutverki sínu í
stjórnarsamstarfinu sem einskon-
ar sáttasemjara og er ekki fjarri
lagi að svo sé.
Eftir kosningarnar í fyrasumar
var það einróma álit flokksstjórnar
Alþýðuflokksins að æskilegt væri
fyrir Alþýðuflokkin að standa að
myndun ríkisstjórnar með Alþýðu-
bandalaginu og Sjálfstæðisflokkn-
um. Alþýðuflokksmenn voru sam-
mála um að slík samsteypustjórn
væri líklegust til árangurs ef vel
tækist til um val ráðherra og
stefnumörkun sem samkomulag
gæti orðið um.
Stjórnarmyndunarviðræðurnar
gengu síðan þann farveg sem
alþjóð mun enn í fersku minni.
Flokkurinn sem varð verst úti í
kosningunum, Framsóknarflokkur-
inn, fékk það hlutverk að hafa
forystu um stjórnarmyndum og
síðan forystu í stjórnarsamstarfi.
Hlutskipti Alþýðuflokksins, hins
raunverulega sigurvegara kosning-
anna, varð hinsvegar það, að þurfa
að standa í stöðugu varnarstríði
gegn ósvífnum og ófyrirleitnum
atlögum Alþýðubandalagsins jafnt
innan ríkisstjórnar sem utan.
Sem hundar og kettir
Alþýðuflokksmönnum ætti fyrir
löngu að vera orðið ljóst, að
Alþýðuflokkurinn nær ekki fram
stefnumiðum sínum í stjórnarsam-
starfi með alþýðubandalaginu.
Þetta er hin kalda staðreynd, sem
menn verða að horfast í augu við
hvort sem þeim líkar betur eða ver.
Kosningasigur Alþýðuflokksins í
síðustu kosningum var eitthvert
mesta áfall sem kommúnistar
(Alþýðubandalag, Sósíalista-
flokkur og Kommúnistaflokkur)
hafa orðið fyrir á íslandi fyrr og
síðar. Það er þess vegna ekkert
óeðlilegt þótt Alþýðubandalagið
sitji á svikráðum í stjórnarsam-
starfinu og reyni með öllum
tiltækim ráðum að brjóta niður þá
baráttu sem þingmenn Alþýðu-
flokksins hafa háð á Alþingi í allan
liðlangan vetur.
Þegar heilindi og samstaða í
stjórnarsamstarfi er ekki meiri en
svo, að árið dugar ekki þess að
menn komi sér saman um eihverja
samstæða stefnu þá er kominn tími
til að menn fari að hugsa sitt ráð
og þótt fyrr hefði verið.