Morgunblaðið - 24.05.1979, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. MAÍ1979
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. MAÍ1979
25
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsaon.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson
Ritstjórn og skrifstofur Aðalstrnti 6, sími 10100.
Sjálfstœöisflokk-
urinn í 50 ár
jr
Amorjrun, 25. maí, eru 50 ár liðin frá stofnun Sjálfstæðis-
flokksins. Þann dají árið 1929 gengu þingmenn íhalds-
flokksins og Frjálslynda flokksins saman í einn stjórnmála-
flokk, Sjálfstæðisflokkinn. Nafnið gaf vísbendingu um
höfuðbaráttumál hins nýja flokks, baráttuna fyrir fullu
sjálfstæði lands og þjóðar og stofnun lýðveldis á íslandi.
Otrauður hafði hann forystu um stofnun lýðveldis á erfiðum
og válegum tímum og hefur ekki síður lagt áherslu á að
tryggja frelsi og sjálfstæði landsins eftir heimsstyrjöldina. Frá
upphafi hefur nann lagt ríkasta áherzlu á þjóðerni og frelsi
einstaklingsins í samræmi við „félagslega frjálshyggju“.
Andstæðingar Sjálfstæðisflokksins hafa alla tíð notað orðið
„íhald" sem skammaryrði um Sjálfstæðisflokkinn. íhaldssemi
á fornar dyggðir og varðveizlu gamalla verðmæta er ekki
löstur, heldur kostur. En því má ekki gleyma, að áhrif
Frjálslynda flokksins á stefnu og störf Sjálfstæðisflokksins
þegar í upphafi voru geysilega mikill. Raunar er óhætt að
fullyrða, að áhrif Frjálslynda flokksins urðu ekki sízt til þess,
að Sjálfstæðisflokkurinn varð flokkur, sem starfaði á mun
breiðara grundvelli en t.d. íhaldsflokkar á öðrum Norðurlönd-
um. Sjálfstæðisflokkurinn á fátt sameiginlegt með þeim.
Fremur mætti líkja honum við flokka kristilegra demókrata á
meginlandinu, eða „breiðu“ bandarísku flokkana, a.m.k. aö því
leyti að innan hans er engin stéttaskipting eins og í
venjulegum stéttaflokkum. En þó er hann fyrst og síðast
íslenzkur flokkur, sprottinn úr íslenzkum jarðvegi sjálfstæðis-
baráttunnar, frelsi einstaklingsins og ósk um frið milli stétta í
stað stéttaátaka.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur jafnan verið kjölfesta í
íslenzku þjóðlífi. Hann endurspeglar þjóðlífið, hin margvís-
legu öfl, sem takast á frá degi til dags í samfélagi okkar, með
stvrkleika þess og veikleika, fremur en nokkur annar flokkur.
Þegar rætt er um yfirburðastöðu Sjálfstæðisflokksins í
íslenzkum stjórnmálum, er skýringin ekki sízt sú, að í stefnu
sinni sameinar Sjálfstæðisflokkurinn sterkustu eðlisþætti
íslenzku þjóðarinnar, einstaklingshyggju og þjóðerniskennd.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur alla tíð verið sameinandi afl.
Hann sameinar stéttir og þjóðfélagshópa, þegar aðrir flokkar
sundra og ala á stéttabaráttu. Þegar litið er yfir farinn veg í
50 ár verður ljóst, að hlutur Sjálfstæðisflokksins er mikill.
Hann var í fylkingarbrjósti í baráttunni fyrir lýðveldisstofn-
un á íslandi. Hann hóf merkið til vegs í upphafi landhelgis-
baráttunnar og hann hafði ótvíræða forystu um stærsta
áfangann og lokasigurinn, er flokkurinn tók frumkvæði í
baráttunni fyrir útfærslu í 200 mílur og leiddi þá baráttu til
sigurs, á fiskimiðunum og við samningaborðið.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur einnig verið í fararbroddi í
baráttunni fyrir sjálfsögðum mannréttindum, fyrst rýmkun
kosningaréttar og síðan jöfnun kosningaréttar. Enn einu sinni
er komið að því að Sjálfstæðisflokkurinn verður að taka
frumkvæði að því að jafna þann mun, sem er á atkvæðisrétti
fólks, eftir því hvar það býr á landinu.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur staðið vörð um frelsið í
íslenzku samfélagi. Hann hefur barizt fyrir athafnafrelsi og
viðskiptafrelsi. Hann hefur barizt gegn höftum og bönnum, en
átt við ramman reip að draga. Hefði Sjálfstæðisflokksins og
hins mikla styrks hans ekki notið við er enginn vafi á því, að
íslenzkt þjóðfélag væri reyrt í meiri haftafjötra en raun ber
vitni — þrátt fyrir allt. Enn einu sinni er komið að þvj, að
Sjálfstæðisflokkurinn hefur hafið baráttu fyrir auknu frelsi í
samskiptum fólks sín á milli og í viðskiptum við ríkisvaldið.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur jafnan átt mikilhæfum for-
ystumönnum á að skipa. Ur röðum forystumanna^Sjálfstæðis-
flokksins hafa komið ýmsir fremstu leiðtogar Islendinga á
þessari öld. Sjálfstæðisflokkurinn er ekki gallalaus, því fer
fjarri. Honum hafa oft verið mislagðar hendur. Honum hefur
oft mistekizt það, sem að var stefnt. En þegar á heildina er
litið hafa áhrif hans verið góð. Hann hefur haft mikil og
jákvæð áhrif á þróun samfélags okkar. Hann hefur ekki
brugðizt trausti þess mikla fjölda fólks, sem hefur skipað sér í
fylkingar sjálfstæðismanna. Hann hefur sýnt, að þegar á
bjátar, hefur hann í sér kraft til endurnýjunar og endursköp-
unar — eða eins og Einar Benediktsson segir í merku ljóði:
Kjarninn er þó heill, ef að er gáð.
Sjálfstæðisflokkurinn á miklu hlutverki að gegna í
framtíðinni. Morgunblaðið sendir sjálfstæðisfólki um land allt
heillaóskir á þessum tímamótum í sögu flokksins. Blaðið átti á
sínum tíma mikinn þátt í því, að borgaraleg samtök
frjálshyggjufólks og frelsisunnenda tækju höndum saman í
einum sterkum flokki. Sú ósk rættist með stofnun Sjálfstæðis-
flokksins. Það er því ekki að undra, þótt hugsjónir flokksins og
blaðsins hafi í meginatriðum farið saman, þó að leiðir flokks
og frjáls dagblaðs geti aldrei farið saman að öllu leyti. Það er
ekki heldur í stíl sjálfstæðismanna að dagblöð eigi að ganga
undir flokki. En það er skylda blaðs, sem þorir og vill axía
ábyrgð að styðja góðan málstað. Með þeim hætti hafa
Morgunblaðið og Sjálfstæðisflokkurinn átt samleið. í Sjálf-
stæðisflokknum varð hugsjón blaðsins að veruleika í maí 1929.
Sjálfstæðisflokkurinn 50 ára á morgun:
Barátta fyrir einstaklingsfrelsi og samhjálp
hefur einkennt stefnu og störf flokksins
— sagði Geir Hallgrímsson
á blaðamannafundi í gær
Á MORGUN eru 50 ár liðin frá því þingmenn
íhaldsflokksins og Frjálslynda flokksins gengu saman í
einn flokk og gáfu út yfirlýsingu um stofnun Sjálf-
stæðisflokksins hinn 25. maí 1929. Af þessu tilefni efndu
forystumenn Sjálfstæðisflokksins til blaðamannafundar
í gær og voru þar til staðar Geir Hallgrímsson.
formaður Sjálfstæðisflokksins, Gunnar Thoroddsen
varaformaður, Birgir ísl. Gunnarsson, formaður fram-
kvæmdastjórnar og Sigurður Hafstein framkvæmda-
stjóri.
Frá blaðamannafundinum í gær. Frá v. Birgir ísl. Gunnarsson, Sigurður Hafstein, Geir Hallgrímsson. Gunnar Thoroddsen.
Heildarsaga
ílokksins
Geir Hallgrímsson skýrði frá
því í upphafi fundarins, að í tilefni
afmælisins hefði Sjálfstæðisflokk-
urinn ákveðið að rituð skyldi bók
um sögu flokksins frá stofnun
hans og hefur Hannes Hólmsteinn
Gissurarson sagnfræðingur verið
fenginn til að vinna það verk og
standa vonir til að því verði lokið
á næsta vetri. Til er bók eftir
Magnús Jónsson prófessor um
fyrstu 15 ár Sjálfstæðisflokksins,
sagði Geir Hallgrímsson, en þessi
væntanlega saga verður heildar-
saga flokksins.
Landsfundur Sjálfstæðisflokks-
ins, sem haldinn var í byrjun
þessa mánaðar, var helgaður af-
mælinu og flutt var sérstök hátíð-
ardagskrá við setningu fundarins.
í sumar mun Sjálfstæðisflokkur-
inn efna til héraðsmóta víða um
land, þar sem afmælisins verður
minnzt og á afmælisdaginn, á
morgun, verður móttaka í Valhöll
við Háaleitisbraut 1 frá kl.
16—18.30 fyrir alla sjálfstæðis-
menn og aðra þá, er vilja minnast
afmælis flokksins.
Fjölskrúðug
hókaútgáfa
Geir Hallgrímsson sagði, að
sjálfstæðismenn væru mjög
ánægðir með það, að á afmælisár-
inu væri Sjálfstæðisflokkurinn í
miðju stjórnmáladeilna og minnti
í því sambandi á þær deilur, sem
orðið hafa um efnahagsstefnu
flokksins, sem kynnt var í vetur. Á
síðustu 12 mánuðum hafa verið
gefnar út nokkrar bækur, sem
varða Sjálfstæðisflokkinn og
stefnu hans, og nefndi Geir Hall-
grímsson í því sambandi bókina
Frjálshyggja og alræðishyggja
eftir Ólaf Björnsson,
Sjálfstæðisstefnan, sem er ræður
og ritgerðir 10 áhrifamanna í
þjóðlífinu, Uppreisn frjálshyggj-
unnar eftir 15 unga sjálfstæðis-
menn, Sjálfstæðisflokkinn eftir
dr. Svan Kristjánsson, lektor við
þjóðfélagsfræðideild Háskóla ís-
lands, og Uppruna Sjálfstæðis-
flokksins eftir Hallgrím Guð-
mundsson þjóðfélagsfræðing. Þá
sagði Geir Hallgrímsson að á
næsta ári væru væntanlegar auk
bókar Hannesar H. Gissurarson-
ar, tvær bækur sem snertu sögu
Sjálfstæðisflokksins, önnur bók
um Ólaf Thors eftir Matthías
Johannessen rithöfund, og hin um
Bjarna Benediktsson eftir nokkra
menn, sem hann þekktu.
Upphafleg stefna
enn í fullu gildi
Geir Hallgrímsson var að því
spurður, hvort einhverjar veiga-
miklar breytingar hefðu orðið á
stefnu Sjálfstæðisflokksins frá
stofnun hans og sagði hann, að
enn væru í fullu gildi upprunaleg
stefnumið Sjálfstæðisflokksins, en
breytingar í þjóðlífinu hefðu að
sjálfsögðu orðið til þess, að flokk-
urinn hefði aðlagað stefnu sína
breyttum viðhorfum. Segja má,
sagði formaður Sjálfstæðisflokks-
ins, að það sé áherzluþunginn, sem
hefur breyzt frá því sem áður var.
Sjálfstæðisflokkurinn
og ríkisbáknið
Þá var þeirri spurningu beint til
formanns Sjálfstæðisflokksins,
hvort samræmi væri í því að ungir
sjálfstæðismenn berðust fyrir
niðurskurði ríkisbáknsins, sem
margir teldu, að Sjálfstæðisflokk-
urinn hefði átt ríkan þátt í að
byggja upp.
Við viljum ekki viðurkenna, að
við höfum átt þátt í að auka
ríkisbáknið, sagði Geir Hallgríms-
son. Við höfum lagt áherzlu á, að
draga úr ríkisumsvifum, en þá á
ég við hlutfall skattgjalda af
þjóðarframleiðslu. Við leggjum
áherzlu á frjálshyggju, að ein-
staklingarnir séu frjálsir að setja
sér markmið í lífinu og leita
þeirra, en að ríkisvaldið setji ekki
þessi markmið fyrir einstakling-
ana. En við lítum svo á, að
einstaklingsfrelsi sé samrýman-
legt samhjálp í þjóðfélaginu. Við
teljum, að það megi í mun meira
mæli beita aðferðum aukinnar
arðsemi á hinu opinbera sviði,
samkvæmt fyrirmyndum frá hinu
frjálsa framtaki í atvinnulífinu.
Hér er um það að ræða að ganga
hinn gullna meðalveg og við leggj-
um áherzlu á einkaframtak ann-
ars vegar og samhjálp hins vegar.
Þá var formaður Sjálfstæðis-
flokksins spurður að því, hvernig
það gæti verið, að Sjálfstæðis-
flokkurinn hefði ekki átt hlut að
útþenslu ríkisbáknsins, þar sem
hann hefði átt aðild að ríkis-
stjórnum meginhluta lýðveldis-
tímabilsins og svaraði hann á þá
leið, að Sjálfstæðisflokkurinn
hefði ekki átt hlut að því umfram
aðra flokka heldur miklu fremur
beitt áhrifum sínum til þess að
draga úr vexti ríkisbáknsins fram
yfir það sem ella hefði orðið. Á
þessum árum hefðu margvísleg
verkefni verið lögð á herðar ríkis-
valdsins, svo sem bætt heilbrigðis-
þjónusta og tryggingarþjónusta,
sem Sjálfstæðisflokkurinn hefði
beitt sér fyrir.
Þá var þeirri spurningu beint til
Geirs Hallgrímssonar, hvort
Sjálfstæðisflokkurinn vildi beita
sér fyrir niðurskurði ríkisbákns-
ins og fækkun embættismanna og
sagði hann Sjálfstæðisflokkinn
hafa fullan hug á því og að
flokkurinn vildi fylgja eftir starfi
þeirrar nefndar, sem sett hefði
verið á stofn í tíð síðustu ríkis-
stjórnar, einmitt til þess að gera
tillögur um, að frjáls félagarekst-
ur tæki við ýmsum verkefnum,
sem nú væru í höndum ríkisins.
Þjóðernisstefna
og utanríkismál
Vísað var til þess, að í upphaf-
legri stefnuskrá Sjálfstæðis-
flokksins hefði verið lögð mikil
áherzla á þjóðernishyggju og for-
maður Sjálfstæðisflokksins var
spurður, hvernig sú þjóðernis-
hyggja samrýmdist þeirri utan-
ríkisstefnu, sem Sjálfstæðisflokk-
urinn hefði fylgt í 30 ár, þ.e. aðild
að Atlantshafsbandalaginu og
varnarsamstarf við Bandaríkin.
Geir Hallgrímsson svaraði því til,
að þessi utanríkisstefna sam-
rýmdist einmitt þjóðernishyggju
Sjálfstæðisflokksins. Við teljum,
að hvort styðji annað í þessum
efnum, sagði hann. Þjóðernis-
hyggjan er nauðsynleg í alþjóð-
legu samstarfi. Við hljótum að
taka þátt í alþjóðlegu samstarfi og
gæta viðskiptalegra hagsmuna
okkar á erlendri grund. Okkur
mundi ekki takast að varðveita
þjóðerni okkar án þess að varð-
veita öryggi landsins með þátt-
töku í Atlantshafsbandalaginu og
varnarsamstarfi við Bandaríkin.
Félagslegt
umbótastarf
Gunnar Thoroddsen, varafor-
maður Sjálfstæðisflokksins, vék
nú að þeirri spurningu, sem fram
kom í upphafi um grundvallar-
stefnu Sjálfstæðisflokksins og
sagði, að í meginatriðum væri hún
hin sama eins og hún hefði verið
er hún var orðuð af Jóni Þorláks-
syni. En á fyrstu árunum eftir
stofnun Sjálfstæðisflokksins,
sagði Gunnar Thoroddsen, sveigð-
ist afstaða flokksins meira til
félagslegra umbóta, rýmkun kosn-
ingaréttar, jöfnun kosningaréttar,
stuðning við margvísleg mann-
réttindi, skólamál, heilbrigðismál
o.fl. Og allt rúmast þetta innan
hinnar upphaflegu stefnuskrár
Sjálfstæðisflokksins, sagði Gunn-
ar Thoroddsen. Hann bætti því
við, að hreyfing ungra sjálfstæðis-
manna á fyrstu árum flokksins
hefði lagt mikla áherzlu á þessa
málaflokka. í sögu Sjálfstæðis-
flokksins eru það bæði ungir
sjálfstæðismenn og ekki síður
sjálfstæðismenn í borgarstjórn
Reykjavíkur, sem hafa haft for-
ystu um, að Sjálfstæðisflokkurinn
hefur leitazt við að aðlaga stefnu
sína hinni nýju þróun á þessu
sviði, sagði Gunnar Thoroddsen.
Hann var þá spurður, hvort hann
væri sammála því sjónarmiði, að
ungir sjálfstæðismenn hefðu á
undanförnum árum fremur leitazt
við að sveigja flokkinn til hægri
með sama hætti og þeir hefðu
sveigt hann í frjálslyndisátt á
fyrstu árum flokksins. Gunnar
kvaðst vera sammála ungum sjálf-
stæðismönnum í dag um að leggja
áherzlu á frjálshyggju og draga úr
ríkisbákni. Um leið og Sjálfstæð-
isflokkurinn leggur áherzlu á hinn
félagslega þátt, sagði Gunnar
Thoroddsen, er ljóst, að trygginga-
kerfið þarfnast gagngerrar endur-
skoðunar. Það þurfa miklar end-
urbætur til að koma og það þarf
að ná fram sparnaði, þótt gætt sé
fyllstu hagsmuna þeirra, sem bág-
ast eiga. Munurinn á stefnu ungra
sjálfstæðismanna í dag og fyrir
30—40 árum, sagði Gunnar, er
fyrst og fremst áherzlumunur. í
dag er meiri áherzla lögð á frjáls-
hyggjuna. Þá lögðu menn meiri
áherzlu á félagslegt umbótastarf.
Víðsýnni stefna
en íhaldsflokkar á
Norðurlöndum
Geir Hallgrímsson benti á í
þessum umræðum, að í þessari
afstöðu ungra sjálfstæðismanna
fælist viðmiðun við aðstæður á
hverjum tíma. Hver voru verkefn-
in þá og hver eru verkefnin nú?
sagði Geir Hallgrímsson. Þetta er
fyrst og fremst spurning um
áherzlumun.
Þá var þeirri fyrirspurn beint
til Geirs Hallgrímssonar, hverju
hann vildi þakka valdastöðu Sjálf-
stæðisflokksins á Islandi, sem
væri einsdæmi meðal flokka af
svipaðri gerð í öðrum löndum og
hvort hann vildi þakka það
„kratisma" flokksins, eins og fyr-
irspyrjandi orðaði það. Geir Hall-
grímsson svaraði á þann veg, að
Sjálfstæðisflokkurinn væri trúr
grundvallarstefnu sinni, eins og
hún hefði verið orðuð við stofnun
hans, og hann kynni ekki önnur
svör við þessari spurningu en að
Sjálfstæðisflokkurinn hefði alltaf
haft víðsýnni stefnu en t.d. íhalds-
flokkar á Norðurlöndum. Og þótt
við könnumst vissulega við upp-
runa okkar sem íhaldsflokks,
sagði Geir Hallgrímsson, megum
við ekki heldur gleyma þeim miklu
áhrifum, sem Frjálslyndi flokkur-
inn hafði á stefnumörkun Sjálf-
stæðisflokksins. Það er afskaplega
erfitt að finna hliðstæður við
Sjálfstæðisflokkinn í öðrum lönd-
um.
Frjálslyndi
flokkur Ohlins
Gunnar Thoroddsen vék að
þessum umræðum um hliðstæður
Sjálfstæðisflokksins í öðrum lönd-
um og kvaðst telja, að Sjálfstæðis-
flokkurinn yæri ekki sams konar
flokkur og íhaldsflokkar á Norð-
urlöndum. Ef bera á Sjálfstæð-
isflokkinn saman við einhvern
flokk á Norðurlöndum, sagði hann,
þá eru það fyrst og fremst frjáls-
lyndir borgaraflokkar á Norður-
löndum, eins og Frjálslyndi flokk-
urinn í Svíþjóð, sérstaklega þegar
Bertil Ohlin stýrði honum. Varð-
andi það, hvort Sjálfstæðisflokk-
urinn ætti velgengni sína að
þakka „kratisma" sagði Gunnar
Thoroddsen, að áður fyrr hefði
Alþýðuflokkurinn lagt megin-
áherzlu á tvo þætti í stefnu sinni,
annars vegar sósíalisma og þjóð-
nýtingu og hins vegar félagslegar
umbætur. Og það væri alveg rétt,
að Sjálfstæðisflokkurinn hefði
tekið upp merki félaslegra umbóta
í miklu ríkara mæli en íhalds-
flokkar á hinum Norðurlöndunum.
Þá benti Gunnar Thoroddsen á
það, að Sjálfstæðisflokkurinn
hefði jafnan verið flokkur allra
stétta og greindi það hann frá
öðrum fokkum, því að engin dæmi
væru um slíkt meðal borgara-
flokka á Norðurlöndunum.
Hlutur Sjálfstæðis-
manna í borgarstjórn
Birgir ísl. Gunnarsson vék að
því, að hjá Reykjavíkurborg, þar
sem flokkurinn hefði haft hreinan
meirihluta í nokkra áratugi og
ráðið þar málum, hefði komið
mjög vel í ljós, í hverju stefna
Sjálfstæðisflokksins væri fólgin.
Hann benti á frumkvæði Sjálf-
stæðisflokksins í félagsmálum í
Reykjavík og nefndi nokkur atriði
í því sambandi, Félagsmálastofn-
unina, sem sett var á stofn að
frumkvæði sjálfstæðismanna og
beitt hefði nýjum aðferðum við
félagsleg vandamál, þjónustu við
aldraða, barnaheimili, heilsu-
gæzlu og margvíslegar nýjungar í
skólamálum, og að önnur sveitafé-
lög hefðu tekið þessi mál upp.
Hins vegar sagði Birgir ísl. Gunn-
arsson, að við meirihlutaskiptin í
borgarstjórn Reykjavíkur hefði
brugðið svo við, að vinstri flokk-
unum hefði þótt of mikið gert og
þegar þeir hefðu þurft að draga
saman, hefðu þeir byrjað á félags-
málasviðinu. Fyrrverandi borgar-
stjóri sagði, að þau dæmi, sem
hann hefði nefnt, væru dæmi um
ómengaða stefnu Sjálfstæðis-
flokksins, þar sem hann réði einn
ferðinni.
Jafna kosn-
ingaréttinn
Geir Hallgrímsson var nú
spurður, hver hann teldi vera
stærstu mál framtíðarinnar frá
sjónarmiði Sjálfstæðisflokksins
og vísaði hann í svari sínu
til stjórnmálaályktunar landsfund-
arins. Við þurfum að jafna rétt
manna, hvar sem þeir búa á
landinu í sambandi við kosninga-
rétt, og munum vinna á flokks-
vettvangi að tillögugerð um kosn-
ingarétt og kjördæmaskipan, sem
stjórnarskrárnefndin fjallar nú
um, sagði formaður Sjálfstæðis-
flokksins. Efnahagsstefna Sjálf-
stæðisflokksins skiptir hér einnig
máli, þar sem efnahagsmálin hafa
verið í öndvegi og nýjasta innlegg
okkar í þeim efnum er hin nýja
efnahagsstefna, endurreisn í anda
frjálshyggju. Við höfum einnig
vísað veginn í þessum efnum með
flutningi þingmála og í afstöðu til
þingmála og munum kappkosta að
sýna það enn betur á næsta þingi.
Þá tei ég, að ný sókn í atvinnu-
málum hljóti að vera framundan í
framhaldi af þeirri sókn, sem
hafin var á viðreisnarárunum,
sagði Geir Hallgrímsson, ekki sízt
í sambandi við fallvötn og hita-
orku. Og á þessu er því meiri
nauðsyn sem auðlindir hafsins eru
takmarkaðri en áður var. Einnig
með tilliti til þess, að óvissa ríkir
um innflutta orkugjafa. Þetta eru
nokkur þeirra meginverkefna, sem
við þurfum að snúa okkur að,
sagði Geir Hallgrímsson, en vísaði
að öðru leyti til stjórnmálayfirlýs-
ingar Sjálfstæðisflokksins.
Hann minnti einnig á, að á
afmælisárinu hefði Sjálfstæðis-
flokkurinn lagt áherzlu á að líta
lengra fram á veg en ályktanir
stjórnmálaflokka gerðu að jafn-
aði, og sagði, að mikil vinna hefði
verið lögð í stefnumótun um ís-
land til aldamóta. Við höfum
haldið ráðstefnu um þetta efni og
fjallað um það á landsfundi og
gert er ráð fyrir því, að flokks-
ráðsfundurinn í haust taki stefnu-
mörkun flokksins í stórum drátt-
um til afgreiðslu, þannig að gefið
verði til kynna, hvers konar þjóð-
félag Sjálfstæðisflokkurinn vill
byggja upp til aldamóta.
Geir Hallgrímsson:
Hvert fara peningam-
ir? Til bænda eða SÍS?
Formaður Stéttarsambandsins sýndi ekki
lit á að leysa vandann í tíð fyrri stjórnar
Á blaðamannafundinum í gær
var formaður Sjálfstæðisflokks-
ins spurður um afstöðu Sjálfstæð-
isflokksins til landbúnaðarmála
vegna andstöðu flestra þing-
manna hans við heimild til 3,5
milljarða lántöku vegna bænda,
og svaraði hann á þessa leið:
Ég vil gjarnan ítreka þá grein-
argerð, sem ég hafði við atkvæði
mínu í þessu máli. Ég lagði
áherzlu á, að við yrðum að taka
framleiðsluvanda landbúnaðarins
föstum tökum, sem ekki hefur
verið gert, því að ríkisstjórnin og
núverandi landbúnaðarráðherra
hafa brugðizt. Við erum tilbúnir
til þess að veita liðsinni okkar til
þess að leysa vandamál bænda, en
við teljum, að rækileg könnun
verði að fara fram áður en frekari
ábyrgðir verða lagðar á ríkissjóð.
Ég legg áherzlu á, að í þessari
könnun komi fram sérstaklega,
áhrif vorharðinda á stöðu og kjör
bænda. Við verðum að gera okkur
grein fyrir því, í hverju vandamál
landbúnaðarins eru fólgin. í gildi
er verðtryggð ábyrgð ríkissjóðs
allt að 10% af heildarverðmæti
landbúnaðarafurða. Þegar talað er
um heildarverðmæti landbúnaðar-
afurða í þessu sambandi er átt við
margvísleg hlunnindi og einnig
önnur framleiðsluverðmæti en
nautgripa- og sauðfjárafurðir.
Hér er um að ræða 50 eða jafnvel
60 milljarða framleiðsluverðmæta
á þessu ári. í fjárlögum er gert ráð
fyrir um 5 milljarða framlagi til
útflutningsuppbóta, en jafnvel er
talið, að þessi ábyrgð muni kosta
einn milljarð til viðbótar frá því
sem gert er ráð fyrir í fjárlögum,
ef miðað er við 10% verðábyrgð.
En nú er farið fram á að auka
þessa ábyrgð í a.m.k. um 16%.
Áður en það er gert og þetta fé
innheimt með almennri skatt-
heimtu á landsmenn, verðum við
að gera okkur grein fyrir því,
hvernig á að ráða við offramleiðsl-
una, þannig að þetta verði ekki
varanlegt vandamál og varanleg
skattheimta. Þetta hefur ríkis-
stjórnin ekki gert. í vetur var ekki
fjallað um þetta vandamál bænda.
Fulltrúar Sjálfstæðisflokksins í
landbúnaðarnefnd neðri deildar
fluttu tillögu, sem gat verið heim-
ild að lausn þessara mála. Þá rétti
allt stjórnarliðið upp hendina á
móti þeirri tillögugerð. Þá var
ekki talað um ofstæki í garð
bændastéttarinnar og formaður
Stéttasambands bænda lét sér það
vel líka, að þessi tillaga var felld.
Þá var tími til að fella slíka aðstoð
inn í lánsfjáráætlunina, sem þá
var óafgreidd, en nú hefur hún
verið afgreidd og óeðlilegt að
sprengja þann ramma nú. Það er
eðlilegt að þessi mál verði af-
greidd með fjárlögum og lánsfjár-
áætlun fyrir næsta ár, en ríkis-
stjórn og landbúnaðarráðherra
hafa enga tillögu gert í þessum
efnum. I því frumvarpi til fram-
leiðsluráðslaga, sem lagt var fram
í vetur var aðallega fjallað um
fóðurbætisskatt en í seinna frv.
um breytingu á framleiðsluráðs-
lögum nú í vor var ekki gert ráð
fyrir öðrum breytingum en á
skipun 6 manna nefndar í tengsl-
um við beina samninga við ríkið
um búvöruverð. Ákvæði til
bráðabirgða um könnun á stöðu
bænda og umrædd ábyrgðarheim-
ild bættist inn í frv. við meðferð
málsins í landbúnaðarnefnd þar
sem ríkisstjórnin gat ekki komið
sér saman.
Það er ekki hlutverk stjórnar-
andstöðu að leysa ágreiningsmál
innan ríkisstjórnar. Við verðum
að gera þá kröfu til ríkisstjórnar,
að hún leysi sín vandamál innan
sinna vébanda. Stjórnarflokkarnir
verða að gera það upp við sig,
hvort þeir una ágreiningi og sitja
þá aðgerðarlausir eða segja af sér,
Það verður ekki öðrum um kennt
en ríkisstjórninni og ráðherrum.
Það er nauðsynlegt að fram komi
vegna ásakana formanns Stétta-
sambands bænda, að hann sýndi
ekki lit í tíð fyrrverandi ríkis-
stjórnar til þess að leysa offram-
leiðsluvandamálin með nægileg-
um fyrirvara. Þá stóð upp á hann í
samvinnu hans við fyrrverandi
landbúnaðarráðherra, er hann
neitaði að taka þátt í störfum
nefndar, sem fyrrverandi ríkis-
stjórn setti á stofn til þess að
endurskoða framleiðsluráðslögin.
Hann vildi ekki taka þátt í störf-
um nefndarinnar, sem fulltrúar
ASÍ áttu sæti í, vegna þess að ASÍ
hafði hafið málshöfðun á hendur 6
manna nefnd. Þetta tafði störf
þessarar nefndar þannig að hún
skilaði ekki niðurstöðum fyrr en á
þessum vetri. Ég harma það, að
þessi afstaða fulltrúa bænda hefur
orðið til þess að tefja störf þessar-
ar nefndar úr hófi, en bændur eiga
við formann Stéttarsambands
bænda að sakast.
Það er ekki hægt að afgreiða
þetta mál með upphrópunum um
ofstæki og óvináttu í garð bænda.
Við sjálfstæðismenn höfum ekki
fengið svör við fyrirspurnum okk-
ar um það, hverjum þessi 3,5
milljarðar koma til góða. Er það
bændum eða sölusamtökum eins
og t.d. Sambandi íslenzkra sam-
vinnufélaga? Og fer t.d. töluverð-
ur hluti þessarar upphæðar til
greiðslu umboðslauna til sölusam-
taka? Og er þá ekki hægt að leysa
vanda bænda á ódýrari hátt?
Fyrirspurnum um þetta hefur
ekki verið svarað. Þau svör eru
forsenda þess, að hægt sé að taka
til hendi. Um leið og slík ábyrgð-
arheimild er veitt verðum við að
vita, hvernig á að borga. Er það
ríkissjóður með aukinni skatt-
heimtu eða annarri tekjuöflun?
Við gerum greinarmun á vanda
vegna vorharðindanna og öðrum
vanda, þ.e. vanda vegna offram-
leiðslu. í framleiðsluaukningu
hljóta að felast auknar tekjur ef
sama verð fæst fyrir alla fram-
leiðsluna þar sem ganga verður út
frá því, að framleiðslukostnaður
sé minni á síðustu einingu en
grundvallareinungu, og það sem
vantar upp á fullt verð gefur því
ekki endilega rétta mynd af
versnandi hag bænda. Það gefur
að skilja, að áður en fjárveitinga-
valdið fellst á rýmkaða ábyrgð úr
10% í 16%, sem líklega þyrfti að
vera 20%, þurfa menn að vita,
hvert þessir fjármunir fara, eða
hvort hægt er að leysa vandann
með öðrum hætti, t.d. með beinum
greiðslum til bænda.
Við sjálfstæðismenn leggjum
áherzlu á að fyrir liggi úttekt á
stöðu landbúnaðarins og á grund-
velli hennar séu mótuð úrræði
áður en frekari ákvarðanir eru
teknar um verðábyrgð ríkissjóðs.
Sjálfstæðismenn vilja veita lið-
sinni sitt til að leysa þau vanda-
mál, sem nú blasa við bændum
landsins, annars vegar vegna of-
framleiðslu og hins vegar vegna
sérstakra vorharðinda en lausn
vandans er ekki fólgin í því að
offramleiðsla sé viðvarandi.