Morgunblaðið - 01.07.1979, Blaðsíða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. JÚLÍ1979
— Af hverju er
dauðinn „tabú“?
I fyrstu mætti Elizabeth Ross
gífurlegri andstööu, ekki einungis af
hálfu dauövona sjúklinga, sem ekki
vildu horfast í augu viö örlög sín,
heldur miklu fremur af hálfu lækna
og hjúkrunarfólks, sem almennt fór
undan í flæmingi, þegar dauöann bar
á góma, haföi tamiö sér ópersónu-
lega framkomu og vélræn vinnu-
brögö, jafnframt því sem formlegar
starfsreglur vorg settar á oddinn. Viö
einn fyrsta fyrirlestur sinn um dauð-
ann kynnti Elizabeth Ross hvít-
blæöissjúkling, sem ekki átti sér
lífsvon. Sjúklingurinn var fús aö
ræöa máliö, en læknanemarnir
stirðnuðu upp, segir hún.
Á síðustu árum hefur Elizabeth
Ross lagt vaxandi áherzlu á einka-
samtöl viö sjúklingana og þeirra
nánustu, einkum þó deyjandi börn og
foreldra þeirra. Meöan John Davy
stóö við hjá henni á heimili hennar í
Chicago, þar sem hún hefur verið
starfandi geðlæknir jafnframt því
sem hún hefur haldiö fyrirlestra og
sinnt ráögjöf, varö hann aö draga sig
í hlé í klukkustund, því að hún þurfti
óvænt aö sinna sjúklingi. Þaö var
niöurbrotin ung kona með tvö börn.
Annaö þeirra haföi nýlega fengiö
þann úrskurö aö þaö væri haldiö
ólæknandi hvítblæði. Þegar þessi
vitneskja lá fyrir gekk faölrinn út t'
bílskúr og hengdi sig, og þar hafði
hitt barnið komiö aö honum. Slík eru
þau mál, sem koma til kasta Ross.
En hvaö er til ráða þegar ekkert
virðist framundan annaö en hyldýpi
örvæntingarinnar?
Þegar í Ijós er komiö, að frekari
lækningatilraunir eru tilgangslausar
reynir Elizabeth Ross aö koma því
svo fyrir að börnin fari heim af
sjúkrahúsinu ef foreldrarnir geta á
þaö fallist.
.Ég læt setja upp stórt rúm í
dagstofunni. Lítil börn eru oft send í
rúmið í refsiskyni og tengja því
svefnherbergiö sitt einmanaleika og
vansæld.“ Hún segir frá fjölskyldu,
sem hún haföi nýlega í umsjá sinni:
Ungbarn meö heilaæxli, niöurbrotin
móöir og vanræktur eldri bróöir, sem
var farinn aö veröa erfiöur og upp-
stökkur. Þegar hún kom í heimsókn
nokkrum dögum síöar var drengur-
inn búinn aö læra aö gefa litlu systur
sinni súrefni og var orðinn Ijúfur og
stilltur. Móðirin var hætt aö æörast
og í fyllingu tímans dó litla barniö í
örmum hennar í stóra rúminu í
stofunni.
Annað dæmi er um konu í fjöl-
mennum umræðuhópi, þar sem þátt-
takendur tengjast allir viöfangsefninu
persónulega; þ.e.a.s. dauðvona
sjúklingar, aöstandendur, læknar,
hjúkrunarfólk, félagsráögjafar og
trúarleiötogar. Þessi kona haföi
skömmu áður horft á hákarl rífa í sig
barnið hennar, og veriö algjörlega
Klizabeth Ross
miöur sín eftir þaö. Hún hafði með
sér bleikan kjól af telpunni, en þegar
hópurinn var aö Ijúka störfum eftir
fimm daga var henni svo létt aö hún
var fær um aö kasta bleika kjólnum á
bál. Sumir starfshópar Ross Ijúka
störfum meö nokkurs konar fórnar-
athöfn þar sem þátttakendur „losa
sig viö“ ótta og aörar þungbærar
tilfinningar meö því aö kynt er bál úti
í skógi, og þeir kasta síðan greni-
könglum eöa öörum hlutum á eldinn.
Á mörkum
tveggja heima
Meðan starf Elizabeth Ross meðal
dauövona fólks var á frumstigi fór
hún að veita því athygli, aö margir
uröu þeir fyrir sérkennilegri reynslu.
Þeir gátu rætt viö ósýnileg öfl í sömu
andrá og þeir töluöu fullkomlega
rökrétt viö lækninn, sem sat viö
rúmiö. Fljótlega kom aö því aö Ross
fékk sjúkling, sem gat skýrt henni frá
því, sem fyrir hann haföi komiö utan
líkamans, í líkingu við þaö, sem lýst
er í bók Moody, en sjálf á Ross heilt
safn slíkra frásagna.
Skammt er síöan Elizabeth Ross
ákvaö aö skýra opinberlega frá
reynslu, sem hún hefur sjálf oröiö
fyrir, og grundvallar á þá skoöun
sína, aö til sé líf eftir þetta líf. Þarf
ekki aö orölengja, aö slík ákvöröun
er ekki lítið skref fyrir lækni og
vísindamann, sem á vísa andstööu
Texti:
Áslaug Ragnars
innan stéttar sinnar og getur búizt
við því aö geöheilsa hennar veröi
dregin í efa.
Áriö 1969, rétt áöur en bók Ross
„On Death and Dying“ kom út, vitjaöi
hennar sjúklingur, sem látinn var fyrir
skömmu. Þetta var kona aö nafni
Schwartz og erindi hennar var aö
þakka lækninum fyrir hjálpina síö-
ustu ævidagana og hvetja hana til aö
halda þessu starfi áfram. Elizabeth
var vantrúuö á þetta fyrirbæri og bað
gestinn að skrifa orösendingu til
konu, sem báöar þekktu vel. Bréfiö,
sem er skrifaö á bréfsefni
Chicago-háskóla, er enn í fórum
Ross, og hefst á þessa leiö: „Komdu
margblessuö. Leit inn til aö hitta
Ross lækni. Aöra tveggja efstu á
„listanum“ mínum. Þú ert hin. Aldrei
mun ég hitta eöa kynnast nokkrum,
sem geta komið í stað ykkar...“
Að sjáifs;göu eru til á prenti
ógrynni frásagna af fundum nýlátins
fólks og náinna vina þess eöa ætt-
ingja. Fastlega má gera ráö fyrir því
aö reynsla af þessu tagi sé mun
almennari en ætlaö hefur veriö, enda
þótt skipulögð heimildasöfnun um
slík fyrirbæri, sambærileg viö söfnun
Raymonds Moody, hafi enn ekki farið
fram. Auðvitað er einfalt mál aö vísa
á bug slíkum frásögnum af slíkum
atburöum á þeirri forsendu, að um
skynvillu hafi verið aö ræöa, — eöa
eins og dr. Sabom, hjartasérfræðing-
ur, sem sjálfur hefur kannaö slíkar
frásagnir, segir: „Skýring, sem sam-
ræmist þeim vísindalegu kröfum,
sem nú eru geröar, liggur ekki fyrir
að svo stöddu.“ Ross, sem eftir sem
áöur hefur mestan áhuga á aö helga
sig óskipt störfum sínum í þágu
dauövona fólks, er samt sem áöur
algjörlega sannfærö um að framan-
greind reynsla hennar sé í samræmi
viö raunveruleikann. Hún hefur sér-
stööu að því leyti, að hún á aö baki
langa þjálfun og starfsreynslu á sviöi
lækninga og vísinda, jafnframt því
sem hún telur sig hafa sannanir fyrir
því aö líkaminn sé ekki annaö en ílát
fyrir tilveru okkar hér á jörðinni, og
aö þessi líkami sé þannig ekki
ástæöan fyrir því aö viö lifum hér,
heldur höldum viö áfram aö vera til
þegar ílátiö hefur verið lagt á hilluna.
Aörir, sem á kerfisbundinn hátt hafa
kannaö, hvaö hæft sé í frásögnum
þeirra, sem hafa veriö viö dauðans
dyr, kannast viö aö vera sömu
skoöunar, séu þeir inntir eftir því í
einkaviöræðum, enda þótt þeir séu
ekki reiöubúnir aö tjá sig um málið
opinberlega.
Hin nýja trú
— vísindakreddan
John Davy heldur áfram og bendir
meöal annars á, aö þróun menning-
arsamfélagsins stjórnist um þessar
mundir mjög af vísindunum, sem á
tiltölulega skömmum tíma hafi fært
okkur í hendur afl og vald, langt
umfram þaö, sem nokkurn tíma hafi
þekkzt. Þróunin hafi haft það í för
meö sér aö upphafsmenn á tilteknum
vísindasviöum, hugmyndir þeirra og
aðferðir, hafi öölazt ægivald, og
kennivaldi af þessu tagi sé gjarnt á
aö breytast í kreddur. Gefnar for-
Herb Griffin
/ október 1874 fékk Herb Griffin,
forstjóri í Ontario í Kanada, hvert
hjartaslagið á fætur öðru í þrjá
daga samfieytt. Hann dó „klínísk-
um“ dauðdaga (þ.e. andardráttur
og hjartsláttur stöðvuðust) meira
en þrjátíu sinnum. Áður en Griffin
rankaði loks víð sr hafði hann
margsinnis orðið fyrir reynslunni af
því að vera á mörkum þessa heims
og annars. í öll skiptin var reynslan
að miklu leyti hin sama. „Ég fann
hvernig skært, glampandi Ijós og
hlýja umluktu mig. “
Hann lýsir fyrstu reynslu sinni
svo: „Ég man glöggt hvernig bjart
Ijós nálgaðist mig, mjög skært og
glampandi. Það var eins og endur-
skin af eldingarglampa. En þegar
ég virti það fyrir mér fannst mér
eins og það væri framljós járn-
brautarlestar, sem var að nálgast
mig. Um leið og þetta bjarta og
sterka Ijós kom nær fékk ég á
tilfinninguna að það mundi umlykja
mig. En milli Ijóssins bjarta og mín
var svartur skuggi, sem verndaði
mig. Ég gerði mér ekki grein fyrir
umfangi skuggans. Ég get ekki lýst
honum nákvæmlega — finnst hann
kannski hafa verið eins og djúpt
fljót.
Um leið sá ég sjálfan mig eins og
samanhniprað lík. Það var eins og
ég lægi í fósturskorðum á hvítri
strönd og heitir geisiar sólarinnar
vermdu mig. En ég var líka á floti í
jaðri djúpa, dökka skuggans.
Skæra Ijósið kom nær. Ég get ekki
sagt að ég hafi verið hræddur við
þaö, en ég fann til smæðar minnar.
Ég velti því fyrir mér hvað gerðist
þegar Ijósið yrði komið allt í kring-
um mig, þegar ég væri kominn inn í
það.
Á því augnabliki birtist maður,
sem ég hafði þekkt árum saman.
Hann var klæddur gráum flannel-
fötum og var svo nálægt mér að
mér fannst ég geta snert hann.
Hann sagði við mig: „Komdu bara
yfir. Það er allt í lagi.“ Mér hvarf
alhjr ótti við þetta.
Svo fann ég fyrir óskaplegum
dynki á bringuna. Stúlkurödd
heyrðist: „Á ég að beita raflost-
inu?“ Önnur rödd: „Nei, ekki strax.
Augnlokin titra. Ég held að hann sé
að ranka við sér.“ Og þá kom ég
inn í sjúkrahúsið.
Eitt af því sem mér þótti merki-
legast af því sem fyrir mig bar, er
að maðurinn í gráu flannelsfötun-
um, sem talaði til mín svo vingjarn-
lega, var nákvæmlega tíu árum
eldri en ég. Við vorum báðir fæddir
30. maí — hann árið 1908 en ég
árið 1918. Hann hafði andazt fyrir
tíu árum, svo að þegar ég sá hann
vorum við nákvæmlega jafngaml-
ir.“
sendur veröi iöulega allsráöandi, en
þaö hafi til dæmis í för með sér aö
flestar hugmyndir fyrri kynslóða um
alheiminn séu nú flokkaöar undir
hjátrú.
Margir hafa bent á, aö frásagnir
þeirra nútímamanna, sem hafa kom-
izt í snertingu viö dauöann, komi aö
mörgu leyti heim og saman viö
heföbundnar kenningar fyrri tíma
manna í trúarlegum og andlegum
efnum. „Tíbetbókin um dauöann" er í
mörgum liöum algjörlega samhljóða
ýmsu því, sem nýlega hefur komiö
fyrir bændur og kaupmenn, sem dr.
Sabom hefur rætt viö. Plato leit á
dauöann sem vakningu og inngöngu
í ríki, sem væri raunverulegra en þaö
umhverfi sem sálin væri innilokuö í
um stundarsakir, þaö er meðan á
jarðlífinu stæöi. Eindregin efnis-
hyggja um fæöingu og dauða er
nánast óþekkt fyrirbæri fyrr en á
okkar tímum, og jafnve! nú viröist sú
kenning ekki eiga sér ýkja marga
fylgismenn.
A síöari öldum hafa margir ábyrgir
og hæfir menn, jafnvel afburöamenn,
sem óhjákvæmilegt er aö taka mark
á, staöhæft aö þeir hafi komizt í
kynni við aörar víddir tilverunnar, og
aö sú reynsla, sem þeir hafi þannig
öðlazt, hafi aö mörgu leyti veriö enn
raunverulegri en sú, sem hiö daglega
líf hafi upp á aö bjóöa. Má í þessu
sambandi benda á menn eins og
Swedenborg, Jung og Rudolf Stein-
er.
Síöan segir Davy:
„Vísindi eru ekki sprottin af
kreddum, heldur af því aö kreddum
var hafnað. Þau uröu til af því aö
menn vildu svala forvitni sinni, fá að
sjá meö eigin augum. Því er skiljan-
leg sú afstaöa læknavísindanna aö
fallast ekki umyröalaust á þaö, aö til
sé tilvera án líkama, líf eftir þetta líf,
án þess að annaö liggi fyrir um
sannleiksgildi þeirrar kenningar en
Wally Cameron
/ júlí 1977 var Wally Cameron, 28
ára gamall trumbuslagari, á leið
heim af æfingu. Hann hafði gleymt
húslyklunum, svo hann klifraði upp
rennuna til að komast inn um
glugga á efri hæðinni. Hann datt
aftur fyrir sig niöur á stéttina með
þeim afleiðingum aö höfuðkúpan
brákaöist á fjórum stöðum. Blóð-
tappi myndaðist í heilanum og æla
komst í lungun. Eftir fallið man
Cameron ekki annað en þaö, sem
hér er rakið og átti sér stað í
gjörgæzludeild í aöalsjúkrahúsinu í
Toronto þær tuttugu mínútur, sem
liðu eftir aö hjarta hans stöðvaðist:
„Ég varð var við undarlegan
klingjandi hávaöa í höfðinu. Það
var mjög ógeöfellt. Mér fannst ég
hafa vaknað. Fólk var í kringum
mig, en það sá mig ekki, og það
fannst mér skrítiö. Ég hugsaði líka
sem svo: Fjárinn, ég vil komast
fram úr rúminu, út úr herberginu og
heim. Það næsta, sem gerðist var
það, að ég var kominn upp að lofti
og var að stíga inn í göng til að
fylgja eftir hvítu Ijósi. Mér varö litið
niður og þá' sá ég sjálfan mig
liggjandi í sjúkrarúminu. Ég var
eins og gamall bíll, sem ég kærði
mig ekki lengur um. Ég hélt áfram á
eftir Ijósinu inn göngin. Ljósið var
allt í kringum mig, en sterkast var
það þar sem það færðist á undan
mér. Handan Ijóssins skynjaði ég
óendanlega slökun og lausn. Það
var eins og ég fylgdi Ijósinu eftir
alllengi. Svo nam það staðar og ég
hljóp alveg aö því. Þegar ég var
kominn alla leið að Ijósinu lýsti það
upp stórar hvítar dyr. Eg iagöi
höndina á hurðina og Ijósið kom til
mín þessum boðum: „Kannski þú
ættir að snúa aftur núna.“ En ég
vissi ekki hvernig ég ætti að kom-
ast aftur inn í sjálfan mig og mig
langaði til að vita hvað væri á bak
við þessar dyr. Ég opnaði dyrnar,
og faöir minn stóð í gættinni. (Hann
hafði andazt nákvæmlega tveimur
árum áður).
Ég sagðí: „Pabbi,“ hljóp í fangið
á honum og faðmaði hann að mér.
Honum fannst eins og hann hefði
hitt mig síðast fyrir viku. Gólf virtist
vera úr marmara, en í herberginu,
sem við vorum staddir í, var ekkert
loft. Andspænis mér var annar
veggur, meö öðrum dyrum, en
handan þeirra var upplýst bákn,
sem ég get ekki lýst nánar, því að
það líktist engu, sem ég haföi áður
séð. Ég fann að þar var margmennl
saman komiö, og þangað vildi ég
fara, svo ég sagði: „Pabbi, förum
við inn.“ Hann svaraði: „Nei, við
þurfum að setjast niður og ræða
nokkur mál.“ Hann vísaöi mér til
sætis við sporöskjulaga borð. Þeg-
ar við vorum setztir kom einhver að
handan inn með bakka, sem á voru
tveir silfurbikarar með einhverjum
blóðrauðum vökva í. Við drukkum
þetta og þá var það sem svipmynd-
ir úr lífi mínu fóru að birtast á
borðinu fyrir framan mig. Meðan á
þessu stóð kom einhver inn að
handan og tók sér stöðu við hlið
föður rriíns. Ég varð miður mfn í
hvert skipti, sem heimskulegur
verknaður minn kom í Ijós á borð-
inu, og ég heyrði þessa persónu
segja (þótt um leið væri það eins
og tilfinning): „Þú gerðtr þetta, en
um leið varstu að læra." Svo fór
hún, og við faðir minn héldum
umræðunum áfram þar sem við
sátum.
Meðan á samtalinu stóð, komu
inn tvö ungmenni. Ég leit á stúlk-
una og hugsaði: Svo þú ert þá
dauð líka. Hún leit á mig og sagði:
Já, alveg eins og þú. Þá kom aftur
sá, sem hafði staðið við hlið föður
míns, gekk að þeim og sagði
eitthvað við þau. Þau stóðu upp og
fóru inn á svæðið, sem var handan
veggjarins. Sama persónan kom
fram aftur og hvíslaði einhverju að
pabba. Þá sagðipabbi: „Nú held ég
að þú ættir aö fara aftur. “ Ég sagði:
„Ertu frá þér? Ég vil ekki fara aftur.
Ég vil fara þarna inn. “ Hann sagöi:
„Attu ekki margt eftir ógert?“ Allt í
einu mundi ég eftir því aö ég þurfti
að Ijúka við hljómplötu fyrir vin
minn. Ég stökk upp frá borðinu og
hljóp að dyrunum. „Fyrirgefðu,
pabbi. Ég verö að komast héðan.
Ég er að verða of seinn á æfingu.
Sé þig næst, pabbi. “ Hann horföi á
mig og sagði ofur rólega: „Já, það
gerirðu. “ Ég fór út um dyrnar og
um leið og ég sá Ijósglampa komst
ég til meövitundar. Ég reif ein-
hverja slöngu upp úr hálsinum,
settist upp í rúminu og öskraði: „Ég
verð að komast héðan. Ég er að
verða of seinn á æfingu. “