Morgunblaðið - 01.07.1979, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. JÚLÍ 1979
59
Á NÆSTUNNI
LAUGARÁSBlO: STÓRA BARNIÐ
NUNZIO
Þegar þessar línur birtast, verda aö öllum
Hkindum nýhafnar wýningar í Laugarásbíói
á sérstakri og eftirtektarverðri, bandarískri
mynd. STÓRA BARNIÐ NUNZIO.
Hún fjallar um vangefinn, ungan mann
aem í dagdraumum afnum ímyndar »ór sig
aem „Superman". Innf þá drauma fléttast
svo blákaldur raunveruleikinn. veraldlegar
hliðar Iffs hin» minnimáttar.
S.B.N. þykir einkar mannleg og fyndin
ágæti»mynd. en ég mundi ráðleggja fóiki að
draga það ekki að sjá hana. þvf hún og
hennar Ifkar hafa lifngum farið fyrir ofan
garð og neðan hjá flestum. þvf miður.
í STUTTU MÁLI
Háskólabíó: Einvígiskapparnir („The Duellists“)
Ofangreind mynd fjallar um fjórtán ár í lífi húsaraher-
manns (Keith Carradine), sem má þola stöðugar ofsóknir
og einvígisáskoranir hálfóðs stríðsfélaga síns (Harvey
Keitel).
Myndin er lag leg á að sjá og ber þess glöggt vitni að
leikstjórinn er langskólaður í gerð sykursætra sjónvarps-
auglýsinga.
Forvitnileg, athyglisverð og oflofuð frumraun leik-
stjóra, Ridley Scott, sem vafalaust á brosandi framtíð
fyrir ser.
Núna í vikunni. hóf Aust-
urbæjarbíó endursýningar á
tcamalkunnri stórmynd, —
GIANT. Hún fjaliar um
vinnumann (James Dean) á
stórbýli í Texas, sem auðgast
skyndilega á olfu sem finnst
á jarðskikanum hans. Sam-
band hans við stórbóndann
og nautgripakónginn (Rock
Hudson) og ást þeirra og
hrifningu á sama kvenmann-
inum (blómstrandi — og
grönn — Elizabeth Taylor).
Dramanu er haldið f réttu
marki og myndin er blessun-
arlega laus við ástarsögu-
væmni.
Þó RISINN sé góðra
gjalda verð og ein af betri
stórmyndum sem frá Holly-
James Dean sem ungur
f jósastrákur...
Sem illvígur, roskinn, olíu-
jöfur.
samstarfið á milli hans og
George Stevens, sem leikstýri
síðustu mynd leikarans, —
GIANT. (Ævisöguhöfundur
og og herbergisfélagi Deans í
fimm ár, William Bast, segir
að hann hafi verið erfiður og
ósamvinnuþýður).
í RISANUM þarf Dean að
eldast úr ungum fjósastrák í
illvígan, aldurhniginn olíujöf-
ur. Hann virðist gera það af
talsverðri reynslu og þekk-
ingu.
I september 1955, daginn
eftir að hann lauk við hlut-
verk sitt í RISANUM, lenti
James Dean í umferðar-
óhappi og beið samstundis
bana. Þá var fyrsta mynd
Goðsögnin James Dean
wood komu milli áranna
1950—60, er hæpið að svo
mikið orðspor færi af henni
— sem raun ber vitni — ef
ekki kæmi til hlutdeild leik-
arans James Dean, goðsögn-
in sem hann er í augum
fjöldans.
Þar sem unglingar nú um
stundir — sem halda uppi
kvikmyndahúsunum. líkt og
hlutskipti þeirra hefur verið
í gegnum tfðina — kunna
sjálfsagt fremur lftil skil á
þessu átrúnaðargoði for-
eldra þeirra, þá verður hér
lauslega rennt yfir skammt
lífshlaup þessa sfvinsæla
tákns æskunnar sem brýst
um gegn kúgun hinna eldri.
Dean á örugglega hljóm-
grunn meðal æskufólks í
dag, líkt og fyrir timmtán —
tuttugu árum.
Það er engin ósköp að segja
af stuttri ævi James Dean.
Hann hafði sérstakan leikstíl,
sem minnti talsvert á eftir-
lætisleikara hans, Marlon
Brando. Enda varð Brando
það einhvern tímann á orði
að hann mætti ekkert gera,
þá apaði þessi strákskratti
það eftir sér. Því var hann
gjarnan álitinn verða arftaki
Brandos, en í þeim þrem
myndum sem hann lék í sýndi
Dean lítið af þeim krafti og
minna af þeim fjölbreyttu
hæfileikum sem Brando prýð-
ir með sínar þrjár fyrstu
myndir. Yfirbragð hans var
að vissu leyti saklaust og
varnarlaust, þó var hann hið
talandi tákn mótstöðu gagn
skeytingarlausum foreldrum,
miskunnarlausum valdhöfum
og yfirboðurum. Það er
kannski ekki svo skrýtið að
Rock Hudson, Elizabet Taylor og Mercedes Mc Cambridge í RISANIJM.
við hinn snögga dauðdaga
varð Dean að goðsögn, dýrk-
aður um allan heim, en það
hefur skyggt á þann upprenn-
andi leikara sem var gefið að
leika í aðeins þremur mynd-
um. Ef hann hefði fengið að
lifa lengur þá hefði hann
örugglega sýnt að hann var
vel starfi sínu vaxinn.
Dean var fæddur í Indiana
árið 1931. Missti níu árá
gamall móður sína og var
eftir það alinn upp hjá
frændfólki. Vann til verð-
launa í leiklistarhæfileika-
keppni ríkisháskólans og hélt
þaðan til Kaliforníu. Þar
stundaði hann leiklistarnám
við UCLA, undir leiðsögn
James Whitmore, og fékk tvö
smáhlutverk í myndunum
FIXED BAYONETS og HAS
ANYBODY SEEN MY GAL?
(1951). Whitmore kvaddi
hann til frekara náms við hið
fræga Actor’s Studio Lee
Strasberg í New York. Það
nám leiddi til smáhlutverka á
Broadway og í sjónvarpi, þar
sem að hinn kunni leikrita-
og kvikmyndaleikstjóri Elia
Kazan uppgötvaði Dean og
bauð honum aðalhlutverk
sem Cal í myndinni EAST OF
EDEN (’55).
Myndin er ofstýrð af Kaz-
an, en Hedda Hopper (kunnur
slúðurdálkahöfundur) lét svo
ummælt að hún hefði setið
„sem töfruð undir myndinni.
Aldrei hef ég séð jafn kjarn-
mikinn ungan mann, búinn
svo fjölbreytilegum, listræn-
um hæfileikum“. Kvikmynda-
húsgestir kusu hann leikara
ársins.
Því næst kom mynd
Nicholas Ray, REBEL WITH-
OUT A CAUSE, uppreisnar-
gjörn líkt og EAST OG ED-
EN. Svo er sagt, að heil
kynslóð hafi fundið í mynd-
inni endurspeglun sinna eigin
vandamála. William
Whitebbait hafði það um leik
Dean að segja: „... leikurinn
er hans eigin og að mínu áliti
enn rafmagnaðri en
Brandos". Það höfðu orðið
talsverðir árekstrar á milli
Rays og Deans, milli kvik-
myndaversins og Deans, eins
áttu þeir eftir að skemma
hans að slá í gegn (EAST OF
EDEN), en allar þrjár urðu
geysivinsælar.
Tveimur dögum síðar átti
Dean að hefja leik í sjón-
varpsmyndinni THE CORN
IS GRÉEN, síðan biðu hans
hlutverk í myndunum SOME-
BODY UP THERE LIKES
ME (sérstaklega skrifað með
Dean í huga, en síðan leikið
af Paul Newman) og THE
SEA WALL. Laun hans höfðu
flogið úr 15 þús. dölum fyrir
EAST OF EDEN uppí 100
þús. dali fyrir RISANN.
Warners-kvikmyndaverið
maraði í hálfu kafi af bréfum
frá tugþúsundum syrgjenda
og betlibréfum um minja-
gripi. Ári eftir dauða leikar-
ans bárust kvikmyndaverinu
enn 3—4 þúsund bréf í viku
hverri! Ekkert þessu líkt
hafði gerst síðan Valentino
féll frá. Hundruð aðdáenda-
klúbba spruttu upp, fyrir þá
gerði Warners heimildar-
myndina THE JAMES
DEAN STORY, (57) og högn-
uðust dável á henni, jafnt
sem linnulausum endursýn-
ingum hinna þriggja mynda.
Og í fyrra kom enn mynd á
markaðinn, hvers heiti er
dánardægur hins syrgða leik-
Kazan sagði mörgum árum
síðar: „Það sem mér mislíkaði
var Dean-goðsögnin. Hann
var vegsömun haturs og sjúk-
leika. Er hann hlaut vinsæld-
ir varð hann fórnardýr
þeirra. Hann varð hetja þess
fólks sem sá hann aðeins sem
lítinn umkomuleysingja
þegar hann í rauninni var
ímynd hatursins.“