Morgunblaðið - 17.07.1979, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. JÚLÍ1979
Orkuræöa Carters
Orkuræda Carters
Tafarlaus takmörkun olíuiimflutn-
ings samkvæmt harðri orkustefnu
Washington, 16. júlf. Reuter. AP.
CARTER forseti varaði við því í
gærkvöldi, að aðgerðarleysi hefði
í för með sér lömun og kyrrstöðu
og skoraði á Bandaríkjamenn að
styðja nýja og harða orkustefnu
þar sem gert er ráð fyrir tafar-
lausum kvótum á olfuinnflutn-
ing.
Forsetinn sýndi mikið sjálfs-
traust þrátt fyrir lélega frammi-
stöðu f skoðanakönnunum að
undanförnu og tilkynnti, að hann
ætlaði að beita sérstöku valdi til
Kannas City, Missouri,
16. júlí. Reuter. AP.
CARTER forseti gerði í dag grein
fyrir tillögu um 142,2 milljarða
dollara áætlun sem miðar að þvf að
ráða niðurlögum orkukreppunnar
og í Hvfta húsinu var skýrt frá því,
að almenningur veitti honum öfl-
ugan stuðning f tilraun sinni til
þess að styrkja veika pólitfska
stöðu sfna.
Carter sagði f hvassri ræðu þar
sem hann krafðist aðgerða og
veittist að olfufélögunum, að áætl-
un hans táknaði gffurlegan niður-
skurð á olfuinnflutningi og hjálp-
aði Bandarfkjamönnum til að sigr-
ast á erfiðleikum sem stöfuðu að
þvf að þeir hefðu ekki nógu mikið
sjálfstraust.
„Munum vinna
Ræðu sína flutti Carter tæpum 12
tímum eftir sjónvarpsræðu þjóðar-
innar í gærkvöldi er hann sýndi
nýja festu og ákveðni sem eiga að
bæta stöðu hans sem hefur óðum
versnað samkvæmt skoðanakönnun-
um. „A vígvelli orkunnar ætlar
lýðræðisríki okkar að veita viðnám,“
sagði Carter, „og á þessum vígvelli
munu þú og ég berjast hlið við hlið
og vinna orkustríðið."
Starfsmenn Hvíta hússins eru
mjög ánægðir með fyrstu viðbrögð
við sjónvarpsræðunni sem var sum-
part messa og sumpart viðvörun
þess efnis, að Bandaríkjamenn yrðu
að sameinast um hann og hrista af
sér djúpstæðan doða og sinnuleysi
eða horfast að öðrum kosti í augu
við lömun og stöðnun. Af 1,580 sem
hringdu til Hvíta hússins í morgun
eða sendu símskeyti voru 86%
ánægðir með ræðu Carters og aðeins
14% óánægðir. Samkvæmt síðustu
skoðanakönnunum nýtur Carter að-
eins stuðnings 25% kjósenda.
Leiðtogar demókrata jafnt sem
repúblikana hafa tekið vel í ræðu
Carters, þótt sumir segðu að þeir
þyrftu að kynna sér tillögur hans
nánar. Leiðtogi demókrata í
öldungadeildinni, Robert Byrd, og
forseti fulltrúadeildarinnar, Thom-
as (Tip) ’O’Neill, töldu ræðu Carters
í gær þá beztu sem hann hefði flutt
síðan hann varð forseti í janúar
1977. Leiðtogi repúblikana í
öldungadeildinni, Howard Baker,
sem gæti orðið keppinautur Carters
í forsetakosningunum 1980, sagði
um orkuáætlunina: „Ég ætla að
reyna mitt bezta til þess að vera
samstarfsfús."
Stór iðnríki eins og Japan, Vest-
ur-Þýzkaland og Frakkland fögnuðu
tillögum forsetans, en varkárni kom
fram á alþjóðlegum gjaldeyrismörk-
uðum, aðallega vegna óvissu um
hvað felst í tillögunum. Dollarinn
lækkaði í verði í London og einnig í
New York.
Olíukvóti
í framhaldsræðu sinni í dag á
fundi iandssamtaka sveitarstjórna
að takmarka innflutning olíu
þannig að hann yrði innan við 8.5
milljónir tunna á dag eins og
samkomulag varð um á leiðtoga-
fundinum um efnahagsmál í
Tokyo í síðasta mánuði.
Hann sagði í sjónvarpsræöu, að
hækkandi verð Samtaka olíusölu-
ríkja (OEPC) ógnaði efnahags-
legri heilsu og öryggi Bandaríkj-
anna og lýsti því yfir, að hann
ætlaði að binda endi á þetta
„óþolandi” ástand.
Forsetinn hefur setið á fundum
tilkynnti Carter, að hann ætlaði að
ákveða olíuinnflutningskvótann 8.2
milljónir tunna á dag 1979. Þetta er
300,000 tunnum undir því þaki sem
hann samþykkti á leiðtogafundinum
í Tokyo í síðasta mánuði.
Hnan sagði að kvótar yrðu
ákveðnir á hverju ári svo að árið
1990 mundu Bandaríkjamenn hafa
dregið úr innflutningi þannig, að
hann yrði þá fimm til sex milljónir
tunna á dag. Það mark er sett, að
framleiðsla á eldsneyti úr gerviefn-
um verði 2,5 milljónir tunna á dag
1990. Framleiðslan verður undir
umsjón orkuöryggisfyrirtækis sem
mun verja 88 milljörðum dollara til
fjárfestinga og þá upphæð frá skatti
sem Carter hefur beðið þingið að
setja á olíufélög.
í einangrun í forsetabústaðnum í
Camp David í rúma tíu daga og
var alvarlegur en ákveðinn og
kraftmikill þegar hann fjallaði um
orkukreppuna og þá kreppu sem
hann taldi að Bandaríkjamenn
væru í þar sem þeir hefðu misst
trúna á sjálfum sér.
Carter skýrði þjóðinni frá áætl-
un í sex liðum til baráttu gegn
orkukreppunni. Hann sagði:
— Bandaríkjamenn munu
aldrei nota meiri erlenda olíu en
þeir gerðu 1977 — þegar innflutn-
Gert er ráð fyrir, að varið verði
2,4 milljörðum dollara á ári í 10 ár
til að vega upp á móti hækkandi
orkukostnaði fátækra fjölskyldna
og 50% — niðurskurði olíu sem
þjónustustofnanir nota. Áætlunin
gerir líka ráð fyrir nýjum sparnað-
arráðstöfunum og að 16.5 milljörð-
um dollara verður varið á næsta
áratug til þess að bæta almanna-
samgöngur og auka nýtingu bíla-
eldsneytis.
„Erum sterkir“
„Við erum sterkir, við getum
endurheimt einingu okkar, við get-
um endurheimt sjálfstraust okkar,"
sagði Carter. „Lausn orkukreppunn-
ingurinn var að meðaltali 8.5
milljónir tunna á dag — og hann
sagðist setja það markmið að 4.5
milljónir tunna á dag yrðu sparað-
ar fyrir 1989.
— Innflutningskvótar yrðu
settir á tafarlaust fyrir 1979 og
1980 þannig að olíubirgðir sem
kæmu til Bandaríkjanna yrðu
neðan við það mark sem sam-
komulag varð um í Tokyo.
— Þinginu yrði send beiðni um
að sett yrði á laggirnar Orku-
öryggisfyrirtæki til að framleiða
ar mun hjálpa okkur til að sigrast á
andlegri kreppu."
Starfsmenn Hvíta hússins telja
að Carter sýni sterka forystuhæfi-
leika gagnvart efasjúkum Banda-
ríkjamönnum.
Carter, sem hefur oft sakað olíu-
félögin um eigingjarna gróðafýsn,
varaði þau við í dag og sagði: „Við
munum ekki hika við að beita valdi
forsetaembættisins til þess að gera
þeim skylt að mæta grundvallar-
þörfum. Olíufélögin verða að sýna
samstarfsvilja."
Honum var innilega fagnað þegar
hann sagði að ríkisstjórnin hefði
olíufélögin undir smásjánni og væri
að kynna sér hvort þau gerðust sek
um óviðeigandi eða ólöglega starf-
semi í sambandi við olíuskort.
orkugjafa sem gætu komið í stað
olíu.
— Sett yrðu lög til að neyða
þjónustustofnanir til að draga úr
olíunotkun um 50% á næsta ára-
tug og taka í staðinn upp kol og
annað eldsneyti.
— Lög yrðu sett til að koma á
laggirnar orkuframleiðsluráði,
sem yrði svipað og stríðsfram-
leiðsluráð, til að draga úr skrif-
finnsku og hafa umsjón með
skyndiframkvæmdum mikilvægra
orkuáætlana.
— Sparnaðarherferð yrði hafin
til að hvetja Bandaríkjamenn til
að draga úr benzínnotkun, nota
almenningssamgöngutæki og
draga úr upphitun og loftræst-
ingu. Forsetinn sagði að hann
ætlaði að biðja þingið um 10
milljarða dollara í viðbót næstu
tíu ár til þess að efla almanna-
samgöngur.
Fyrstu viðbrögð við ræðunni,
sem var flutt 10 dögum eftir að
hann aflýsti fyrirhuguðu orku-
ávarpi, voru mjög jákvæð. John
Connally, hugsanlegt forsetaefni
repúblikana 1980, kvaðst sammála
mörgu í ræðunni en taldi að
forsetinn hefði ekki gengið nógu
langt. Jerry Brown, ríkisstjóri í
Kaliforníu og hugsanlegur keppi-
nautur Carters, hrósaði ræðunni
en sagði að áherzlu hefði átt að
leggja á „orkubandalag" með
Mexíkómönnum og Kanadamönn-
um.
Edward Kennedy öldungadeild-
arþingmaður, annar hugsanlegur
keppinautur Carters, kvaðst vilja
kynna sér áætlunina betur og hét
forsetanum samvinnu, Jacob
Javits, öldungadeildarmaður úr
(lokki repúblikana, sagði að
Jarter hefði hitt á réttan tón og
hét aðstoð sinni.
Carter forseti ásamt nánum aðstoðarmönnum í Camp David.
Voldugasta þjóð veraldar
hefur verið leiðtogalaus
undanfarinn hálfan mánuð. Kjör-
inn þjóðhöfðingi, sem jafnframt
fer með æðsta framkvæmdar-
vald, hefur dregið sig í hlé til að
heiga sig hugleiðslu uppi á fjalls-
tindi. Samtímis hefur hann ieitað
fregna hjá hinu sérkennilegasta
liði spámanna á meðan landið
hefur verið látið reka á reiðanum.
Þetta háttalag hefur orsakað
mikla óvissu. Gestir koma aftur
af fjalli og hafa sögur að segja af
ringulreið og ráðleysi. Þeir, sem
húsbóndinn skildi eftir leið-
sagnarlausa og fól að annast
ríkisreksturinn í fjarveru hans,
hafa verið í öngum sínum. Hon-
um hefur þótt við hæfi að halda
þjóð sinni í fullkominni óvissu
um hvað raunverulega sé að
gerast. Hann gefur ekki skýring-
ar og veitir hvorki uppörvun né
ráðleggingar. Hjá alþýðu manna
verður sú spurning æ áleitnari
hvort réttur maður hafi verið
kjörinn til að gegna embætti
forseta Bandaríkjanna. Þess var
beðið með óþreyju, að forsetinn
léti til sín heyra á sunnudaginn
var, og það var mál manna, að
loks þegar þar að kæmi væri eins
gott fyrir hann að hafa eitthvað
markvert að segja. Bandarísku
þjóðinni verður vart láð þótt hún
spyrji hvort háttalag Jimmy
Carters um þessar mundir gefi til
kymna að hann sé að reyna að
finna leið til að komast hjá því að
falla í gleymsku og dá sem dug-
laus stjórnmálaleiðtogi.
rv ví verður ekki á móti mælt
Jtr að upphaf „innlendu leið-
ioganna" í Camp David benti til
þess að forsetinn væri að leita
skjóls. Þegar hann kom frá Tókýó
hinn 2. júlí stóð hann við í
Washington einn dag, þar sem
teknar voru af honum myndir þar
sem hann ræddi orkumál. Síðan
dró hann sig í hlé ásamt konu
sinni og dóttur í forsetasetrinu í
fjöllum Maryland-ríkis. Hann var
nýkjörinn óvinsælasti forseti í
sögu Bandaríkjanna. Samdægurs
leitaði hann álits forsetafrúar-
innar á því við kvöldverðarborðið
hvað væri til ráða. Víðsýni henn-
ar virðist hafa haft svo mikil
áhrif á hann, að daginn eftir
aflýsti hann áður boðaðri ræðu
sinni til þjóðarlnnar, án þess að
ráðfæra sig við fleiri. í ræðuupp-
kastinu, sem lagt var fyrir hann,
var ákvörðunum enn slegið á
frest. Hann skorti skýrari og
víðtækari efnahagsstefnu. Þetta
var engin smáræðis opinber við-
urkenning að hann hefði ekki
slíka stefnu á takteinum.
Bandaríkjadalur féll. Michael
Blumenthal fjármálaráðherra
hringdi til Camp David til að fara
fram á það við forsetann að hann
skýrði frá því hvað um væri að
vera. „Hann er í gönguferð með
hundinn," var svarið, sem hann
fékk, „er þetta áríðandi?"
Blumenthal var ekki á því að
gefast upp við svo búið og að
lokum tókst honum að ná sam-
bandi við forsetann í gegnum
talstöð. Hann var að veiða silung.
Næsta dag fór forsetinn enn
að ráðum forsetafrúarinnar
— og þegar hér var komið sögu
létu virtir stjórnmálaskýrendur
opinberlega í ljós þá von, að Amy
yrði ekki blandað í máiið —, en
nú var kvaddur til innsti hringur
þess hóps, sem á að sjá um að
forsetinn njóti sem allra mests
álits meðal þjóðarinnar. „Innsti
hringurinn" er eingöngu skipaður
mönnum frá Georgíu, þ.e.a.s.
Hamilton Jordan, starfsmanna-
stjóri Hvíta hússins, Jody Powell,
blaðafulltrúi, Gerald Rafshoon,
fjölmiðlasérfræðingur, Patrick
Caddell, sérfræðingur í skoðana-
Hugleiösla
Ræða Carters í Kansas City:
Um 140 inílljörðiim dollara
varið gegn orkukreppunni