Morgunblaðið - 17.07.1979, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. JÚLÍ1979
29
Vilhjálmur G. Skúlason:
Sannleikanum verður
hver sárreiðastur
I grein, er ég reit í Lesbók
Morgunblaðsins 30. júní sl. var
almennt fjallað um undirbún-
ingsnám háskólanáms og annars
vegar látnar í ljósi skoðanir, er ég
hef myndað mér á vissum atriðum
í kennslufyrirkomulagi grunns-
kóla og framhaldsskóla og hins
vegar um nokkur raunveruleg
atvik, sem ég kom á framfæri til
áréttingar máli mínu.
Tveir kennarar, Hörður Berg-
Nefndi lamb og
leit á mig
Mér varð á að nefna mengi í
grein minni og fór þá eins og með
karlinn forðum, sem „nefndi lamb
og leit á mig“. Hörður talar um
mengjadrauginn í þessu sain-
hengi. Það vita allir, nema ef til
vill einstaka kennarar, að sú
kennsla þurfti miklu betri undir-
búning og er dæmi um misheppn-
aða tilraunakennslu. Það getur
stundum verið skynsamlegt að
flýta sér hægt. Annars hef ég sízt
sem þér sýnist, en ég kysi, að þú
drægir ekki saklausa samstarfs-
menn mína í Háskóla íslands inn í
umræður þínar að ástæðulausu.
Þess vegna ætla ég að skýra þér í
mjög grófum dráttum frá starfi
mínu við Háskólann frá því ég
byrjaði þar í föstu starfi fyrir
tæpum tíu árum takandi þá aug-
ljósu áhættu, að skoðun þín á
yfirlæti mínu minnki ekki við það
og án þess að óska eftir hinu
sama, að því er þín störf varðar.
Upphaflega var ég skipaður
dósent og eftirlitsmaður lyfjabúða
1. september 1969, en skipunar-
bréfið er dagsett 18. september
1969 (Nei, nei, Hörður minn. Þetta
er ekki prentvilla). Kennsluskylda
mín öll þessi ár hefur verið 12
fyrirlestrar á viku í þremur til
fjórum mismunandi greinum og
stundum hefur kennsluskylda mín
komist í 15 fyrirlestra á viku. Þar
sem ég hef verið öll þessi ár eini
fastráðni kennarinn í lyfjafræði
í ró og næði á mínu heimili. Ég vil
einnig segja þér, að ég hef aðeins
verið einn dag frá kennslu á
þessum tíu árum vegna veikinda
(og fæ forsjóninni aldrei nógsam-
lega þakkað fyrir það) og aldrei
þótzt vera veikur til þess að
kennsla féllí niður eins og nú er
farið að tíðka í okkar þjóðfélagi
vegna þess, að á slíku hef ég
algjöra andstyggð og er hún vegna
þess, hve mikils ég met góða
heilsu. Ég hef aldrei sótt um
kennsluleyfi, en á pað væntanlega
til góða, ef reglunum, sem þú
minntist á verður ekki breytt
áður.
Ég slæ hér botn í skýrsluna,en
eins og þú veizt er Háskólinn
rekinn af fé skattborgara þessa
lands og þess vegna er þér eins og
öllum öðrum heimilt að kynna þér
starfsemi hans, ef þú vilt.
Lokaorð
Niðurstaða þessa máls er eins
Nokkur orð að gefnu tilefni
mann og Ingólfur A. Þorkelsson,
hafa gengið fram fyrir skjöldu og
deilt á Morgunblaðið, þá háskóla-
kennara, sem sögðu álit sitt á
efninu og á háskólakennara al-
mennt. Gera þeir miklar kröfur
um rökstuðning til annarra, en
virðast stundum gleyma að lúta
sjálfir sömu kröfum. Ég læt öðr-
um eftir að svara fyrir sig, ef þeir
telja það ómaksins vert, en kýs að
segja nokkur orð um það, sem að
mér sjálfum snýr og gera nokkrar
athugasemdir við einstök atriði í
skrifum þeirra Harðar og Ingólfs.
Mér hefur lengi verið ljóst, að
sumir kennarar eru mjög við-
kvæmir gagnvart gagnrýni á það
mikilvæga starf, sem þeir hafa
með höndum, en ég verð að segja,
að mér finnst viðbrögð þeirra
Harðar og Ingólfs öllu harðari og
reyndar líka of langt frá kjarna
málsins en ég hafði átt von á.
Kann þar bæði að koma til nokkur
ónákvæmni í framsetningu minni
og misskilningur af hálfu þessara
lesenda greinar minnar.
Ég vil ganga út frá því sem
gefnu, að takmark allra kennara
sé hið sama, að koma öllum þeim,
er þess óska, til þess mesta
andlega og líkamlega þroska, sem
tök eru á. Ég tel því orð, sem lýsa
persónugöllum eða persónuein-
kennum eins og gremjublandnir
fordómar, rembingur, reiði og
yfirlæti, sem Hörður notar ríku-
lega, en Ingólfur af mun meiri
hófsemi, hafi ekkert með kjarna
umræðuefnisins að gera. Mun ég
því leiða þau hjá mér að mestu
leyti. En óneitanlega minna fúk-
yrði Harðar mig á hið fornkveðna,
að sannleikanum verður hver
sárreiðastur.
Báðir áðurnefndir kennarar eru
sammála um, að einkunnir á
stúdentsprófi hafi farið lækkandi
og hygg ég, að auðvelt sé að
staðfesta það. Þeir telja báðir, að
þetta stafi ekki af slökun á
námskröfum. En hvað sem því
líður, eru þó einkunnir ennþá
misjafnlega fullkominn mæli-
kvarði á þá þekkingu, sem verið er
að mæla. Með öðrum orðum geta
lágar einkunnir stafað af miklum
námskröfum eða lítilli þekkingu á
því námsefni, sem prófað er í.
Greinilega vilja Hörður og Ingólf-
ur ekki viðurkenna síðari mögu-
leikann. En einkunnir eru mér
ekkert heilagt áhugamál eins og
ljóslega kom fram í grein minni,
en á hinn bóginn er það mér mikið
áhugamál, að nemendur, sem
koma í Háskólann komi það vel
undirbúnir, að þeir geti haldið
snurðuiaust áfram námi. Það er
kjarni málsins og því miður blasir
við, að ástand fari fremur versn-
andi en batnandi. Ég tel það vera
hlutverk yfirvalda menntamála að
hafa forgöngu um að reifa og í
framhaldi af því að leysa þessi
vandamál.
meiri áhuga á mengjadraugnum
eða öðrum draugum en Hörður,
þótt ég sé honum ekki sammála
um að gleyma eigi mistökum. Víti
eru til þess að varast þau og hafa
sínu hlutverki að gegna þrátt fyrir
allt, en því aðeins geta þau orðið
til varnaðar, að þau gleymist ekki.
Smekkleysi Harðar, sem lýsir sér í
því að draga ágætan skólamann,
fyrrverandi fræðslustjóra í
Reykjavík, inn í þessar umræður á
þann hátt, sem hann gerir, lýsi ég
vanþóknun minni á.
Þá talar Hörður um þörf á
gagnrýni á grunn- og fram-
haldsskóla en telur, að gagnrýni af
því tagi, sem birtist í grein minni,
sé fremur til tjóns en gagns og
telur, að hún sé mótuð af sterkri
tilhneigingu til þess að upphefja
sjálfan mig á kostnað annarra.
Þetta stenzt engan veginn ein-
faldlega vegna þess, að ég geri mér
ekki ennþá grein fyrir, hvernig
hægt er að upphefja sjálfan sig
með því að gagnrýna aðra.
Ég efast mjög um heilindi
Harðar, þegar hann talar um þörf
á gagnrýni og að hann vilji í raun
og veru, að hún komi fram. Ég tel,
að hann sé einn þeirra fjölmörgu,
sem ekki þola gagnrýni og halda,
að hún sé af hinu illa. Þarna erum
við algerlega á öndverðum meiði,
því að ég tel, að rökstudd gagnrýni
stafi af því, að viðkomandi mál-
efni er hugstætt og viðkomandi
einstaklingi finnst það skipta
máli. Annars mundu menn ekki
nenna að gagnrýna. Um þennan
hug að baki gagnrýni minnar
þurfti Hörður ekki að vera í
neinum vafa, hvað svo sem skiln-
ingi hans að öðru leyti leið, þar
sem ég tók það greinilega fram í
grein minni. Ég hafna einkunna-
mælikvörðum, en rökstyð mál
mitt með öðrum hætti „til þess að
bæta megi nokkra þá galla, sem ég
tel vera frumorsök vandans, ef
þeir, sem þessum málum stjórna
telja ábendingar mínar hafa við
rök að styðjast".
í títtnefndri grein minni tek ég
þrjú raunveruleg atvik, sem í er
fólgin rökstudd gagnrýni. Það
kemur mér dálítið á óvart, að
áðurnefndir kennarar skuli leiða
gagnrýni á dönskukunnáttu alger-
lega hjá séf. Sú skoðun, sem þar er
rakin er álit danskra skólamanna
á dönskukunnáttu íslenzkra stúd-
enta í Danmörku. Ég býst ekki við,
að þeir hefðu sent bréf um þetta
efni, ef þeim hefði fundizt það
lítilvægt.
Hörður afgreiðir skoðun mína á
íslenzkukunnáttu nemenda með
meiri léttúð en ég kann að meta og
upplýsir, að slíkt sé engin ný bóla,
þar eð prófessorar við Háskóla
Islands árið 1925 hafi einnig lýst
yfir hliðstæðum áhyggjum. Voru
þeir líka haldnir fordómum, remb-
ingi, reiði og yfirlæti?
Og þið, ágætu kennarar, treyst-
ið ykkur ekki einu sinni til þess að
taka undir fróma ósk mína um
fegurra móðurmál. Von er á bak-
inu á mér góðu.
Starfsskýrsla
til Harðar
í þeim kafla greinar þinnar, sem
ber yfirskriftina „gera prófessorar
nægilegar kröfur til sjálfra sín“
snýrð þú blaðinu við og beinir
athyglinni af einhverjum ástæð-
um frá umræðuefninu og að Há-
skóla íslands. Þetta hafa nokkrir
gert á undan þér og hefur markm-
ið þeirra verið að reyna að sýna
fram á, hve létt starf háskólak-
ennara sé og hve mikla möguleika
þeir hafa á vinnusvikum. Þú telur,
að yfirlæti mitt megi e.t.v. skýra
með því að athuga, hvers konar
viðmiðun gildi um störf mín sem
kennara. Þar sem þú telur einnig,
væntanlega án gremjublandinna
fordóma, rembings og reiði, að það
sé orðið tímabært, að ég og aðrir
geri meiri kröfur til sjálfra sín og
hætti að varpa sökinni af eigin
mistökum og værðarmóki yfir á
aðra (hér er rökstuðningurinn í
hámarki), kemst ég ekki hjá því að
gefa þér mjög grófa skýrslu um
störf mín við Háskólann frá upp-
hafi til þessa dags. Með því er ég
ekki að bera brigður á, að þær
reglur, sem þú greinir frá séu
rangar, ég treysti því, að þú
kunnir þær betur en ég, en af
einhverjum ástæðum sýnist mér,
að þú kjósir að tíunda á hvern
hátt megi komast frá starfi há-
skólakennara með sem minnstri
andlegri og líkamlegri áreynslu.
Ef þú hefðir farið milliveginn,
hefði ég einnig talið, að þú hefðir
þjónað sannleikanum illa og hef
ég aldrei komið auga á gagnsemi
alhæfinga af þessu tagi. Mig mátt
þú að sjálfsögðu væna um það,
Jökulsárveita:
AÐALFUNDUR Landeigenda-
félags Laxár og Mývatns, hald-
inn í Skjólbrekku 3. júlí 1979,
varar alvarlega við þeim
hugmyndum, sem fram hafa
komið frá raðamönnum orku-
mála, að veita Jökulsá á Fjöll-
um til Austurlands, og þurrka
að mestu núverandi farveg
hennar. Slík framkvæmd hefði
í för með sér margvíslegar
óheillavænlegar afleiðingar,
bæði hvað varðar náttúruspjöll
og hagnýtt gildi árinnar.
Benda má á eftirtalin atriði:
Stórkostleg náttúruspjöll, þar
lyfsala hef ég einnig orðið að
gegna störfum „skorarformanns",
en sá fjöldi stúdenta, sem ég hef
talið mig bera ábyrgð á hefur
verið á bilinu 30—50 flest árin.
Vegna þess, að erfitt hefur reynzt
að finna erlendar kennslubækur
við hæfi í sumum greinum, hef ég
sjálfur orðið að taka saman
kennsluefni. Það námsefni, sem ég
hef þannig tekið saman og látið
fjölrita er um 500 síður.
Vegna anna yfir vetrarmánuð-
ina hefur kraftur í rannsóknum
mínum verið lítill, en yfir sumar-
mánuðina hef ég í öll þessi ár
stundað rannsóknir (ég veit ekki,
hvort ég má segja þér þetta vegna
þess, að engar fjárveitingar til
lyfjafræði lyfsala eru ætlaðar
eingöngu til rannsókna). Þau
rannsóknarverkefni, sem ég hef
unnið við eru margvísleg, en um
þessar mundir er ég með rann-
sóknir á mismunandi aðferðum til
þess að framleiða lífræn efna-
sambönd og á íslenzkum jurtum,
t.d. kræðu, fjallagrösum .og
hreindýramosa, en um merk efni í
þessum jurtum hér á landi, sem
hugsanlega mætti nota til lækn-
inga, er nánast ekkert vitað. Ef þú
hefur áhuga á þessu eða öðru í
smáatriðum býð ég þér hér með
ómældan tíma til þess að ræða
þessi mál við þig. Það gæti orðið
okkur báðum bæði gagnlegt og
skemmtilegt. Ég veit ekki, hve
langt ég á að teygja þessa skýrslu,
en freistast þó til að segja þér, að
vegna þess að ég hef aldrei getað
og raunar aldrei reynt að greina á
milli starfs og áhugamála, hefur
mikill tími farið hjá mér bæði á
síðkvöldum og um helgar til þess
að sinna minni fræðigrein (lyfja-
fræði) á einn eða annan hátt og
hafa til dæmis 500 síðurnar, sem
ég minntist á áðan, verið skrifaðar
sem Dettifoss hyrfi að fullu og
hinn verndaði þjóðgarður í Jök-
ulsárgljúfrum mundi spillast
verulega. Ósýnt er hver áhrif
slík framkvæmd hefði á raka-
stig jarðvegs í nágrenni, eða á
lífríki umhverfisins yfirleitt.
Þá yrði Jökulsá ekki lengur sú
vörn milli héraða varðandi nýt-
ingu afréttarlanda, sem hún
hefur verið frá aldaöðli.
Fundurinn fordæmir harð-
lega slík vinnubrögð, sem hér
eru viðhöfð af opinberum aðil-
um, að varpa fram í alvöru, að
og svo oft áður undir svipuðum
kringumstæðum, að menn eru
ekki á eitt sáttir um mikilvægt
málefni. Ber sízt að harma það og
ekki óeðlilegt, að sínum augum líti
hver silfrið. Vona ég, að þessu
máli hafi verið hreyft til gagns
fyrir nemendur, sem mestra hags-
muna eiga að gæta.
Ég vil ganga út frá því sem vísu,
að þeir, sem starfa í grunnskólum
og framhaldsskólum viti meira
um þá en þeir, sem ekki starfa
þar. Þar með er að sjálfsögðu ekki
gefið, að ekki geti verið gagnlegt,
að „utanhússmenn" segi sitt álit
og þá ekki sízt þeir, sem taka við
„framleiðslu" framhaldsskólanna.
Mér finnst því fúkyrðin missa
marks. Með gagnrýni á fram-
haldsskóla er ekki verið að bera
lof á Háskóla íslands eins og
Hörður virðist halda. Háskóli ís-
lands var ekki til umræðu í
viðkomandi grein, en að sjálfsögðu
hafa háskólamenn eins og aðrir
sína annmarka og vandamál, sem
fróðlegt væri að fá álit „utanhúss-
manna“ á. Ég tel, að það gæti
orðið Háskóla íslands til mikils
gagns. En frumskilyrði fyrir lausn
vandamála er, að menn viðurkenni
þau og geri sér grein fyrir eðli
þeirra. í þeim efnum dugir ekki að
berja hausnum við steininn, því
það getur ekki endað nema á einn
veg. Það er til dæmis skoðun
margra skólamanna, að nauðsyn
sé á meiri samvinnu á milli
starfsmanna á mismunandi skóla-
stigum til þess að ryðja vandamál-
um og misskilningi úr vegi. Og þó
að orð séu til alls fyrst, koma þau
aldrei í stað framkvæmda. Hvern-
ig væri, að Háskólaráð og Lands-
samband framhaldsskólakennara
beittu sér fyrir slíkri samvinnu?
því er virðist, svo háskalegri
hugmynd sem þessari, og það án
minnsta samráðs við heima-
menn í þeim sveitum er næst
Jökulsá liggja. Fundurinn varar
yfirstjórn orkumála við því að
halda lengra í þessu máli.
Jafnframt skorar fundurinn á
alla Þingeyinga og aðra góða
menn að rísa öndverðir gegn
þessum fyrirætlunum, svo þær
nái aldrei fram að ganga.
Ályktunin var samþykkt
samhljóða segir í frétt stjórnar
L.L.M.
Landeigendafélag Laxár
og Mývatns varar vid
því að halda lengra