Morgunblaðið - 19.07.1979, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. JÚLÍ1979
Guðjón F. Teitsson:
Fyrri hluti
Sexæringarnir
Almenningi er kunnugt, að í
des. 1977 lagði núverandi forstjóri
Skipaútgerðar ríkisins tillögur
fyrir alþingi um að selja strand-
ferðaskipin Esju og Heklu, en láta
smíða í staðinn 3 skip samkvæmt
norskri fyrirmynd í 6 systurskip-
um í smíðum fyrir félagið Coaster
í Bergen.
Kostir Coaster-skipanna skyldu
fyrst og fremst þeir að aka mætti
vörum um borð og frá borði um
skutdyr eða nota hliðardyr með
burðargeta 1080 tonn. — Fylgir
hér með endurreiknað dæmi um
rekstur þessara skipa, A og B, við
að flytja 2160 tonn sements frá
Faxaflóa til Akureyrar meðað við
breytt farmgjald og verð olíu..
Sé reiknað með 1600 hestafla
aðalvélum í A og B, eins og í
Heklu og Esju, og gefi þessi
vélaorka með fullu álagi sama
ganghraða ca. 13 sjóm., þá má með
verðlagi gasolíu frá 12/5 79, kr.
103 á lítra, reikna með olíueyðslu
kr. 33,281,36 á klst. Meiri olíu-
eyðsla A við að flytja 2160 tonn
Guðjón F. Teitsson
afgreiðsluna. — Ökulyftarar eru
yfirleitt belglágir og erfitt að nota
þá í verulegum snjó, eins og reikna
þarf með víða á höfnum yfir
veturinn, einmitt þegar sjóflutn-
ingaþörfin er brýnust.
„Golar Borg“
— sjóslysið
Hinn 31. okt 1978 fórst norska
frysti- og kæliskipið „Golar Borg“
7595 dw. tonna með 12.000 hest-
afla aðalvél, smíðað 1969. Skipið
var á leið frá Póllandi til
nefnd lánsfjárheimild í sér algert
einsdæmi hér á landi, en er að
öðru leyti táknræn fyrir þá
þrýstihópavinnu, sem viðgengist
hefir um alllangt skeið sem snar
þáttur í upplausnarástandi efna-
hagslífs þjóðarinnar.
Er hér átt við það, að í fyrsta
lagi mun ekkert endanlega
ákveðið hvort ríkið bæti við sig
nokkru strandferðaskipi á næst-
unni, því að vel kemur til greina,
og er raunar tímabært, að skipa-
félög, sem annast millilandasigl-
ingar, auki á ný reglubundna og
Mismunandi skip og rekstur
vörulyftum. Skip þessi höfðu ekki
rúm fyrir einn einasta farþega og
aðeins fyrir 6 skipverja, og hlutu
því í gamni nafnið „sexæringarn-
ir“ meðal farmanna á hinum
íslenzku strandferðaskipum.
Ekkert frystirúm var í skipum
þessum og aðeins einn bómustert-
ur til lyftinga. Aðalvél var 1125
hestafla við 1200 sn. á m., sem
virtist lítið traustvekjandi til
strandferða kringum ísland.
í kjölfar nefndra tillagna var
mikill áróður hafinn, en fljótt sló
allmjög í bakseglin, því að hin
fyrstu Coaster-skip voru ekki fyrr
komin á flot, í byrjun árs 1978, en
þau reyndust gölluð í stöðugleika
og óhagkvæm í rekstri vegna allt
of lítillar burðarhæfni, að eigend-
ur sömdu þegar um endurbætur
áskipunum og 17-metra lengingu
hvers þeirra til aukinnar burðar-
hæfni um 100% í lestarými, en
60% í þunga. Hafa þessar endur-
bætur þegar verið gerðar á öllum
6 skipunum, vitanlega með ærnum
tilkostnaði, en samt munu skipin
halda áfram að vera stórgölluð
vegna ófullnægjandi véla o.fl. o.fl.
Utkoman á Coaster-skipunum
varð auðvitað mikið áfall fyrir
forstjóra Skipaútgerðarinnar, en
þá leiddi óttinn við áframhald
sams konar vandræða þennan
reynslulitla mann til annarra
öfga, sem nánar verður vikið að
síðar í þessari grein.
I grein minni í Morgunblaðinu
10/8 78 benti ég á, að tala skip-
verja á kaupskipum í Noregi
virtist að litlu eða engu leyti háð
því, hvort skip hefðu svipaðan
búnað og Coaster-skipin til lestun-
ar og losunar eða ekki. Einnig
benti ég á það, að skip með slíkum
búnaði yrði ávallt að gera út sem
opið hlífðarþilfarskip, en lokað
hlífðarþilfarskip sömu bolstærðar
gæti haft ca. 50% meira farm-
burðarþol í þunga.
Rekstrardæmi
Ég nefndi dæmi um tvö skip
litlu bolstærri en núverandi
strandferðaskip, og var annað,
skip A, opið hlífðarþilfarskip með
skut- og hliðarfarmdyrum, farm-
burðargeta 720 tonn, en hitt (B)
lokað hlífðarþilfarskip, farm-
sements frá Faxaflóa til Akureyr-
ar og afla farmgjalda samkvæmt
ofangreindu reiknast því fyrir
siglingu 48 klst. á kr. 33,281,36
samtals kr. 1,597,505.
Það sýnist því fræðilega svo að
reikna megi skipi B fyllilega 3
millj. kr. betri útkomu en skipi A
á aðeins 7 dögum í nefndum
flutningum. Slíkur ávinningur
fæst þó auðvitað ekki í flutningi
léttavarnings, sem t.d. að meðal-
tali kann að samsvara 100 rúmfet-
um á móti 1000 kg., eins og algengt
er fyrir strandferðaflutning, og
þar sem Hekla og Esja sem opin
hlífðarþilfarskip nýtast yfirleitt
vel og apara auðvitað í hafna-
gjöldum, en það atriði í innan-
landssiglingum er þó í eðli sínu
ekki eins mikilvægt vegna þess að
hinum innlendu höfnum er yfir-
leitt fjár vant, og þarf því ríkið að
styrkja þær með fjárframlögum í
einni eða annarri mynd.
Að öðru leyti vísað til marg-
þættra fyrirvara í áðurnefndri
Morgunblaðsgrein minni, en þeir
fyrirvarar eiga að mestu jafnt við
skip A og B.
Hvaða búnaður
hentar?
Lögð skal áherzla á það í sam-
bandi við hönnun nýrra skipa til
lengri ferða í tíma en t.d. 1—4
klst., að síhækkandi olíuverð vinn-
ur sterklega með rekstrarhæfni
skips, sem hefir 50% meiri farm-
burðarhæfni en annað skip með
jafnstóran bol og jafna orku aðal-
vélar.
Skip A verður mun dýrara í
smíðum og búnaði en skip B og
krefst auk þess aðeinhverju leyti
kostnaðarsamra hafnamann-
virkja, sem yfirleitt eru ekki fyrir
hendi á ennlendum höfnum eða
hægt að láta þau í té næstu 10—20
árin.
Bent akal á, að meðalflutnings-
magn til og frá viðkomuhöfnum
Heklu og Esju 1975 var sem næst
20 tonnum á höfn, og þar af hefðu
33—50% skilyrðislaust fallið und-
ir kranavinnu, þótt búnaður
A-skips hefði verið fyrir hendi.
Undir aksturs út/inn-aðferðina
hefðu því að meðaltali ekki fallið
nema 10—13 tonn á höfn, og ef það
var t.d. pölluð kornvara, sykur eða
álíka vara með 1500—1800 kg. á
palli, þá myndi um að ræða 6—9
híf með krana, sem tæka myndi
álíka margar mínútur að ljúka við
að afgreiða, samhliða eða í beinu
framhaldi af hinni sjálfsögðu eða
óhjákvæmilegu kranavinnu.
Er því fullkomlega ólíklegt, að
það borgi sig yfirleitt fyrir slíkar
smælkisafgreiðslur að grípa til
hins dýra búnaðar til aksturs út
og inn eða afgreiðslu um hliðardyr
lesta, þótt slíkur búnaður væri
fyrir hendi um borð og aðstaða í
landi. Nefndur búnaður virðist
einnig neikvæður í sambandi við
einhliða flutning þungavarnings,
samanber framangreint dæmi um
flutning sements frá Faxaflóa til
Akureyrar. — En viðbótarskip til
þjónustu með Heklu og Esju
myndi einmitt að nokkru leyti
verða beint meira en hinum síðar-
nefndu að flutningi einhliða
þungavöru.
Reynslan hefir sýnt, að þrátt
fyrir öfluga hlífðarlista á síðum
strandferðaskipa hér við land, er
sem ekkert standist fiinar þungu
ákomur, sem skipin verða stund-
um fyrir við bryggjur og bólvirki.
Ef armdyr á hliðum skut eða
stafni verða lekar eða skekkjast,
krefst það yfirleitt viðgerðar
tafarlaust með tilheyrandi sigl-
ingaúrföllum, en á skipum án
nefnds , búnaðar má oft fresta
viðgerðum skemmda til þægilegri
tækifæra.
Aksturs út/inn-aðferðin og
afgreiðsla um hliðarfarmdyr
krefst mjög nokkurs konar
keðjunotkunar ökulyftara um
borð í skipunum og á landi.
Ökulyftarar eru mjög dýr tæki og
þurfa því helzt verulega og
stöðuga notkun til að renta sig, en
hæpið er að slík skilyrði verði á
mörgum hinna dreifðu hafna.
Reynslan hefir orðið sú, að
ökulyftarar bila mjög oft og
viðgerðir þeirra eru oft mjög
kostnaðarsamar. Góðir lyftikran-
ar bila hins vegar tiltölulega
sjaldan og viðhaldskostnaður
þeirra er yfirleitt lítill. Lyfting
varnings með krana mun oftast
veita betri meðferð vöru en þegar
ökulyftarar eru meira notaðir við
Norður-Ameríku með rúmlega
4000 tonn af kartöflum í sekkjum.
22 skipverjar björguðust í einum
gúmbát, en 4 fórust.
Vindur var talinn 8—9 stig og
sjór 8 stig. Kl. 10.20 fékk skipið
slagsíðu, sem fór vaxandi og var
orðinn 55 gráður kl. 16.40, þegar
skipstjóri ákvað að áhöfnin skyldi
yfirgefa skipið.
Mikil réttarhöld voru út af
sjóslysi þessu m.a. til að fá
upplýst hvað olli því að þetta stóra
og öfluga skip, samkv. almennu
áliti, skyldi fara á hliðina og
farast á þann hátt og við þau
skilyrði, sem greind hafa verið. En
engin niðurstaða hefir svo vitað sé
fengizt í málinu. Gaumgæfilega
var athugað hvort farmurinn
kynni að hafa kastast til í lestum
skipsins, en upplýsingar um
hleðsluna þóttu á engan hátt
benda til að þetta hefði getað
valdið slysinu.
En ástæðan til þess að skýrt er
frá nefndu sjóslysi hér er sú, að í
réttarhöldunum kom fram, að
„Golar Borg“ hafði hliðarfarmdyr
á lestum, en þær höfðu ekki verið
notaðar eða opnaðar frá byrjun
des. 1977 eða í nærri 11 mánuði.
Vitanlega var leidd hugsun að því
hvort umræddar hliðarfarmdyr á
skipinu kynnu að hafa opnast eða
orðið lekar, en það mál verður
líklega aldrei upplýst og heldur
áfram að vera umhugsunarefni,
eins og sú ótvíræða staðfesting,
sem þarna fékkst á því, að ekki er
fjárfesting í nefndum búnaði
skipa alltaf vel hagnýtt.
Göslað með
almannafé
Þrátt fyrir ógætilegar tillögur
til alþingis í des. 1977, virðist
forstjóri Skipaútgerðarinnar enn
halda fast við það að fá verði ný
strandferðaskip með aksturs
út/inn-búnaði og hliðarfarmdyr-
um, og hefir þetta m.a. komið
ótvírætt fram í þrem greinum,
sem Jónas Guðmundsson rithöf-
undur og blaðamaður hefir birt í
Tímanum.
Er svo að sjá sem áróður for-
stjórans og á hans vegum hafi
borið töluverðan árangur, þar sem
honum með aðstoð hjálparmanna
tókst að fá inn á fjárlög 1979
lánsheimild fyrir ríkisstjórnina
upp á 50 millj. kr. til þess að
greiða undirbúningskostnað við
smíði strandferðaskipa. Hins
vegar er í þessu sambandi ekki
lengur minnst á það atriði, sem
verið hefir að meira eða minna
leyti á dagskrá í áratugi — og með
lánsfjárheimild til ríkisstjórnar-
innar á fjárlögum í mörg undan-
farin ár — að reisa hentugt og
velstaðsett húsnæði ( fyrst og
fremst vöruhús) fyrir Skipaút-
gerðina í Reykjavík. Hefir þó nýr,
stór hafnarbakki þegar verið
gerður í Rvíkurhöfn beinlínis
vegna þessa, og velþekktir
arkitektar og verkfræðingar áður
gert áætlanir og teikningar af
byggingu á staðnum.
Hvað fjárhæð snertir felur
skipulega þjónustu sína við ýmsar
hafnir utan Reykjavíkur, þó ekki
sé nema við hinar stærri hafnir,
og í öðru lagi verður að vænta
þess, að enn eigi ríkisstjórn og
alþingi eftir að fjalla um málið og
meta hvers konar skip sé
viðráðanlegast og hyggilegast að
fá með tilliti til fjárfestinga og
rekstrarskilyrða.
Deilt um strand-
ferðaskip í Noregi
Er í þessu sambandi fróðlegt að
athuga ýmislegt, sem komið hefir
fram í Noregi í miklum opinberum
umræðum um endurnýjun strand-
ferðaskipa, svo nefndra hraðrútu-
skipa, sameiginlega til farþega- og
vöruflutninga þar við land. Hefir
rekstur slíkra skipa um langt
árabil notið verulegra styrkja frá
ríkinu, en a.m.k. á síðari árum
verið í höndum fjögurra hluta-
félaga með innbyrðis félagsskap
undir heitinu Hurtigrute-
selskapene.
Á síðast liðnu ári gerði Norsk
Skipsforskningsinstitutt tvær
teikningar af framtíðarskipum
(talað um 9 skip alls) fyrir
umrædda strandferðaþjónustu, og
var önnur teikningin af 4200 br.
tonna skipi samkvæmt tillögu
hraðrútufélaganna, en hin
teikningin af 2700 br. tonna skipi
samkvæmt tillögu samgönguráðu-
neytisins.
Skyldu í hinu stærra skipi vera
203 svefnrúm og 31 hvílustóll fyrir
farþega. Hleðsluþol (dw.) fyrir
farm, olíuforða, ferskvatn og
vistir fyrir farþega og áhöfn var
furðulítið, talið aðeins 600 tonn, og
þó eytt í skutop og skutbrú fyrir
farm, hliðardyr og lyftur á báðum
síðum ásamt venjulegu þilfarsopi
og krana að framan.
Teikning samgönguráðuneytis-
ins gerði ráð fyrir aðeins 85
svefnrúmum fyrir farþega, en
farþega rýmið samt sagt álíka
stórt og í hinum gömlu skipum
með 237 farþegasvefnrýmum.
Þessi gerð skips hafði ekki skut-
dyr á lest, en hliðarfarmdyr með
lyftu eða lyftum og krana aðeins
bakborðsmegin á afturskipinu.
í grein Noregs Handels og Sjö-
fartsidende 22/3 s.l. er skýrt
nokkuð frá efni svarbréfs sam-
gönguráðuneytis Noregs til sam-
göngunefndar Stórþingsins varð-
andi hinar tvær nefndu tillögur
um ný strandferðaskip. Er þar
m.a. sagt, að sá aksturs
út/inn-búnaðar (RO/RO-búnaður)
sem hraðrútufélögin vilji hafa, sé
lítið notaður af öðrum norskum
skipafélögum, enda hafi ýmis
skipafélög að fenginni reynslu
talið nefndan búnað óhagstæðan
og valið aðrar aðferðir í lestun og
losun.
Bent er á eftir greind dæmi.
A/S Möreruten á RO/RO-skipið
Mörejarl en RO/RO-búnaðurinn
er svo að segja ekkert notaður.
Det Stavangerske á RO/RO-skip,
sem sigldi um hafnir í
Vestur-Noregi, Gautaborg og
Eystrasaltshafnir, en að fenginni
Skip A 720 farmburðartonna
3 ferðir Faxaflói—Akureyri 648
sjóm. samt. 1944 sjóm.
með ca. 13 sjóm. ganghraða á klst. 150 klst.
Lestun/ losun 240 tonn á klst., 9x2 18 klst.
168 klst.
Skip B 1080 farmburðartonna 7 sólarhr.
2 ferðir Faxaflói—Akureyri 648
sjóm. samt. 1296 sjóm.
með 13 sjóm. ganghraða 100 klst.
Viðbót vegna meiri djúpristu, en aðeins á norðurleið 2 klst.
Lestun/ losun með 2 krönum, 2000 kg híf með hvorum á mín., samt. 240 tonn á klst. eða 9x2 18 klst.
120 klst
5 sólarhr.
Farmgjald í marz 1979 kr. 4530x2160 tonn kr. 9,784,800
Skip B hefir því tekjur á dag í nefndum flutningum kr. 1,956,960
Skip A hefir því tekjur á dag í nefndum flutningum kr. 1,397,829
Skip B hefir því tekjur á dag í nefndum flutningum urnfram A kr. 559,131