Morgunblaðið - 11.08.1979, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 1979
11
Spámaðurinn
Spámaðurinn
Höfundur: Kahlil Gribran
Þýðandi: Gunnar Dal
Útgefandi: Víkurútgáfan, 1979..
„Ef til er maður eða kona, sem í
hjarta sínu viðurkennir ekki, að
hér er á ferð lífspeki mikils manns
eða söngur sem fæðist í djúpum
sálarinnar, hlýtur sá maður eða
kona að vera andlega dauð.“ Þetta
var sagt í ritdómi í Chicago Post,
þegar þetta mikla ljóð kom þar
fyrst út. Hér er til þess vitnað
sökum þess, að þar var mikið sagt
í fáum orðum um þetta verk og
stendur það enn í fullu gildi. Það
er um SPÁMANN eins og allt það
sem vel er skrifað og djúpt hugs-
að, að gildi þess eykst með aldri;
þvert á móti því sem gildir um
grunnt hugsuð ritverk og yfir-
borðsleg.
Það sem einkum hlýtur að auka
ánægju og áhuga hugsandi les-
anda er hið mikla mannvit, sem
fram kemur í þessu ljóði. Hér
gætir mikillar lífsreynslu, sem
höfundur hefur búið hinn fegursta
búning, þannig að hvort tveggja
heillar, efni og form. Hér virðist
hafa verið náð vissri fullokomnun,
sem hlýtur að vera verðandi ljóð-
skáldi merkileg og holl fyrirmynd
að ýmsu leyti. Hér haldast í
hendur viska og snilld, sem hlýtur
að vera eðlilegt takmark listar
ljóðskáldsins. Og viskan í þessu
forkunnarfagra ljóði er þess eðlis
að hún á erindi til allra. Hér er
farið viturlegum um orðum um
einmitt margt af því, sem hver
persóna kynnist fyrr eða síðar í
lífinu, en hið sístækkandi skóla-
kerfi fræðir okkur þó ekkert um,
t.d. ástina, hjónabandið, börnin,
sem við eigum eftir að eignast,
Bókmenntlr
eftir ÆVAR
R. KVARAN
vinnuna, gleði og sorg. Hvað lærir
hann lærðasti maður um þessi
undirstöðuatriði mannlegs lífs á
áratuga skólagöngu: ekkert.
Skólarnir eru sniðnir til þess að
framleiða sérfræðinga á öllum
mögulegum sviðum, sem standa
algjörlega varnarlausir, máttvana
og óupplýstir gagnvart því sem
hver maður í venjulegu þjóðfélagi
hlýtur að mæta. Við erum alls-
endis óviðbúin eðlilegum mótbyr í
lífinu, þótt við kunnum að hafa
ágætustu sérþekkingu á einhverju
einstöku sviði. Við gerum okkur
ekki grein fyrir því, að það er ekki
aðalatriðið hvað hendir okkur í
lífinu, heldur hitt hvernig við
getum brugðist við því. Þess vegna
hlöðumst við streitu og andlegri
örvilnan. í þessum efnum getur
engin venjuleg skólanenntun
hjálpað okkur, því hún er alls ekki
sniðin til þess að kenna okkur
hverju við má búast í lífinu og enn
síður hvernig við eigum að
bregðast við því. Er því ekki
komin tími til þess að endurskoða
þessar dýru stofnanir, svo þær
komu hverjum manni að meira
raunverulegu gagni í lífinu en þær
gera nú?
Hámenntaður maður er engu
betur settur í lífinu en óbreyttur
verkamaður, nema að því leyti að
honum eru tryggðar hærri tekjur.
En er það nú reynsla okkar, að
menntun sé trygging Hfsharn-
ingju? Ónei. En uppbygging skóla-
kerfisins virðist einmitt byggjast
á því að svo sé. Veita milljóna-
eignir þér hugarró eða sálarfrið?
Ég hygg að reynslan bendi á allt
annað. En það er einmitt hugarró
og sálarfriður sem okkur er nauð-
synlegra að eignast en allt annað.
En er nokkuð um það kennt í
skólum? Nei, ekki neitt. Og sökum
þessa skorts, spretta upp útum
allan heim hvers konar stofnanir,
sem telja sig hafa þetta til sölu,
sem hver einasti maður ætti að
geta kynnst í venjulegum skóla
sínum, svo hann læri að taka
óhjákvæmilegum erfiðleikum lífs-
ins, þegar að þeim kemur.
Það er einmitt af þessum
ástæðum, sem bækur eins og
SPÁMAÐURINN eftir hinn vitra
Araba Kahlil Gribran eru svo
ANTONIO Machado (1875-1939)
hefur haft meira gildi fyrir þróun
ljóðlistar á Spáni eftir borgarastyrj-
öldina en flest önnur spænsk skáld.
Machado var „með okkur“ eins og
Blas de Otero orti um hann og
túlkaði þá hug nýrrar kynslóðar í
andstöðu við Francostjórnina. Ann-
að skáid. Miguel Hernández. gerði
eftir stri'ðskynslóðin að dýrlingi
sínum. enda lést hann í fangelsi
1942 eftir að hafa barist með
lýðveldissinnum.
Blas de Otero, kannski svipmesta
skáld Spánar á undanförnum áratug-
um, er nú látinn 63 ára að aldri.
Hann átti lengi við heilsuleysi að
stríða og kemur andlát hans ekki á
óvart. Ljóð hans sættu ritskoðun á
Spáni, en voru gefin út í Frakklandi,
Argentínu og á Kúbu og sum voru á
hvers manns vörum. Nokkur þeirra
söng Paco Ibánez inn á hljómplötu.
Þeir sem kynntust Blas de Otero
bera honum vitni sem hljóðlátum og
litt málgefnum manni. I ljóði lýsti
hann sér sem „mjög alvörugefnum"
manni sem talaði ekki, svaraði ekki
þegar á hann væri yrt, en hefði samt
ekki beðið ósigur. Á það lagði hann
áherslu. Síðustu ljóðabók sína kallaði
hann Ljóð með nafni, en í henni voru
ný ljóð og önnur sem ekki höfðu áður
verið gefin út á Sspáni. Þessi ljóð
komu út hjá Alianza Editorial og
Aflaguara í Madríd, titill á frummál-
inu Poesía con nombres.
Blas de Otero var Baski, fæddur í
Bilbao. Af sömu slóðum kemur einn-
ig Gabriel Celaya. Þessi skáld eru
ólík þótt andstaðan við Franco-
stjórnina sameinaði þau. Celaya er
eins konar spænskur Neruda, yrkir
löng og mælsk ljóð og er mjög
afkastamikill. Otero var hnitmiðaðri
í skáldskap sínum, sum ljóð hans
örstutt og án allra málalenginga.
Meðal þekktari bóka hans er Eg bið
mikill fengur. Slíka bók ætti að
fara nákvæmlega í gegnum í
hverjum skólá og íhuga hvernig
mætti færa sér í nyt visku hennar.
Með valdlegri yfirferð slíkra góð-
bókmennta mætti i senn glæða
áhuga nemenda á fagurri list og
þörfum vitsmunum.
Ég vil leyfa mér í þessu sam-
bandi að benda á tvær aðrar
bækur, sem ég skora á skólamenn
að láta kynna í skólum sínum, ef
þeir eru mér að einhverju leyti
sammála um það, sem hér hefur
verið haldið fram, en það er í
fvrsta lagi bókin HVER ER
SINNAR GÆFU SMIÐUR, sem
Almenna bókafélagið gaf út í
frábærri þýðingu drs. Brodda
Jóhannessonar 1955, og bók
Rósarkrossmanna ÞÉR VEITIST
INNSÝN í þýðingu Sveins Ólafs-
sonar, sem ég hef áður gert að
umtalsefni í bókmenntaþætti
Morgunblaðsins. Þessar bækur
eiga það sameiginlegt, að af þeim
má læra svo margt um það, hvern-
ig bregðast ber viðýmis konar
Bókmenntir
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
Blas de Otero
um friðinn og orðið. Af Antonio
Machado lærði hann að tjá sig á
einföldu máli og draumurínn um
mótlæti í lífinu, en það er einmit
það, sem við þurfum að læra, en er
svo lítið kennt um.
Epiktet, sem var uppi á ríkis-
stjórnarárum Nerós, skrifaði ekki
bækur, en orð hans og hugsanir
hafa engu að síður varðveist, eins
og dr. Broddi bendir á á stórfróð-
legum eftirmála í þeirri ágætu bók
HVER ER SINNAR GÆFU
SMIÐUR.
Þá get ég ekki lokið máli mínu
um þetta efni án þess að minna á
sögu eftir íslenzkan höfund, sem
skólastjórar ættu að láta góðan
lesara lesa upp sem oftast fyrir
alla nemendur sína, en það er
sagan FERÐIN SEM ALDREI
VAR FARIN eftir dr. Sigurð
Nordal heitinn. Þetta er ein stór.
kostlegasta dæmisaga um gildi
mannlífsins sem íslenskur
höfundur hefur skrifað. Það eru
slíkar hugsanir sem geta haft þau
áhrif að menn skrifist út úr
skólum landsins betri menn og
göfugri, ef þeir gefa þessu gaum.
Skáldið, heimspekingurinn og
listamaðurinn Kahlil Gibran
kvaddi þennan heim árið 1931 og
hafði þá ekki náð fimmtugsaldri.
Hann fæddist í landi spámann-
anna, Líbanon. Þeir sem lesið hafa
ritverk þessa skálds á arabísku
telja hann mesta skáld þessarar
aldar.
Ég vil svo að lokum þakka
Gunnari Dal, skáldi, fyrir hina
ágætu þýðingu sína á
SPÁMANNINUM eftir Gribran
og Víkurútgáfunni fyrir þessa
þriðju útgáfu þessarar merkilegu
bókar, sem Kristján Jóhannsson
hefur gætt fegurð með titilblaði og
útliti yfirleitt.
UM slíkar bókmenntir vil ég
segja með skáldinu: mættum við
fá meira að heyra.
nýjan Spán var þeim báðum áleitinn.
Ljóð Blas de Oteros eru rödd útlægs
skálds sem gleymdi aldrei harmleik
borgarastyrj aldari nnar.
Blas de Otero orti í fyrstu sonnett-
ur og ljóðagerð hans var um tíma
nokkuð mótuð af hefðbundnum við-
horfum til skáldskapar. Hann var
kaþólskt skáld og trúarleg efni voru
honum alltaf hugleikin. Þetta breytt-
ist með þeirri félagslegu sannfær-
ingu sem helstu verk hans lýsa. En
eigi að kalla hann pólitískt skáld sem
óhætt er að gera verður að hafa í
huga að listræn afstaða skáldsins
mótaði félagslegan boðskap þess.
Ljóð hans urðu aldrei nakinn póli-
tískur áróður. Þeir sem vilja breyta
heiminum með skáldskap sínum geta
mikið af honum lært. Vonina um
mannlegra samfélag túlkaði hann í
ljóðum sem eru fagur og eftirminni-
legur skáldskapur.
Meðan skáld eins og Vincente
Aleixandre ortu um Spán og ástand
Francotímans á margræðu súrreal-
ísku myndmáli ávarpaði Blas de
Otero þjóð sína úr fjarska á máii sem
allir skildu. Hann gat til dæmis með
því að lýsa í fáum orðum örlögum
Antonio Machados sem endaði ævi
sína í frönsku þorpi nálægt spænsku
landamærunum á flótta undan
Falangistum sagt það sem máli
skipti um hug sinn: „Hljóður og
leyndardómsfullur/ gekk hann í lið
með fólkinu."
„Hvers leitar þú skáld í sólarlag-
inu?“ orti Machado í einu af mörgum
ljóðum sínum um spænskt landslag.
Líkt og honum auðnaðist Blas de
Otero að gæða náttúrumyndir sínar
því innra lífi sem er einkenni góðs
skáldskapar.
Aðeins fá ljóð eru til eftir Blas de
Otero í íslenskum þýðingum. Mörg
ljóða hans hafa verið þýdd á frönsku
og hann er einnig vel kunnur í
Svíþjóð af þýðingum þeirra Arturs
Lundkvists og Lasse Söderbergs.
Páll P. Pálsson
manna. Þannig er upplifunin
þau áhrif sem bergmála í hug-
djúpi hvers einstaklings, en
verkið sjálft aðeins áreitni, sem
öðlast gildi vegna fyrri reynslu
hlustandans. Það er því næstum
ómögulegt, án þess beinlínis að
hlustanda sé sagt fyrir hvað og
hvernig eiga að skilja tiltekin
atriði, að túlka orð eða athafnir í
tónum. Öðru máli gegnir um
stemmningar, sem þó eru mjög
margbreytilegar og mistúlkaðar
hjá fólki. Hvað um það, Stúlkan
Sumartónleik-
ar í Skálholti
Á ÞRIÐJU sumartónleikunum í
Skálholti fluttu Manuela Wiesl-
er og Helga Ingólfsdóttir tvær
sónötur eftir Mattheson, Cantus
I eftir Hovland, h-moll flautu-
sónötuna eftir Bach og frum-
fluttu skemmtilegt og leikandi
verk eftir Pál P. Pálsson, er
hann nefnir eftir ljóði Þorsteins
Valdimarssonar, Stúlkan og
vindurinn. Ljóðið er leikandi
orðaleikur um
„heitan. stinnan
Jónsmessuvindinn
af jöklum innan.
Það er erfitt að túlka ljóð í
tónum, bæði vegna þess að
áorkan ljóða leitar samspils við
margofna gerð hvers einstak-
lings og hljóðið sjálft er merk-
ingarlaust, en fær tákngildi í
tengslum við margslungið atferli
og vindurinn eftir Pál P. Pálsson
er skemmtilegt og leikandi verk.
Það er líkt og að bera í bakka-
fullan lækinn að ræða um leik og
túlkun Manuelu Wiesler ðg
Helgu Ingólfsdóttur á þessum
viðfangsefnum. Þeim brást ekki
bogalistin að þessu sinni, sér-
staklega mætti þó geta frábærs
leiks þeirra í h-moll skáldverki
Bachs. Um næstu helgi mun
Manuela Wiesler standa ein í
eldlínunni og m.a. frumflytja
verk eftir Leif Þórarinsson.
Tönllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
Draumur-
inn um nýj-
an Spán
Bang & Olufsen
NÝ KOMIÐ AFTUR.
Verö:
289.800.-
V BÚÐIN
29800
Skipholti19