Morgunblaðið - 11.08.1979, Blaðsíða 22

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 1979
22
UTGERÐIN
Bjarni Bragi Jónsson, kagfrœðingur:
Enn um
auðlindaskatt
Morgunblaðið hefur beðið mig
umsagnar um efni blaðauka þess
23. júní sl., en þar var rætt við
þrjá fræðimenn um æskilega
sókn í fiskstofnana og beitingu
auðlindaskatts til að ná því
marki. Fræðimenn þessir, Ragn-
ar Árnason hagfræðingur, dr.
Einar Júlíusson eðlisfræðingur
og dr. Þorkell Helgason stærð-
fræðingur, hafa allir unnið mik-
ið og óeigingjarnt starf að til-
raúnum til þess að gefa almenn-
um fræðilegum hugmyndum á
þessu sviði nánara tölulegt gildi
og sannprófa gildi og samræmi
forsendna og reikniaðferða, og
fluttu þeir erindi um athuganir
sínar á ráðstefnu Reiknistofnun-
ar Háskólans um reiknilíkön á
sviði fiskifræði. Ég hafði ekki
ráðrúm til þess að sækja ráð-
stefnu þessa, en var starf þess-
ara manna allkunnugt af af-
spurn og áfangaskýrslum, m.a. í
tengslum við fyrra starf mitt
sem forstöðumaður áætlana-
deildar Framkvæmdastofnunar
við að grundvalla fiskiskipaáætl-
un o.fl. Var hugtakakerfi og
gagnaöflun þá mun skemmra á
veg komið, en var þokað áfram í
samvinnu, og raunar einnig sam-
keppni, stofnana og fræðimanna.
Hefur það starf borið ávöxt í
fleiri skýrslum og álitsgerðum
en fái ég nefnt í þessari umsögn.
Hníga þær allar að því, að
takmarka beri fiskisókn við
verulega lægra mark en nú er
gert og eyða þeirri ógnun við
lífsafkomu þjóðarinnar og af-
stýra þeirri sóun verðmæta, sem
í þeirri ofsókn felst. Athuganir
þeirra þremenninga virðast
standa í eðlilegu og traustu
samhengi við fyrri athuganir, og
einkum virðast stærðfræðilegar
aðferðir þróaðri en áður. For-
sendur eru valdar eftir bestu
vitneskju og af þeirri breidd, að
niðurstöðurnar mega teljast úti-
loka handahófskenndar útkomur
og styðja hver aðra á heildina
litið.
fallin að lægja það moldviðri,
sem reynt er að þyrla upp kring-
um það, út úr hvaða pólitísku
sauðahúsi auðlindaskattshug-
myndin sé dregin eða upp úr
hvaða hugmyndafræðilegum
jarðvegi sprottin. Sannast sagna
eru fáar hagstjórnarhugmyndir
hlutlausari í þessu tilliti, þar
sem henni er þröngvað upp á
okkur af sjálfu afraksturslög-
máli náttúrunnar. Samfélags-
hyggjumenn mega vel við una,
að viðurkennt sé tilkall samfé-
lagsins til arðsins af hinni sam-
eiginlegu auðlind. Frjálshyggju-
menn verða hins vegar að skilja
það, að athafnafrelsi í sjávarút-
vegi stenst því aðeins dóm
reynslunnar og ásókn ofstjórn-
arafla, að komið sé á þeirri
skipan, að frelsi og ábyrgð geti
haldist í hendur. Valið um
rekstrarform og hagstjórnar-
hætti er afráðið fyrir þjóðarbúið
í meginatriðum í heild sinni og
hlýtur sjávarútvegurinn að
fylgjast að við það.
Athyglisvert er hins vegar, að
þeir þremenningarnir reikna sig
ekki beinlínis fram til auðlinda-
skattsins, fá hann ekki sem
reikningslega útkomu dæmisins,
heldur er hér um að ræða að-
fengna hagfræðilega hugmynd
eða hagstjórnarhugmynd, reista
á þeim auðlindaskilyrðum og
sambandi átaks og afraksturs,
sem áður lágu ljóst fyrir í
grundvallaratriðum, en þeir
ásamt fleirum hafa gert mark-
tæka stærðfræðilega grein fyrir.
Þessi reikningsiega staðfesting
er aftur á móti öflugur stuðning-
ur við hreina hagfræðilega rök-
leiðslu og vitnisburður um mátt
hennar til þess að takast á við
vandann. Þó má segja, að Þor-
kell komist næst beinni reikn-
ingslegri niðurstöðu um auð-
lindaskatt með áætlun sinni um
skuggaverð fisks í sjó.
Bjarni Bragi Jónsson
anna. Öll áhrif veiðanna á stærð
fiskstofna, árgangasamsetningu
og skiptingu á misstóran veiði-
flota koma hér fram í fallandi
meðalafla á sóknareiningu eða
skip. Því fylgir miklum mun
örar fallandi aflaauki á heildina
litið vegna síðasta skips, sem við
bætist hverju sinni. Gert er ráð
fyrir, að kostnaður haldist ó-
breyttur á sóknareiningu, að
meðtöldu sanngjörnu þjóðfélags-
legu mati á vinnuframlagi sjó-
manna.
Kjörsókn verður við markið A.
Fram að því hefur aflaauki
hvers nýs skips numið meiru en
kostnaði og myndazt hefur auð-
lindaarður, táknaður með þrí-
hyrningnum innan aflaaukalín-
unnar og ofan kostnaðarlínunn-
ar. Umfram það mark verður
aflaaukinn hins vegar æ minni
en kostnaður á einingu, unz
jafnvægisstöðu er náð við B, og
er þá allur auðlindaarðurinn
glataður í tap á sóknarauka.
Sóknaraukinn milli A og B er í
vaxandi mæli óhagkvæmur, þar
til ekkert hefst upp í kostnað af
síðustu einingunni. Raunar má
fullt eins gera ráð fyrir, að
síðustu sóknareiningarnar valdi
beinlínis rýrnun afla til lengdar,
en þá er jafnvægisstaðan ekki
stöðug til langs tíma litið.
Ráðið til lausnar þessu mis-
ræmi milli einkahags útgerðar-
táknar andvirði auðlindaskatts-
ins og er jafn áður greindum
auðlindaarði við forsendur dæm-
isins. En að sjálfsögðu er eðlileg-
ur fjármagnsarður útgerðarinn-
ar innifalinn í kostnaðarhugtak-
inu.
í hagkerfi, sem er svo á valdi
sjávarútvegsins sem þjóðarbú-
skapur okkar, hefur auðlinda-
skatturinn tvær víddir, svo sem
Einar Júlíusson víkur að. Hin
fyrri spannar samanburð við
aðra meginatvinnuvegi, iðnað,
þ.á m. fullvinnslu sjávarafurða,
flutninga- og ferðamannaþjón-
usta o.fl., en hin síðari ristir
dýpra í stjórnun sjálfs sjávarút-
vegsins og getur að nokkru kom-
ið í stað beinnar íhlutunar í þá
grein með boðum og bönnum
hins opinbera. Ritgerð mín fjall-
aði aðallega um hið fyrra, þ.e.
meginsamhengi atvinnuþróunar
og efnahagsmála, en vék þó
nokkuð að síðara þróunarstigi
með nánari stjórnun í sjávarút-
vegi að hlutverki.
Almennt
þjóðhagslegt
samhengi
Auðlindaskattur á fyrra stig-
inu getur komið mjög vægilega
niður á sjávarútvegi, en hefur þó
veruleg áhrif til lengdar með því
að veita iðnaði og þjónustu
Tollakerfi
Auðlinda
skattskerfi
GENGI
‘GENGI
Nauðsyn
auðlindaska tts
Allir ljúka þremenningarnir
upp einum munni um nauðsyn
og réttmæti auðlindaskatts til
þess að skakka hinn ójafna leik
öflugrar nútímatækni gegn við-
kvæmum lífsgrundvelli náttúr-
unnar. Þetta gera þeir opnum
augum fyrir því, að valið stendur
milli auðlindaskatts sem stýri-
tækis frjálsrar athafnasemi
annars vegar eða vaxandi stjórn-
unarafskipta, svo sem veiði-
banns, lokunar veiðisvæða,
skömmtunar kvóta eða jafnvel
fullrar ríkisþjóðnýtingar hins
vegar. Val Ragnars er reist á því,
að „við byggjum fyrst og fremst
þjóðfélag okkar upp á markaðs-
kerfinu". Einar er heils hugar í
þessu efni: „Burtséð frá þjóðnýt-
ingu, sem ég tel óæskilega, er
auðlindaskattur eina leiðin".
Þorkell byggir val sitt á sann-
girnisástæðum, en hefur ljóslega
í huga hina almennu viðmiðun
markaðskerfisins og reynsluna
af því, hve örðugt veitist að
úthluta knöppum gæðum rétt-
látlega með skömmtun.
Þessi samstillta afstaða höf-
unda með mismunandi pólitísk-
ar skoðanir ætti að vera til þess
Hagræn
grundvallarrök
Hugmynd mín um auðlinda-
skatt er fram komin á árunum
1961—62 sem viðbrögð við óhóf-
legri bjartsýni um getu okkar til
að tengjast efnahagsbandalög-
um, en hefur þróast frá því í
samhengi við fyllri lögsögu yfir
fiskimiðum okkar og brýna
nauðsyn á stjórnun fiskveiðanna
í samræmi við þjóðhagsleg og
þjóðféiagsleg viðhorf. Hugmynd-
in er sprottin beint af afrakst-
urslögmálum hagfræðinnar,
enda komst ég fljótlega að því,
að hún hafði verið fyrr á ferð-
inni erlendis, og þá einkum frá
hendi danska hagfræðingsins
Jens Warming þegar árið 1911
og aftur 1931. Fulla grein fyrir
hugmyndum mínum gerði ég í
erindi á ársþingi Félags ís-
lenskra iðnrekenda og síðan á
móti norrænna hagfræðinga
1975, og birtist það í Fjármála-
tíðindum 3. hefti 1975. Má vísa
til þess þeim, er áhuga hafa á að
kynna sér efnið til nokkurrar
hlítar. Eru þar reifuð grundvall-
arrök fyrir auðlindaskatti og
ræddar hinar ýmsu hgrænu
verkanir og hagstjórnarvanda-
mál.
Grundvallarrökin má setja
fram í eftirfarandi skýringar-
mynd, þar sem fiskisókn, í stöðl-
uðum skipaeiningum, er mæld út
eftir lárétta ásnum, en aflatekj-
ur og kostnaður á hverja slíka
einingu eftir lóðrétta ásnum.
Heildartekjur og -kostnaður eru
þannig sýnd með flatarmáli reit-
aðila og þjóðhagslegrar hag-
kvæmni er að leggja á auðlinda-
skatt, er nemur muninum milli
meðalafla og aflaauka við kjör-
sókn, þ.e. frá K til S á lóðrétta
ásnum. Ferningurinn, sem við
það myndast ofan kostnaðarlínu,
þróunartækifæri við hlið sjávar-
útvegsins. Þannig getur hann
komið fram sem almennari út-
færsla þess takmarkaða auð-
lindaskatts, sem í tollvernd hef-
ur falizt. Þetta kemur fram á
meðfylgjandi skýringarmynd
um „hlutlausa" breytingu tolla-
kerfis í auðlindaskattskerfi.
Genginu er þá breytt til þess að
ná yfir tollana yfirfærða í bein-
an auðlindaskatt, en í stað
þröngrar tollverndar á innlend-
um markaði koma almenn og
frjáls rekstrarskilyrði jafnt til
útflutnings sem á heimamark-
aði, í þjónustu jafnt sem iðnaði.
Þannig er auðlindaskatturinn
eitt veigamesta grundvallarskil-
yrðið fyrir allri þróun þjóðarbú-
skaparins og veitir færi á að
framfleyta hér mun stærri þjóð
en ella án kjaraskerðingar. Um
þetta segir nánar í ritgerð
minni:
„Meginatriði þess auðlinda-
skattkerfis, sem hér er rætt um
að beita, eru eftirfarándi:
a. Gengisákvörðun gjaldmiðils-
ins tekur mið af almennum
samkeppnisskilyrðum at-
vinnuveganna bæði í útflutn-
ingi og gagnvart innflutningi.
b. Sérstök framleiðslu- og við-
skiptakjör sjávarútvegsins
eða annarra atvinnugreina á