Morgunblaðið - 11.08.1979, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐÍÐ, LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 1979
23
UTGERÐIN
auðlindagrundvelli verki
þannig ekki beint á gengis-
ákvörðun, heldur séu tilefni
sérstaks auðlindaskatts, sem
ákveðinn sé út frá sérskilyrð-
um sjávarútvegs eða hlið-
stæðra auðlindaatvinnu-
greina.
c. Iðnaður og þjónusta starfi á
þessum gengisgrunni án mis-
mununar með tollvernd eða í
öðru hliðstæðu formi nema í
tímabundnum undantekning-
artilvikum, svo sem vegna
utanaðkomandi brenglunar
markaðsaðstæðna."
Stjórnun í
sjávarútvegi
Um hið síðara þróunarstig í
beitingu auðlindaskatts segir
svo:
„Eftir að áðurgreind almenn
viðmiðun gengisákvörðunar hef-
ur verið tekin upp og iðnaður og
jafnvel þjónusta eru farin að
hafa aukið viðmiðunargildi í
reynd, hefur auðlindaskattur á
sjávarútveg því sérstaka hlut-
verki að gegna að stýra sókn í
sjávarútvegi, bæði í heild og i
einstökum greinum úthaldsins."
„Veigamestu skilin í aðferðum
við ákvörðun auðlindaskattsins
munu verða, þegar þekkingar-
grundvöllur hefur verið lagður
til þess að reikna út hagstæð-
ustu nýtingu fiskstofnanna og
mismun meðalafraksturs og
markaafraksturs á því nýtingar-
stigi. Reynslugildi fyrri toll-
verndar mun þá talið lítilvægt.
Þá munu skapast skilyrði til
þess að móta stefnu um nýtingu
hverrar fisktegundar um sig og
jafnvel með breytilegu gjaldi
eftir veiðisvæðum. Vísast er þó
að lofa ekki mjög flóknu kerfi
frá byrjun."
„Innan sjávarútvegsins má
beita breytilegum auðlindaskatti
eftir tegundum afla og veiði-
svæðum. Þannig má leggja auka-
legt gjald á veiðisvæði með háu
hlutfalli uppvaxtarfisks svo og
taka upp sérstaka nýtingar-
stefnu gagnvart rækju, humri og
öðrum tegundum með afmark-
aða sókn. Fiskifélag íslands
hefur að undanförnu sýnt við-
leitni til að afla þekkingar á
þessu sviði, og má vísa til þess
um nánari vitneskju á þessu
sviði."
„Hverju sem fram vindur, á
sjávarútvegurinn óefað rétt til
aðlögunartíma með viðeigandi
ráðstöfunum af opinberri hálfu.
Uppbygging flota og vinnslu-
kerfis hefur að verulegu leyti
lotið opinberri forsjá og notið
opinberrar fyrirgreiðslu. í þjón-
ustu þessa atvinnuvegar hefur
gengið mikið af kjarnbeztu og
kjarkmestu mönnum þjóðarinn-
ar, og er sú atvinna í senn
harðsótt og áhættusöm."
Menn hafa ótímabærar
áhyggjur af því, að of harkalega
muni að sjávarútveginum gengið
með auðlindaskatti, einkum þó
með sölu veiðileyfa, sem fyrir-
tæki og byggðarlög myndu missa
alveg af. Einmitt vfegna þeirrar
áhættu tel ég æskilegra að beita
almennu gjaldi heldur en sölu
sérstakra veiðileyfa. Álagning
auðlindaskatts útilokar engan
veginn ráðstafanir í byggðamál-
um og ýmsar sérstakar aðlögun-
araðgerðir, þ.á m. félagslegar í
þágu sjómanna. Meginatriði í
því sambandi er að tryggja það
almenna þátttökulýðræði í þess-
um efnum, sem hefur verið
almenn regla á vettvangi sjávar-
útvegsins.
Mál þetta er nú komið svo
langt í almennri umræðu, að
tæpast er lengur vansalaust
fyrir stjórnmálamenn að láta
svo sem þetta séu ekki stjórn-
mál. Má því vænta þess, að málið
verði innan tíðar tekið til skipu-
legrar athugunar á opinberum
vettvangi með þátttöku þeirra
sérfræðinga og hagsmunaaðila,
sem málið varðar mest.
Kjartan Jóhannsson, sjávarútvegsráðherra:
Nokkrir þœttir í
fisk veiðis tiórnun
Það fer ekki á milli mála að
skynsamleg fiskveiðistjórn er
eitthvert mikilvægasta, en jafn-
framt vandasamasta verkefni,
sem íslenska j)jóðin stendur
frammi fyrir. I henni þarf að
fara saman verndun stofnanna
gegn ofveiði og langtímahagur
af nýtingu þeirra. Á því hvernig
til tekst byggist afkoma út-
gerðar, sjómanna og landverka-
fólks og þjóðarinnar allrar.
Mistök geta haft geigvænleg
efnahagsleg áhrif.
Kjarninn í fiskveiðistefnu
þarf að vera sá annars vegar, að
vernda fiskistofna frá ofnýtingu
og eyðingu, og hins vegar, að ná
hagkvæmni í veiðum og vinnslu.
Jafnframt hljóta byggðasjónar-
mið að koma til sögunnar þannig
að atvinnuöryggi á hverjum
tíma sé ekki teflt í tvísýnu.
Við höfum þreifað okkur
áfram á sviði fiskveiðistjórnar á
undanförnum árum, en eigum
margt óiært. Hagkvæmnis-
viðhorf hljóta að móta stefnuna
í ríkara mæli í framtíðinni. Þær
tilraunir, sem gerðar hafa verið
til hagkvæmnismats á síðustu
árum og birtust nú seinast á
ráðstefnu Reiknistofnunar
Háskólans, verður að skoða sem
frumraun á þessu sviði. Þessar
aðferðir eiga eftir að þróast og
mótast. Hitt er þó ljóst, að þær
styðja þær ábendingar, sem áður
hafa komið fram, ekki síst frá
fiskifræðingum, um nauðsyn
sóknarminnkunnar í mikilvæg-
ustu fiskistofna.
Þegar við mótum stefnu okkar
um nýtingu fiskistofnanna, þá
hljótum við að meta þá þekk-
ingu, sem fyrir hendi er um lífið
í sjónum. Ég held, að engum
komi til hugar að sú þekking sé
fullkomin, en engu að síður fela
þær ábendingar, sem fiskifræðin
og fiskifræðingar hafa fram að
færa, í sér bestu fáanlegu vitn-
eskju um ástand fiskistofnanna
og horfur á viðgangi þeirra. Við
hljótum að nýta þessa þekkingu
til þess að meta efnahagsleg
áhrif í bráð og lengd af mismun-
andi fiskveiðistefnum.
Margvísleg rök hníga að því,
að skipulagningu og áætlana-
gerð sé beitt við uppbyggingu
atvinnuveganna og ríkisvaldið
eigi þar drjúgan hlut að. En í
sjávarútvegi koma til alveg sér-
stakar aðstæður, sem gera
allítarlega skipulagningu og
heildarstjórn óhjákvæmilega,
þar sem margir aðilar nýta í
sameiningu takmarkaða auðlind.
Veiðar eins aðila hafa því bein
áhrif á afla annars og mikil
hætta er á því, að aðgerðir, sem
eðlilegar eru frá sjónarmiði
einstakra skipshafna, skipaeig-
enda eða jafnvel byggðarlaga,
falli ekki í sama farveg og
heildarhagur atvinnugreinar-
innar. Hver útgerðaraðili vill
sækja sem fastast og ná sem
mestu í sinn hlut. Það þjónar
hagsmunum hans best. En þegar
of margir hugsa þannig, þá
verður heildarfjárfestingin og
heildartilkostnaður greininni of-
viða, þegar um takmarkaða auð-
lind er að ræða, og það bitnar á
endanum á öllum, sem atvinnu-
greinina stunda. Þá er skipu-
lagning og heildarstjórn öllum í
hag. Því hljótum við að leggjast
á eitt að finna sem skynsam-
legastar stjórnunarleiðir.
Þegar rætt er um skipulagn-
ingu fiskveiða detta eflaust
flestum i hug aflatakmarkanir.
Þetta er næsta eðlilegt, enda er
svo komið að takmarka þarf
sókn í flesta okkar fiskistofna.
Mismunandi leiðir til aflatak-
mörkunar hafa mismunandi
áhrif á tilkostnað við veiðarnar
og það hlýtur að vera allra hagur
að farnar séu þær leiðir, sem
mest draga úr tilkostnaði. Og
sóknartakmarkanir leiða beint
til íhugunar á stærð skipastóls-
ins.
I umræðum um þessi mál má
segja, að einum fimm aðferðum
hafi mest verið haldið á lofti:
1. Reglur varðandi gerð og
fjölda veiðarfæra.
Dæmi um þessa aðferð eru t.d.
reglur um möskvastærð og
hámark netafjölda á vetrar-
vertíðinni.
2. Lokun svæða eða veiðibönn
á ákveðnum tímabilum.
Þessi aðferð er mjög mikið notuð
hérlendis og hefur það væntan-
lega ekki farið fram hjá neinum.
3. Kvótakerfi í einni eða
annarri mynd.
Dæmi um það þekkjum við t.d.
úr síldveiðum sunnan- og
vestanlands undanfarin haust.
4. Sala veiðileyfa eða
„auðlindaskattur“.
Þessi aðferð er nánast óreynd.
5. Takmörkun á fjölda veiði-
skipa
Rækjuveiðar hérlendis eru að
vissu leyti háðar þessum tak-
mörkunum.
Kjartan Jóhannsson
Fyrst töldu aðferðirnar þrjár
hafa allar sitt gildi til verndar
fiskistofnum, en þær eru gagns-
lausar til að minnka tilkostnað
við fiskveiðar og geta jafnvel
haft þveröfug áhrif.
Varðandi sölu veiðileyfa
erljóst, að hún er ýmsum
annmörkum háð, m.a. vegna
þess hve tæpt fiskveiðarnar
standa.
Síðast talda aðferðin, eða tak-
markaður aðgangur að fiski-
miðunum, gerir ráð fyrir því, að
fjöldi og stærð veiðískipa tak-
markist af því, sem er hag-
kvæmast fyrir heildina. Þessi
aðferð er líka erfið í fram-
kvæmd. Hitt er ljóst, að á sama
tíma og takmarka verður sókn-
ina, er ekki rétti tíminn til þess
að bæta við fiskiskipastólinn.
Það mun gera stjórnun veiðanna
enn torsóttari og hver viðbót
rýrir afkomu þeirra sem fyrir
eru.
Ekki hefur skort á umræðu
um stærð íslenska fiskiskipa-
stólsins. Stjórnvöld hafa reynt
að sporna við vexti hans undan-
farin ár en hvernig hefur það
tekist: Ég hirði ekki um að telja
frekar upp þau rök, sem sýna
það, að fiskveiðifloti okkar er of
stór og menn geta sjálfir flett
því upp hvort hann hefur stækk-
að eða minnkað undanfarin ár.
En það hefur verið mér alveg
ljóst, að nýrra og róttækari
aðferða verður að leita til að
snúa þessari uggvænlegu þróun
við.
Þar sem takmarkanir undan-
farinna ára hafa hvorki dugað
til að sporna við ofvexti fiski-
skipastólsins né ofveiði vissra
fiskistofna, hefur verið gripið til
ýmissa mun strangari ráðstaf-
ana á þessu ári varðandi þorsk-
veiðar og innflutning fiskiskipa.
Svo að ég stikli á stóru í þeim
efnum, þáskal fyrst telja 70 daga
þorskveiðibann á togarana yfir
sumarmánuðina, sem talið var
leggja atvinnulíf á Vestfjörðum
og Norðurlandi í rúst. Þá var
vetrarvertíð á Suður- og Vestur-
landi stöðvuð, en það var kölluð
rýtingsstunga í bak Suðurnesja-
manna eftir bestu aflabrögð þar
í áraraðir. Og nú síðast þegar
gripið er til þess ráðs að loka
Fiskveiðasjóði fyrir innflutningi
skipa, þá kalla ýmsir það dæmi-
gerða valdníðslu og lögleysu.
Þeir eins og aðrir ættu að hug-
leiða hvert áframhald fyrri
stefnu leiðir.
Það er fjarri mér að halda því
fram, að það sem gert hefur
verið sé nægilegt eða það eina
rétta í þessum efnum. Én menn
verða að meta það hverju sinni,
hvaða aðgerðum er hægt að ná
fram án þess að valda of mikilli
röskun.
Það er mjög mikilvægt að þeir
sem í sjávarútvegi starfa, geri
sér ljósa grein fyrir þeim grund-
vallaratriðum, sem gilda varð-
andi greinina í heild og leggi að
sér við að móta lífvænlega
stefnu, sem sé í senn verndandi
fyrir ofveidda stofna og skili
jafnframt hámarksafrakstri
fyrir atvinnuveginn. Annars má
búast við að greinin lendi í
svipuðum ógöngum og land-
búnaðurinn, nema hvað í sjávar-
útveginum yrði það offjárfesting
og of mikill tilkostnaður við
minnkandi tekjur og þverrandi
fiskistofna, sem sligaði atvinnu-
greinina.
Frægur stjórnmálamaður
sagði einu sinni: „Það er til-
gangslaust að vernda fiskinn, en
ganga af fólkinu dauðu." Þetta
eru vissulega orð að sönnu. Ég
sagði í upphafi að skynsamleg
nýting fiskimiðanna væri mikil-
vægasta verkefni okkar i bráð og
lengd. Við megum heldur ekki
gleyma því til hvers við erum að
nýta fiskimiðin skynsamlega.
Það er aukaatriði hvort þessi eða
hin kenningin er rétt eða ekki.
Við ætlum að nýta fiskimiðin
skynsamlega til þess að íslend-
ingum geti liðið vel í þessu landi
og til þess að við megum búa við
vaxandi hagsæld í framtíðinni.