Morgunblaðið - 11.08.1979, Blaðsíða 25

25
UTGERÐIN_________________________
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 1979
gerðir, sem ráð hafa á veiði-
leyfum gera út, er það að segja,
að niðurstaðan úr því dæmi yrði
nákvæmlega sú sama og ef ríkið
veldi útgerðarfyrirtæki og skip
til að annast sóknina, en þá leið
telur Ragnar ekki í samræmi við
þann hugsunarhátt, sem hér
ríkir og hann kallar markaðs-
hugsunarhátt.
Sala veiðileyfa
er ógjörleg
Sala veiðileyfa er að mínu
mati ógjörleg m.v. þá þjóðfélags-
uppbyggingu, sem við búum við,
og ef svo ólíklega vildi til að til
hennar yrði gripið, myndi afleið-
ingin verða umbylting byggðar í
landinu og eignarréttar, en ef til
vill er slík umbylting ekki fjarri
þjóðfélagslegum skoðunum
Ragnars.
Það má skilja orð Ragnars
þannig, að hér á landi hafi engar
skorður verið settar á umsvif né
hagnaðarvon af fiskveiðum, en
hið rétta er, að frá því að
hagfræðingum hins opinbera
tókst að finna núllið í útgerðar-
rekstrinum, hafa allar aðgerðir
ríkisvaldsins miðast við að halda
útgerðinni þar.
Hin leiðin, sem Ragnar telur
koma til greina við takmörkun á
sókn er auðlindaskattur, sem
hann kallar skatt á aflamagn.
Ekki veit ég hvort hann meinar
að skatturinn sé greiddur fyrir-
fram sem leyfisgjald fyrir visst
aflamagn pr. tímaeiningu eða
gjöld hennar líka og þá sérstak-
lega nú þegar stærri hluti út-
gjalda er í beinni tengslum við
gengi en áður.
Það er ekki nóg með það að
erlendur hluti kostnaðar hækki í
þessu hlutfalli, heldur einnig
innlendur kostnaður og er þar að
verki hin mjög svo viðkvæma
vísitala, sem við búum við. Til
viðbótar áhrifum á rekstrarliði
útgerðarinnar, veldur gengis-
breyting og sú verðbólga, sem
hana myndar, beinni hlutfalls-
legri hækkun á öllum fjárskuld-
bindingum útgerðarinnar og er
orsakanna að leita í þeim lána-
kjörum, sem útgerðin býr við.
Það er því misskilningur að
ætla, að gengisbreyting valdi
verðbólgu. Það er verðbólgan,
sem kallar á gengisbreytingu.
Útgerðin býr
við afarkjör
Varðandi þær fullyrðingar,
sem fram koma í viðtölunum, að
orsökin fyrir umframfjárfest-
ingu í útgerð, sé hin hagstæðu
lánakjör, þykir mér rétt að
greina í fáum orðum frá þeim
lánskjörum, sem útgerðin býr
við í Fiskveiðasjóði, en sá sjóður
er stærsti lánveitandinn, þegar
um fjárfestingu í skipum er að
ræða.
Öll lán sjóðsins eru nú tryggð
þannig að 42% af hverju láni eru
vísitölubundin og ber þessi hluti
lánsins 5.5% vexti.
Eftirstöðvar lánsins eða 58%
hvort hér er um aþ ræða skatt,
sem greiðist eftir á af því, sem
aflaðist. Hann lítur að því er
virðist fram hjá gæðum fisksins
og stærð, en þessi atriði eru
mjög ákvarðandi um verðlag á
hverri fisktegund.
Gengisfelling er
ekkert náðarmeðal
fyrir útgerðina
Þegar líður að lokum viðtals-
ins við Ragnar eru eftirfarandi
setningar eftir honum hafðar:
eru 100% bundnar reiknings-
einingu Fiskveiðasjóðs, en þessi
reikningseining tekur breytingu
í hlutfalli við S.D.R. (special
drawing right), þessi hluti láns-
ins ber 9% vexti.
Það er fróðlegt að skoða hvaða
breytingar hafa orðið á framan-
greindum lánsviðmiðunum á s.l.
árum og bera þá þróun saman
við breytingu á gengi Banda-
ríkjadollars, en tekjur útgerðar-
innar eru að langmestu leyti í
beinu hlutfalli við þann gjald-
miðil.
Dollara- Reiknings- Bygginga-
gengi: Fiskv.sjóðs; S.D.R.: vísitala:
’71 100.- 100.- 100.-
'12 99.73 107.95 118.73
’73 102.35 121.65 147.37
’74 113.96 136.65 216.67
'75 175.36 212.28 322.40
’76 207.64 261,18 403.70
'11 226.89 264.12 514.95
’78 309.86 386.80 763.20
17/7 ’79 398.70 516.03 1.148.10
„Ef það verður sveifla niður á
við, þá kemst atvinnuvegurinn
í þrot, og er honum þá bjargað
vegna mikilvægis síns með
gengisfellingu. Það það veldur
aftur á móti verðbólgu. Vegna
gengisfellingarinnar batnar
hagur útgerðarinnar, hún fer
að fjárfesta á nýjan leik, þá
fer hagur hennar aftur versn-
andi efnahagslega séð.“
Þarna er enn á ný komin sú
reginfirra, að gengisfelling sé
eitthvert náðarmeðal fyrir út-
veginn. Það kann að vera rétt, að
tekjur útgerðarinnar hækki,
þegar til lengri tíma lítur í
samræmi við gengi, sen það gera
Útskýringar:
Taflan sýnir hlutfallslega
breytingu á tímabilinu ’71—’79.
a) Dollaragengi hefur 3.99
faldast.
b) S.D.R hefur 5.16 faldast.
c) B-vísitala hefur 11.5 faldast.
Framangreind tafla sýnir að
mínu mati betur en mörg orð,
hvílík afarkjör útgerðin býr við
og hvernig fjárskuldbinding ar
hafa verið slitnar úr tengslum
við þann gjaldmiðil, sem er að
mörgu leyti ákvarðandi um tekj-
ur hennar á hverjum tíma.
(Fyrirsögn og millifyrir-
sagnir eru Morgunblaðs-
ins).
Vilhjálmur Egilsson, hagfrœðingur:
Fiskveiðar eru reknar með
Bakkabrœðrafurirkomulagi
Höfuðrökin með auðlinda-
skatti eru þau, að fiskveiðarnar
eru stundaðar með miklu meiri
fyrirhöfn en komast má af með.
Útreikningar sérfræðinga gefa
til kynna að sama magn af fiski
sé hagkvæmt að veiða með helm-
ingi minni sókn.
Gera má ráð fyrir að við þá
útreikninga hafi einhverjar
einfaldandi forsendur verið
lagðar til grundvallar en í aðal-
atriðum verður að trúa því að
útreikningarnir gefi rétta mynd
af ástandinu, sérstaklega hvað
varðar bolfisk og síld.
Væru tekin upp sömu
vinnubrögð í ððrum atvinnu-
greinum þýddi það t.d. að allir
iðnrekendur myndu fjölga um
helming til að tvöfalda fjölda
bygginga, véla og starfsfólks en
framleiða samt sama magn af
vörum eða þjónustu.
Fiskveiðarnar eru þannig í
heild sinni reknar með hálfgerðu
Bakkabræðrafyrirkomulagi, þótt
einstakir útgerðarmenn geti
verið sérlega snjallir við að ná
endum saman.
Frá sjónarhóli sjómanna þýðir
þetta nánast að stytta má vinnu-
tíma þeirra um allt að helming
með því að auka frí þeirra án
þess, að nokkur þeirra missi
vinnuna og samt sparaðist allt
að helmingi fjármagns, fjár-
magnskostnaðar og annarra
rekstrarútgjalda miðað við
veiðarnar í heild. Og þess vegna
gætu sjómenn fengið enn meira.
Legði ríkið á auðlindaskatt að
því marki, að sóknin minnkaði
um helming, tæki það sjálft til
sín hagnaðinn af minnkaðri sókn
en skipum og sjómönnum
fækkaði um helming og væru
Vilhjálmur Egilsson
þeir sem eftir yrðu samt jafnt
settir og þeir eru nú hvað
afkomu varðar.
Þeir sem tapa á auðlindaskatti
eru þess vegna þeir sjómenn og
útgerðarmenn, sem þyrftu að
Ieita sér að annarri vinnu aukv
þess að fólk í fiskvinnslu á þeim
stöðum, sem óhagkvæmt er að
gera út frá, yrði mjög líklega að
hverfa að öðrum störfum. Eigi
ekki að koma atvinnuleysi í
kjölfar álagningar auðlinda-
skattsins verður að vera eftir-
spurn eftir vinnuafli þess fólks
sem missir vinnuna. (Eftirspurn
eftir vinnuafli til fiskvinnslu
myndi hins vegar aukast á hag-
kvæmari útgerðarsiöðum.)
Virðist því vera nokkuð aug-
ljóst að tekjum ríkisins af auð-
lindaskatti yrði alla vega fyrst í
stað að verja til aðstoðar þeim,
sem verða fyrir áföllum við
tilkomu hans. Er þá fyrst og
fremst um að ræða að styrkja og
lána til arðbærra fyrirtækja í
öðrum atvinnugreinum.
Jafnframt verður að opna
Fiskveiðasjóð á þann hátt, að
útgerðaraðilar, sem hafa greitt í
sjóðinn, fái að taka lán úr
honum til annarra framkvæmda
en í sjávarútvegi. Þá yrðu auð-
veldaðir flutningar fjármagns úr
fiskveiðum yfir í aðrar atvinnu-
greinar.
Þannig verður að segja, að
auðlindaskattur er alls ekki svo
fráleit hugmynd, séu nauðsyn-
legar hliðarráðstafanir gerðar
og ekki hefur að mínu viti verið
bent á aðra betri leið til að koma
því til leiðar, að fiskurinn verði
veiddur með eins lítilli fyrirhöfn
og unnt er.
Prófessor Olafur Björnsson, hagfrœðingur:
Auðlindaskattur
Greinar þær er birtust í
aukablaði Morgunblaðsins „Út-
gerðin“ þann 23. júní síðastlið-
inn eru að mínum dómi mjög
athyglisverðar. Tiilögur um
það hve langt skuli ganga í því
að vernda fiskistofnana og
hversu því skuli hagað, hljóta
hins vegar að byggjast mjög á
þeim líffræðilegu forsendum
sem til grundvallar liggja. Það
verður verkefni fiskifræðinga
að finna hinar raunhæfu for-
sendur í þessu efni og er slíkt
utan míns þekkingarsviðs. Ég
vil aðeins segja það, að hér
verður að treysta niðurstöðum
fiskifræðinga. Þó að þeir séu
ekki óskeikulir fremur en aðrir
sérfræðingar, þá verður spurn-
ingin sú: Hverjir geta hér vitað
betur?
Fórnir — og ávöxtur
þeirra
En þegar meta á hverjar
fórnir sé rétt að færa til þess að
byggja fiskstofnana upp má ekki
eingöngu reikna í þorskseiðum,
heldur verður einnig að reikna í
peningum eða öllu heldur í
lífskjörum. Hverju er rétt að
fórna í ár til þess að tryggja
betri afkomu næsta ár? Skoðan-
ir fiskifræðinga virðast almennt
þær að ef reiknað er á föstu
verði sjávarafurða, þá sé arð-
semi verndunar fiskistofna mjög
mikil, og skal það út af fyrir sig
ekki véfengt. En því eru nú einu
sinni takmörk sett hve miklar
fórnir almenningur telur sig
geta fært í þágu framtíðarinnar
jafnvel þótt líkur seú á því að
fórnin beri ríkulegan ávöxt síð-
Markaðsöflun
beitt til að
takmarka
sóknina
ar. Afstaða einstaklings í þessu
efni hlýtur að ákvarðast af
huglægu mati.
Mælikvarði á sóknina
Eitt af grundvallarskilyrðum
skynsamlegra ráðstafana til
verndar fiskistofnunum hlýtur
að vera það að fá sem réttastan
mælikvarða á sóknina. Stærð
skipastólsins sem gerður er út á
veiðar er þar ekki einhlítur
mælikvarði eins og mér fannst
Kristján Ragnarsson formaður
Ólafur Björnsson
LÍÚ benda réttilega á í útvarps-
umræðum á dögunum. Mig
brestur þó tæknilega þekkingu
til að gera hér ákveðnar tillögur.
Markaðsöflun beitt til að
takmarka sóknina
Hugmyndir þær um auðlinda-
skatt sem ræddar hafa verið
nokkur undanfarin ár hér á
landi finnast mér athyglisverð-
ar. Fyrir um það bil 60 árum
setti danskur prófessor í hag-
fræði, Jens Warming að nafni,
fram þá kenningu að mikil
hætta væri á ofnýtingu fiski-
miða þar sem enginn hafði
eignarhald á þeim með rétti til
þess að takmarka nýtingu
þeirra. Öðru máli gegndi um
auðlindir á landi.
Þessi kenning liggur að baki
hugmyndinni um auðlindaskatt.
Auðvitað er hægt að takmarka
sóknina með beinum bönnum og
kvótum. Auðlindaskattur þýðir
aftur á móti að markaðsöflunum
er beitt til þess að takmarka
sóknina. Getan og viljinn til þess
að greiða auðlindaskatt ræður
því þá hverjir stunda veiðarnar.
Deilan um réttmæti auðlinda-
skattsins er því skyld deilunni
um það hvort takmarka skuli
innflutning með innflutnings-
leyfum eða með því að skrá rétt
gengi en láta síðan framboð og
eftirspurn ráða.
Hitt er svo annað mál að
ýmsir tæknilegir örðugleikar eru
á framkvæmd auðlindaskatts.
Skal sú hlið malsins ekki rædd
hér, en mín skoðun er, að þessir
örðugleikar ættu ekki að vera
óyfirstíganlegir.
I