Morgunblaðið - 11.08.1979, Blaðsíða 28

UTGERÐIN
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR H. ÁGÚST 1979
28
Jón Páll Halldórsson, framkvœmdastjóri:
„ Upp með dalina,
niður með fjöllin
Morgunblaðið gaf fyrir nokkru
út sérstakan áttblöðung, sem bar
yfirskriftina „Útgerð". Eru þar
birt viðtöl við þrjá fyrirlesara á
ráðstefnu þeirri, sem Reikni-
stofa Raunvísindastofnunar Há-
skóla Islands efndi til fyrir
skömmu um reiknilíkön á sviði
fiskifræði, þar sem reynt er að
meta samspil afla og sóknar,
stofnstærðir o.fl. Jafnframt eru
settar fram mjög ákveðnar skoð-
anir um nýtingu fiskistofnanna
við landið — líffræðilega og
efnahagslega — og markmið og
leiðir í þeim efnum.
Ósjálfrátt datt mér í hug saga
Jóns Trausta um Bessa gamla,
þegar ég hafði lesið viðtölin þrjú.
„Við höfum farið vitlaust að alla
okkar vesölu æfi“ sagði Bessi
gamli, og hann kunni ráð: „Upp
með dalina, niður með fjöllin!
Allt rígskorðað og reglubundið
og háð almennings óskeikulum
vilja og valdi. Burt með allt, sem
vakið getur öfundina meðal
mannanna! Allt slíkt á að banna
— banna með lögum — bannlög-
um!“
Þeir þremenningar eru örlítið
hógværari en Bessi gamli, en
dylst þó ekki fremur en honum,
að við höfum farið vitlaust að og
tala um „núverandi fiskveiði-
stefnu annars vegar og
skynsamlega fiskveiðistefnu
hins vegar" eða „æskilega
fiskveiðistefnu fyrir þjóðfélagið"
(Ieturbr. mín). Allir þrír komast
þeir að sömu niðurstöðu, að
„sóknin í þorskstofninn og
reyndar flesta aðra botnfiska-
stofna sé verulega meiri en
æskilegt er út frá þjóðhagslegu
sjónarmiði." Spurningin er að-
eins, hve ört eigi að minnka
sóknina og til þess sjá þeir allir
eina og sömu leiðina, að taka upp
auðlindaskatt á útgerðina eða
sölu veiðileyfa.
Ég er sammála þeim þre-
menningum um nauðsyn þess, að
leitað sé allra ráða til þess að
gera fiskveiðar og fiskvinnslu
sem arðsamastar, en hugmyndir
þeirra varða áreiðanlega ekki
veginn að því marki. Því miður
virðast mér hugmyndir þeirra
fyrst og fremst vera tilraun til
að renna stoðum undir fram
komnar óskir um auðlindaskatt
á útgerðina eða sölu veiðileyfa,
sem fyrst og fremst eru komnar
frá talsmönnum iðnaðarins í
landinu. í þær vantar hins vegar
algjörlega, hvernig hugmyndin
er að þetta verði framkvæmt og
hvaða afleiðingar þetta myndi
hafa, bæði fyrir sjávarútveginn
sem atvinnugrein og byggðaþró-
un í landinu.
„Minnka verður
sóknina um 40—65%“
Megin rökstuðningur þeirra
fyrir auðlindaskatti eða sölu
veiðileyfa er sá, að með því megi
takmarka sóknina í fiskstofn-
ana, en þeir telja að hún þurfi að
minnka um 40—65% Ragnar
Árnason segir í viðtali sínu:
„Líkönin, sem við notum við þá
útreikninga, eru ekki mjög full-
komin“, en ályktunin er ótvíræð:
„Á grundvelli þessa líkans má
fullyrða, að það verður að
minnka sókn mjög verulega, um
40—65%. Þetta gildir fyrir ýsu,
þorsk og karfa, ufsinn er nálægt
því að vera hæfilega nýttur."
Ekki fer á milli mála, að
skoðanir eru mjög skiptar um
þetta atriði og niðurstöður þess-
ar stangast í veigamiklum atrið-
um á við reynslu seinustu ára.
Verður því að taka þær með
mikilli varúð, en þó svo, að menn
væru sannfærðir um, að þær
væru réttar, er vandasamara að
framkvæma slíkan samdrátt en
þeir félagar virðast gera sér í
hugarlund.
Af þessu tilefni er ekki úr vegi
að benda á, að árið 1975 gaf
Rannsóknaráð ríkisins út
skýrslu um „Þróun sjávarútvegs
— yfirlit um stöðu sjávarútvegs
og fiskiðnaðar og spá um þróun
fram til 1980.“ Var skýrsla þessi
unnin af starfshópi, sem ráðið
skipaði og m.a. hafði það hlut-
verk að athuga með gagnrýni og
meta J)róun í þessum atvinnu-
vegi. I skýrslunni er m.a. reynt
að meta afrekstur ísl. fiskstofna,
afkastagetu flotans og ýmsa
aðra þætti, sem áhrif hafa á
þróunina, á svipaðan hátt og
þeir þremenningar hafa gert.
Reynt var að spá fyrir um stærð
hrygningarstofnsins næstu 5 ár-
in miðað við ákveðnar forsendur,
sem hópurinn gaf sér.
Þar sem nú eru Iiðin 4 ár af
því 5 ára tímabili, sem reynt var
að spá fyrir um, er ekki úr vegi
að bera spána saman við reynsl-
una, en sóknin í þorskstofninn
hefir nánast fylgt því mynstri,
sem kallað er „þróun b“ í skýrsl-
unni (bls. 165):
Aflaspá 7 ára fiskur Þorskafli
„þróun b“: • og eldri: á ári:
þús. þús. þús.
1975 378 214 371
1976 329 154 348
1977 314 213 340
1978 318 141 328
1979 213 72
í athugasemdum með spánni
er sérstaklega vakin athygli á,
að stærð hrygningarstofnsins (7
ára og eldri) muni minnka úr 214
þús. tonnum í 72 þús. tonn árið
1979, sem nálgast að vera algjört
hrun, ef sóknarþungi verði í
samræmi við aflaspána. í nýj-
ustu skýrslu Hafrannsókna-
stofnunarinnar er hins vegar
gert ráð fyrir, að hrygningar-
stofn þorsks með óbreyttri sókn
verði 200 þús. tonn árið 1979, en
ekki 72 þús. tonn, eins og spáð
var fyrir 4 árum. Það hefir
þannig takizt að halda stofnin-
um í jafnvægi með óverulegum
samdrætti í afla, en fyrst og
fremst með ýmsum óbeinum
aðgerðum, aðallega með því að
draga úr sókninni í smáþorsk
með því að loka ýmsum uppeld-
issvæðum, tímabundið og til
langframa, stækkun möskva, og
síðast en ekki sízt brotthvarfi
útlendinga af miðunum.
Þessi reynsla sýnir okkur, að
það er óendanlega mörgum ann-
mörkum háð, að gera slíkar spár,
vegna þess hve sjávarútvegurinn
er háður mörgum ytri forsend-
um — breytanlegum og óbreyt-
anlegum — sem hafa afgerandi
þýðingu, en erfitt er að meta,
jafnvel fyrir aðila, sem búa yfir
meiri reynslu og þekkingu en ég
hygg, að þeir þremenningar búi
yfir. Þetta breytir hins vegar
engu um það, að við erum jafn
langt frá því marki, að byggja
hrygningarstofninn upp á ný,
eins og við vorum fyrir 4 árum.
„Fiskiskipaílotinn ætti
að jafngilda 80
skuttogurum af
minni gerðinni“
Einar Júlíusson hefir nú gert
ítarlegri grein fyrir hugmyndum
sínum um stærð fiskiskipastóls-
ins og því, sem hann kallar
„kjörsókn í botnfisk" (Mbl.
11.07.’79). Telur hann, að „fiski-
skipaflotinn, þ.e. sá hluti hans,
sem er að botnfiskaveiðum, ætti
að jafngilda 80 skuttogurum af
minni gerðinni eða 450 rúmlestir
hver“. Þetta er nánast sá togara-
floti, sem nú er í eigu íslendinga
(79 togarar um síðustu áramót).
Vill hann þannig minnka fisk-
veiðiflotann úr 64 þús. smálest-
um í 36 þús. smálestir og sé þá
hægt að ná 50 milljarða króna
ágóða af útgerðinni, sem komi
fram í auknum afla og minni
tilkostnaði.
Athyglisvert er einnig að líta
á það, sem Einar kallar „kjör-
sókn“, en í grein sinni í Mbl.
segir hann: „Við kjörsókn væri
afli hvers togara um 170 lestir á
viku. Það er að sjálfsögðu mun
'
Jón Páll Halldórsson
meira (þrefalt) en nú er en þó
ekki það mikið meira en getur
fengist í góðum aflahrotum að
ekki megi áætla með góðri ná-
kvæmni hvernig rekstri slíks
togara ætti að vera háttað,
hverjar breytingar þyrfti að
gera á mannafla hans og hvaða
kostnaðarauki þessi aflaaukning
mundi hafa í för með sér.“
„Já, piltar þá var mér volgt; þá
var Sölvi sveittur" mælti kemp-
an Sölvi Helgason, þegar hann
hafði lagt ítalska reiknimeistar-
ann að velli og liðið hafði yfir
þann síðarnefnda, þegar honum
var ljóst, að Sölvi hafði reiknað
tvíbura í eina afríkanska, og það
annan hvítan, en hinn svartan.
Vonandi hefir ekki liðið yfir
neinn, þegar hann las grein
Einars Júlíussonar í Mbl. 11.
þ.m. en því miður tel ég hug-
myndir hans svo víðs fjarri
raunveruleikanum, að ég furða
mig á því, að hann skuli telja, að
hér sé um vísindaleg vinnubrögð
að ræða. Slík vinnubrögð eru
þvert á móti til þess fallin að
almenningur glatar tiltrú sinni
til vísindamanna og ég tek undir
það með Má Elíssyni, fiskimála-
stjóra, að slíkt er bjarnargreiði
við alla aðila.
I útreikningum sínum reiknar
Einar með 170 tonna afla á
togara á viku „við kjörsókn", þ.e.
8.840 tonna ársafla. Sé gengið út
frá þessum ársafla dregst eftir-
farandi tími frá veiðitíma skips-
ins:
sá aflgjafi, að hægt verði að ná
þessum árangri.
„A uðlindaska ttur
er eina ieiðin“
Helzt er á viðtölum að skilja,
að þeir þremenningar hugsi sér
að selja veiðileyfi með sama
hætti og laxveiðileyfi eru seld í
dag eða jafnvel á opinberu upp-
boði. „Það myndi leiða til þess,
þegar fram liðu stundir, að
hagkvæmustu útgerðirnar gerðu
út. Þær einar hefðu ráð á veiði-
leyfum og þannig fengjum við
hagkvæmustu skipin með hag-
kvæmustu sóknina". R.Á.
Á undanförnum árum hefir
verið unnið markvisst að því að
samræma veiðar og vinnslu á
hinum ýmsu stöðum. Virðist
mér, að 90% af skuttogurum
okkar séu nú annað hvort í eigu
eða nánum tengslum við ákveðn-
ar fiskvinnslustöðvar og sjái um
hráefnisöflun fyrir þær, en hjá
bátaflotanum er þetta hlutfall
sennilega eitthvað lægra. Fisk-
vinnsla er nú stunduð á 60—70
stöðum víðsvegar á landinu og er
afkoma útgerðar og fiskvinnslu
ákaflega misjöfn, eins og kunn-
ugt er.
Sú staða gæti því hæglega
komið upp, að nokkrir aðilar
keyptu upp öll veiðileyfin, sem
til sölu væru. Vaknar þá sú
spurning, hvort leggja eigi þeim
skipum, sem ekki geta keypt
veiðileyfi. Þessu hefir Einar
Júlíusson reyndar svarað þann-
ig: „Sjálfur myndi ég leggja til,
að helmingur skipaflotans yrði
seldur úr landi strax á morgun“.
Þetta „bjargráð" gæti haft í för
með sér, að fiskvinnslufólk í
30—40 sjávarþorpum víðsvegar
um landið væri svipt atvinnu
sinni á einu uppboði.
Ekkert hefir heldur komið
fram um það, hvort erlendir
aðilar eða umboðsmenn þeirra
eigi að fá keypt veiðileyfi (engar
hömlur eru á sölu laxveiðileyfa
til þessara aðila). Sú staða gæti
því einnig komið upp, að breskir
og/eða þýzkir útgerðaraðilar
keyptu hér veiðileyfi. „í þessu
sambandi er bezta fyrirkomu-
lagið það, að þessi veiðileyfi geti
gengið kaupum og sölum á milli
útgerðarmanna" segir Ragnar
Árnason. Þeir mættu því sam-
kvæmt kenningunni fela ísl.
aðilum að veiða fyrir sig og sigla
síðan með aflann óunninn á
markað erlendis meðan ísl.
verkafólk gengi atvinnulaust
heima á Fróni.
Það er vafalaust gagnlegt og
gott að leika sér með reiknilíkön
og ekki efast ég um, að þeim
félögum gengur gott eitt til, og
þeir vilja auka arðsemi í isl.
sjávarútvegi. En meðan jafn
mörgum spurningum er ósvarað
og óljóst, hvernig þeir hugsa sér
að leysa ýmsa þætti þessa máls,
1. Frátafir vegna löndunar: 8.840 : 130
(2.200 kassar á 60 kg. í túr)........................ 68 dagar
2. Sigling á og frá miðum 18 klst. í túr ............... 50 dagar
3. Frátafir vegna viðgerða.............................. 21 dagar
4. Samningsbundnir helgidagar, helgarfrí og
frátafir vegna veðurs ....,.......................... 26 dagar
165 dagar
Samkvæmt þessu gætu veiði-
dagar í bezta falli orðið 200 á ári
með því að engin óhöpp kæmu
fyrir og tíðarfar væri hagstætt.
Þarf togarinn því að afla 44 tonn
hvern einasta dag, sem hann er á
veiðum. Vissulega vona allir, að
afli komi til með að aukast á
næstu árum, en að meðalafli
togara geti orðið 40—50 tonn á
hvern einasta veiðidag tel ég að
sé einum of mikil bjartsýni (á
seinasta ári var meðalafli minni
togaranna 8.7 tonn á úthalds-
dag). Ég trúi því a.m.k. ekki, að
auðlindaskattur verði útgerðinni
ættu þeir að hafa biðlund með
boðun kenningarinnar um auð-
lindaskatt. Ennþá hafa þeir ekki
fært neinar sönnur á, að auð-
lindaskattur leiði til bættra lífs-
kjara. Þvert á móti bendir margt
til þess, að hann gæti leitt til
lakari lífskjara, a.m.k. fyrir þá,
sem í sjávarútvegi starfa. Ungir
menn ættu að hafa hugfast, að
það hefir oft reynzt þessari þjóð
miður heppilegt að rífa niður,
það sem tekið hefir mannsaldra
að byggja upp og þróa. Það er
hygginna manna háttur að rasa
ekki um ráð fram.