Morgunblaðið - 25.08.1979, Blaðsíða 13

MORGUNBLADIÐI LAUGARDAgyR 25. ÁGÚST 1979
13
henni að skrapa saman nægilegu fé
fyrir fargjaldi fyrir sig og fjölskyldu
sína til Evrópu.
Hún kom fyrst fram opinberlega í
London tuttugu og tveggja ára
gömul. í London kynntist hún
mörgu listafólki og fékk aukinn
áhuga á menningu Forn-Grikkja.
Hún ráfaði um í listasöfnum og
skoðaði gamlar grískar myndir.
Venus og Adonius heilluöu hana og
hún tregaöi að vera uppi á röngum
tíma. Bróðir hennar Reymond
sökkti sér í heimspeki og flutti
fyrirlestra yfir hausamótunum á
hverjum sem heyra vildi. Flestir
álitu þau skrítin og ísadóru fundust
viöbrögöin í Englandi þau sömu og í
Bandaríkjunum.
Hún hélt til Frakklands með
móöur sinni og bróöur. Þar
dansaöi hún í Luxembourg göröun-
um og var dögum saman í Louvre
safninu aö skoöa myndir af manns-
líkömum í öllum útgáfum. Fyrsti
áfanginn á ferö hennar til frama
voru óhemju góöar móttökur sem
hún fékk á dansferö í Búdapest áriö
1902. Þar dansaði hún í mánuö og
áheyrendur voru yfir sig hrifnir. í
Búdapest kynntist hún ungverskum
leikara, Oscar Beregi, sem varö
fyrsti elskhugi hennar. Meö honum
fór hún til Þýzkalands og stofnaöi
Ílansskóla. Hún hélt samt áfram aö
erðast og dansa. í Munchen tryllt-
ist hópur námsmanna af hrifningu
yfir dansi hennar, rifu þeir sjaliö
hennar í tætlur og skreyttu hatta
sína meö bútunum. Hún dansaöi
eftir Tannháuser óperu Wagners í
Beirút og kynntist þar ekkju Wagn-
ers. Hún dansaöi berfætt og blööin
lýstu henni sem „ástmey Appol-
ons“.
Hún varö alvarlega ástfangin í
Berlín af leiktjaldamálara aö nafni
Gordon Craig, syni leikkonunnar
Ellen Terry. ísadóra notaöi há-
stemmd lýsingarorð um ást sína á
Craig, sem henni fannst yfirnáttúru-
legur. Hann var minni vexti en hún
og barnslegur í útliti. Þau eignuöust
dóttur, Deirdre áriö 1905 og
skömmu eftir fæöingu hennar var
ísadóra flúin í fang annars elsk-
huga.
ísadóra fór í þrjár dansferðir til
Rússlands, árin 1905, 1907 og 1908
og haföi mikil áhrif á Michael Fokin,
einn helzta frumkvööul nútímaball-
etts í Rússlandi.
Hún fór í sýningarferö til Banda-
ríkjanna áriö 1908 og sannfæröist
betur þá en fyrr um þaö aö Banda-
ríkjamenn heföu lítinn áhuga á
listum. Hún var hyllt af smá hópi
listamanna í New Vork en þaö var
allt og sumt.
í París var hún óhemju vinsæl og
stóö á hátindi ferils síns áriö 1909.
Frakkar voru einnig hrifnir af skoö-
unum hennar, fyrirlitningu hennar á
púritönsku líferni og þaö brá enn
meiri Ijóma á hana aö henni skyldi
vera hafnaö í Bandaríkjunum.
Hún eignaðist sitt annað barn,
soninn Patrick áriö 1910 með
auökýfingnum Eugine Singer, syni
Isaacs Singer. Þau bárust mikiö á
og jók það enn goösögnina um
glæsileik ísadóru Duncan.
ísadóra var þó ekki uppnumin
nema af tvennu, dansinum og
börnunum sínum. Eugine skipti
hana litlu máli, börnin öllu. Hún ól
þau upp á sama hátt og hún haföi
sjálf verið uppalin, aö því undan-
skildu aö hún bjó viö allsnægtir
ólíkt móöur sinni. Börnum sínum
kenndi hún aö dansa um leið og
þau gátu gengið, en hún hirti lítt um
aö kenna þeim aöra hluti eöa ala
þau upp í aga. Þau skyldu verða
eins eölileg og dansinn var eölilegur
fyrir henní.
Ariö 1913 varö hún fyrir áfalli
sem hún náöi sér aldrei eftir.
ÉJörnin hennar drukknuöu í Signu.
Barnfóstran hafði fariö meö þau í
ökuferö og bíllinn lenti í ánni. Lík
barnfóstrunnar fannst meö barns-
líkin klemmd í fanginu.
ísadóra grét ekki. Yfir dauöa
barnanna skyldi hvíla svipuð fegurö
og yfir lífi þeirra. Þau höföu aldrei
kynnst sorg, bara dans og gleöi.
Hún klæddi litlu barnslíkin í hvítar
skikkjur, klippti hár sitt og kastaöi
því í ána. Parísarbúar sýndu henni
Alexandrevitch Essenine var
fremstur í flokki ungra skálda
sovézku byltingarinnar. Hann var
tuttugu og sjö ára, stór og stæöi-
legur bóndasonur, sem skildi ekki
orö í tungu ísadóru. Hann líkti henni
viö Venus, fannst hún glæsileg í
rauöri skikkjunni sem sveipaöist
eins og eldtungur um líkama henn-
ar, þótt andlitiö bæri merki ára og
tára. Sergei fannst ást hennar samt
móöursýkisleg og hann sýndi henni
fyrirlitningu sína óspart. ísadóra
læröi nokkur kjánaleg oröatiltæki í
rússnesku til aö geta tjáö honum
ást sína: „Ég tilbið jöröina sem þú
gengur á.“ „Faröu til fjandans,"
svaraöi skáldiö.
ísadóra giftist honum árið 192?
og geröi glæsilegar áætlanir um
framtíðina. Fyrst geröi hún erföa-
skrá, þar sem Sergei skyldi erfa allt
aö henni látinni. Þau yfirgáfu Rúss-
land, ferðuðust um Evrópu og
vöktu athygli fyrir glæsileik. Rudda-
menniö Sergei var ekki langt undir
yfirboröinu og hann sparkaöi í hana
eins og hund, sló hana í andlitiö,
reif myndir af börnum hennar, orti
„ódauöleg ljóð“ og hún dýrkaöi
hann. Hann vakti alls staöar usla og
hún varö móöursjúkari meö degi
hverjum. Þau fóru til Ameríku og
ísadóra hneykslaöi landa sína, þeg-
ar hún hljóp eftir sviöinu í Simphony
Hall í Boston, veifandi rauöri slæöu
og öskraði: „Þetta er rauöi liturinn,
tákn lífs og orku. Losiö ykkur úr
viöjum kúgunar, þiö voruð einu
sinni frjáls.“
Sjálf var hún ríghlekkjuð af
Sergei. Hann þreif hana á brott frá
blaöamönnum eöa öörum sem hún
huggðist tala viö. í París gekk
Sergei berserksgang á hóteli, sem
þau dvöidust í. Hann braut og
bramlaöi húsgögn, braut rúöur með
stólum, tók gesti sem sátu aö
snæöingi steinbítstaki og var rekinn
úr landi fyrir vikið. Þau fóru til
Þýzkalands og þar endurtók sama
sagan sig og þá var Sergei stungið
á geöveikrahæli en ísadóra grátbaö
um að hann yrði látinn laus. Þau
flúöu til Moskvu og á leiöinni braut
Sergei allar rúöur lestarinnar. Stakk
hann ísadóru af við komuna til
Moskvu og hún flúöi út á land í
felur. Hann fann hana og hótaöi að
drepa hana. Hún flúöi herbergi úr
herbergi nótt eftir nótt og hann
vitfirrtur á eftir. Á hverjum morgni
kraup hann á kné og baö hana
afsökunar og hún fyrirgaf honum
allt.
amt vissi Isadóra aö skeiö
hennar var senn á enda. Hún
vissi aö vinsældir hennar fóru
dalandi og heyröi sögusagnir um aö
fólk væri búiö að fá nóg af þessari
móöursjúku, miðaldra konu meö
litaöa rauöa háriö.
Sergei stakk hana loks af vegna
ástar á sonardóttur Tolstoys. Hann
skar sig á púls og reit síöasta Ijóöiö
sitt meö eigin blóöi og hengdi sig
áriö 1925.
Síöasta áriö sem ísadóra Duncan
liföi, dansaði hún viö mikinn fögnuð
í París. Hún var illa farin á sál og
líkama og í dansi hennar mátti
greina Ijótleika mannlífsins. Sjálf
sagöist hún ekki alltaf geta tjáö
fegurð — þaö væri líka fáránlegt
því mannlífiö hefði fleiri hliðar.
Hún skrifaði ævisögu sína, My
Life, þetta sama ár, 1927, þá
fjörutíu og níu ára gömul.
Lokaáfangi hennar var dansskóli
sem hún stofnaði í Nice. Lífslöngun
hennar var meö öllu þrotin og hún
tjáöi fylgdarkonu sinni að sér væri
ómögulegt aö lifa í „heimi fullum af
gullinhæröum börnum".
Aö kvöldi dags, 14. september
1927 steig ísadóra Duncan upp í
sportbifreið, sem hún hugöist festa
kaup á. Hún var klædd í gríska
skikkju meö langt sjal og veifaöi til
vina sinna um leið og hún sagöí
síöustu oröin: „Adieu, mes amis. Je
vais á la gloire". Hálfri rhínútu síöar
lá hún hálsbrotin í ökusætinu, löng
slæöa hennar haföi krækzt í aftur-
hjól bílsins og ísadóra kyrkzt sam-
stundis og hún steig á
benzíngjöfina.
ísadóra var horfin á braut yröar-
innar. Vinkona hennar ,akk aö
líkinu og hvíslaöi: „Adí^ ,sadóra,
guðirnir á Olympus: ijj veröa
heillaðir viö komu þín:
Þegar ísadóra eltist og hönd
sorgarinnar hafði anert hana kom
harmur hennar Ijóslega fram í
dansinum. „Ef dansinn sprettur
ekki af innri tilfinningum er hann
tilgangslaus...“
Dauöi hannar var meö álíka áhrifamiklum
hætti og líf hennar haföi veriö. Hór er
Vanessa Redgrave í hlutverki ísadóru í
myndinni: „The Loves of Isadora" sem
sjónvarpið sýnir í kvöld.
samúö með því aö fleygja hvítum
blómum yfir garðshliðið hjá henni.
Þótt hún næöi sér aldrei eftir
þetta áfall, átti hún fleiri sigrum aö
fagna í dansi sínum.
Isadóra reyndi aö komast yfir
sorg sína meö því aö veröa ófrísk
aftur en barn hennar, sonur, dó
nýfæddur.
Dans hennar bar nú merki sorg-
arinnar. Áætlanir hennar um aö
reisa nýjan og glæsilegan dans-
skóla í París uröu aö engu þegar
fyrri heimsstyrjöldin skall á og
Bellevue villan hennar var notuð
sem sjúkrahús. isadóra flúöi til
Bandaríkjanna ásamt nokkrum
nemendum sínum. í New York
reyndi hún aö koma upp dansskóla
en gekk illa.
Áriö 1916 fór hún í dansferðalag
um Suður-Ameríku og fékk misjafn-
ar móttökur. Ári síöar dansaöi hún í
San Francisco og var ákaft fagnað
af samborgurum sínum. ísadóra var
um þetta leyti í tygjum viö tónskáld-
iö Walter Rummel sem yfirgaf hana
vegna eins nemenda hennar. í leiða
sínum flúöi hún til Aþenu og geröi
tilraun til aö láta óskadraum sinn
rætast um dansskóla þar. En grísk
yfirvöld vildu ekki styrkja hana
frekar en Frakkar og hún varö að
láta þar viö sitja.
ísadóru fannst fyrst dögun í nánd
þegar hún fékk boö frá yfirvöldum
Sovétríkjanna um aö setja á stofn
dansskóla í Moskvu. íklædd
skikkju, sem hún haföi áöur notaö
þegar hún dansaöi eftir La
Marseillaise, þjóösöng Frakka, hélt
hún vonglöö til Rússlands áriö
1921. Þar eygöi hún tækifæri til
frjórrar listsköpunar meöal
„andlegra jafningja" sinna, bylting-
arsinna á sviöi stjórnmála eins og
hún á sviöi dansins. Þar ætlaöi hún
aö sýna umheiminum hvaö hún
haföi alla tíö meint meö dansinum.
Dansinn átti aö ná fram því bezta
og fullkomnasta í mannlegu eöli. í
því var leyndardómur Aþenu fólgin
og Moskva skyldi veröa Aþena
nútímans.
Hún kenndi börnum verkamanna
og bænda aö tjá sig eftir níundu
sinfóníu Beethovens og uppgötvaöi
'ljótt aö draumur hennar um alþjóö-
lega einingu sameinaöa í dansi var
eins fjarri veruleikanum í Moskvu
og annars staöar. Rússar höföu
þegar allt kom til alls ekki tíma fyrir
dans, þaö voru of margir svangir
munnar sem þurfti aö fæöa og of
mörg börn sem þurfti aö klæöa,
áöur en hægt yröi aö kenna þeim
dans.
Lífstíöardraumur ísadóru um
uppvaxandi kynslóö sem skildi
tjáningu frelsis og tilfinninga í
dansinum varö aö engu. Hún komst
í kynni viö marga listamenn í
Moskvu og einn þeirra heillaöi hana
meir en nokkur elskhugi haföi áöur
gert. Hún tilbaö hann. Sergei