Morgunblaðið - 27.09.1979, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. SEPTEMBER 1979
Benedikt Gröndal utanrikisráðherra flytur ræðu sina á allsherjar-
þingi Sameinuðu þjóðanna i fyrrakvöld. Simamynd AP.
Sjóherir ná til
allra strandríkja
Hér fer á eftir ræða utanríkis-
ráðherra á 34. ailsherjarþingi
Sameinuðu þjóðanna þriðjudag-
inn 25 september 1979:
„Herra forseti.
Það er mér mikil ánægja að fá
að taka undir heillaóskir starfs-
bræðra minna með kosningu yðar
sem forseta 34. allsherjarþings
Sameinuðu þjóðanna. Ég er sann-
færður um að viska yðar og
reynsla mun gera yður kleift að
veita allsherjarþinginu þá forystu
sem það þarfnast.
Ég vil einnig þakka hjartanlega
framkvæmdastjóranum og öllu
starfsfólki Sameinuðu Þjóðanna
fyrir óþreytandi elju í baráttu
fyrir friði og bættum lífsskilyrð-
um mannkyns, sem iðulega gengur
ákaflega hægt og er mjög krefj-
andi.
Framkvæmdstjórinn hóf árs-
skýrslu sína á því að segja: „Síð-
asta ár hefur einkennst af óvissu,
spennu og átökum." Hið sana
hefur vafalítið mátt segja eða
hefur verið sagt um öll þau ár sem
liðin eru frá stofnun Sameinuðu
þjóðanna. Það er staðreynd að
örar breytingar hafa átt sér stað
og heimsmálin verða æ flóknari.
En það eru bjartar hliðar á tilver-
unni. Friður hefur ríkt í Evrópu
síðastliðin 30 ár, þar sem stórveld-
in háðu hildarleiki sína um alda-
raðir. Þetta hefur hins vegar verið
vopnaður og dýr friður. Svæða-
bundin bandalög hafa verið stofn-
uð, eins og heimilað er í sáttjmála
Sameinuðu þjóðanna. Bandalögin
eru mynduð kringum risaveldin
tvö og þau hafa komið sér upp
gífurlega flóknum hernaðarkerf-
um, sem kostað hafa viðkomandi
þjóðir ómældar fjárhæðir. Við
getum samt sem áður treyst því að
þessum þjóðum hefðu orðið
kjarnavopnaátök margfalt þung-
bærari bæði hvað varðar mannslíf
og eignir.
Hernaðarjafnvægið kann að
vera fallvalt að áliti sérfræðinga
en aðalatriðið er að í stjórnmálum
í Bandaríkjum og Evrópu hafa
slökunarstefna og afvopnun verið
sett á oddinn.
Aðrar heimsálfur líða á sama
tíma fyrir hernaðarleg og stjórn-
málaieg átök sem valda fjölmenn-
um þjóðum ómældum þjáningum
og eyðileggingu.
Þessi mismunur er mjög áber-
andi og við skulum vona að
Evrópu lánist að viðhalda friði og
aðrar álfur megi feta í fótspor
hennar. Við megum hins vegar
ekki gleyma því að vandamáiin
eru ólík og úrræðin því mismun-
andi.
Lokasamþykkt Helsinkiráð-
stefnunnar verður einn af horn-
steinunum í sögu eftirstríðsár-
anna vegna þáttar hennar í skipu-
lagðri slökunarstefnu. Helsinki-
sáttmálinn hefur átt misjöfnu
gengi að fagna meðan aðildarríkin
hafa reynt að skilja innihald hans.
Niðurstöður virðast vera þær að
vilji sé fyrir að halda áfram á
sömu braut og viðhalda anda
Sáttmálans.
Næsti áfangi slökunarstefnunn-
ar er Madridfundurinn sem hald-
inn verður síðla næsta árs. Undir-
búningur hans hefur þegar staðið
yfir í marga mánuði með fjölþjóð-
legum ráðstefnum og viðræðum
einstakra þjóða. Það virðist sem
vilji sé til þess að Madridfundur-
inn verði árangursríkur þannig að
slökunarstefnan eigi meira gengi
að fagna á komandi árum. Við
skulum vona að bjartsýnismenn-
irnir hafi rétt fyrir sér.
Salt II samningurinn er auðvit-
að nýjasta og mikilvægasta skref-
ið í þessari þróun. Það hefur enn
ekki hlotið staðfestingu og mjög
gagnrýnin athugun fer fram um
þessar mundir. Ég vona að niður-
staðan af þessum athugunum
verði jákvæð ekki aðeins vegna
efnisinnihalds samningsins sjálfs,
heldur miklu fremur vegna þeirra
vona sem bundnar eru við áhrif
hans á þróun slökunarstefnunnar.
Hér má benda á ákvæði samnings-
ins um algert bann við kjarna-
vopnatilraunum, samdrætti í her-
afla og vopnabúnaði í Evrópu og
ýmis önnur atriði er bjóða upp á
samningsgerð.
Það er ekki úr vegi að minna á
að Kennedy forseti sagði eitt sinn
að breyta ætti vígbúnaðarkapp-
hlaupinu í friðarkapphlaup.
Það er e.t.v. ekki við hæfi að
fulltrúi smáþjóðar, sem verið
hefur vopnlaus í 500 ár skuli ræða
þetta eða telji sig geta gefið öðrum
ráð um tæknileg hernaðarmálefni.
En jafnvel hin vopnlausu og fá-
mennu lönd eru viðriðin þetta
mál, sérstaklega ef landfræðileg
Iega þeirra hefur mikilvæga hern-
aðarlega þýðingu.
íslendingar eru eyþjóð í miðju
Norður-Atlantshafinu og við kom-
umst ekki hjá því að taka eftir
hinu mikla vígbúnaðarkapphlaupi
sem á sér stað á heimshöfunum,
sem þekja 2/3 af yfirborði jarðar.
Fram til þessa hefur lítið verið
rætt um afvopnun sjóherja, aðeins
hefur verið vikið að ráðstöfunum
til að koma á gagnkvæmu trausti
á heimshöfunum. Ég ætla ekki að
Iáta í Ijós óþolinmæði, en vil
benda starfsbræðrum mínum frá
hinum ýmsu löndum á þá stað-
reynd að sjóherir geta flutt hern-
aðarmátt sinn um gjörvallan heim
og náð til allra strandríkja hversu
fjarri sem þeir eru valdastöðum.
Sjóherir voru áður undirstaða
stórvelda og þeir geta enn gegnt
því hlutverki.
Mig langar að víkja að jákvæð-
ari málum og ræða þriðju Haf-
réttarráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna sem hefur nýlega lokið átt-
unda fundi sínum. Þetta er orðin
lengsta og árangursríkasta ráð-
stefna sem Sameinuðu þjóðirnar
hafa beitt sér fyrir. Ef við hugleið-
um fyrri hafréttarráðstefnur þá
má líklega fullyrða að aldrei hafi
jafnmikil vinna verið lögð í það að
setja lög um mannlegt atferli, þar
sem stjórnleysi hefur- alltof lengi
ráðið ferðinni. Hinir löngu fundir
hafa án efa reynt á þolrifin á
fulltrúum Hafréttarráðstefnunn-
ar undanfarin 6 ár. Lokatakmark-
ið er nú í nánd og við megum ekki
gefast upp á síðasta sprettinum né
koma með ný vandamál sem gætu
eyðilagt þær jákvæðu niðurstöður
sem fengist hafa með áralangri
vinnu.
Á síðasta fundi Hafréttarráð-
stefnunnar í sumar var samþykkt
vinnuáætlun sem gerir ráð fyrir
að hafréttarsáttmáli verði sam-
þykktur á næsta ári. Fulltrúar á
Hafréttarráðstefnunni voru sam-
mála um að hægt væri að ganga
frá honum fyrir ágústlok á næsta
ári, jafnvel þótt nokkur atriði
væru enn óútkljáð. Úrlausn hefur
fengist á mörgum álitaefnum, sem
í upphafi litu út fyrir að vera
óleysanleg og má þakka það þolin-
mæði og oft snilldarlegum vinnu-
brögðum fulltrúa á ráðstefnunni.
Gífurlegir hagsmunir hafa verið í
húfi og eru reyndar enn. Hið
mikilvægasta er líklega samband
mannsins og hafsins, þ.e. hvort
bjarga eigi heimshöfunum og
sækja í auðævi þeirra af varfærni,
eða hvort mega eigi þau og eyði-
leggja, en mjög líklegt er að sú
verði afleiðingin ef ekki tekst
samkomulag um hafréttarsátt-
mála. Hafréttaruppkastið skapar
skilyrði til þess að framkvæma
hugsjónir um að auðæfi úthafa
gangi til þróunarlandanna, sem er
sannarlega göfug og aðdáunarverð
viðleitni. Það gerir einnig ráð
fyrir því að úrlausn byggi á
sanngirnissjónarmiðum þar sem
hagsmunir rekast á, og í staðinn
fyrir ríkulega efnahagslögsögu
verður strandríkjum gert að bera
ábyrgð á verndun auðæva sjávar
og koma í veg fyrir mengun.
Ég tek fullkomlega undir orð
framkvæmdastjórans í ársskýrslu
hans, þar sem segir „Niðurstaða
þessarar ráðstefnu getur haft
mikil áhrif á vilja ríkisstjórna til
að notfæra sér til fullnustu mátt
Sameinuðu þjóðanna til að fá
fram alþjóðlegan skilning á sam-
eiginlegum málum heims".
Áralangt starf á Hafréttarráð-
stefnunni hefur þegar haft mikil
áhrif á þjóðarrétt. Ýmsum hug-
myndum, eins og til dæmis 200
mílna hugtakinu, hefur þegar
cerið hrundið í framkvæmd af það
mörgum þjóðum og líta verður svo
á að þær hafi hlotið viðurkenn-
ingu fyrir venju, ef ekki með
samningi, og ennfremur með við-
urkenningu fjölda ríkja. Þessi
eina regla leiðir okkur að mörgum
vandamálum sem kalla eftir úr-
lausn og þess vegna má ekkert til
spara þannig að halda megi áætl-
un sem tryggi að gengið verði frá
hafréttarsáttmála á næsta ári.
Við skuium vona að þegar að
allsherjarþingið kemur næst sam-
an hafi Sameinuðu þjóðirnar eign-
ast nýjan hafréttarsáttmála sem
eilíflega mun halda nafni samtak-
anna á lofti.
Herra forseti.
Mig langar að víkja að mikil-
vægu máli sem mikið var til
umfjöllunar á allsherjarþinginu á
síðasta ári, þ.e. mannréttindamál.
Við fögnuðum í fyrra að þrjátíu
ár voru liðin frá því að Mannrétt-
indayfirlýsing Sameinuðu þjóð-
anna, ein af hornsteinum alþjóð-
legrar samvinnu var samþykkt.
Fjölmörg ríki halda hins vegar
áfram að beita þegna sínum of-
beldi og við verðum því vitni að
mannréttindabrotum víða um
heim.
Norðurlöndin ítrekuðu nýlega
samþykkt sína um áframhaldandi
baráttu á alþjóðavettvangi fyrir
því að mannréttindi séu virt. Þau
hafa á ný sett fram hugmyndir
sínar um tengslin á milli borgara-
legra og stjórnmálalegra réttinda
annars vegar og efnahagslegra,
félagslegra og menningarlegra
réttinda hins vegar.
í sameiginlegri yfirlýsingu
utanríkisráðherrafundar Norður-
landa sem nýlega var haldinn í
Reykjavík, lögðu ráðherrarnir
mikla áherslu á þýðingu þess að
árangur næðist á þessu allsherjar-
þingi hvað varðar áhrifameiri
aðgerðir við að tryggja mannrétt-
indi um allan heim. Þeir lögðu
ríka áherslu á þýðingu þess að
komið yrði á fót svæðabundinni
samvinnu til að standa vörð um og
tryggja að þegnar öðlist full
mannréttindi og báðu menn að
íhuga á ný tillögu sem fram hefur
komið um stöðu mannréttindafull-
trúa er ynni undir stjórn fram-
kvæmdastjóra.
Norðurlöndin munu halda
áfram baráttu sinni gegn mis-
þyrmingum, dauðarefsingum,
kynþáttaraðskilnaði, kynþátta-
mismunun og trúarofsóknum.
Við tökum á nýjan leik undir
með þeim sem nota þetta tækifæri
til að fordæma kynþáttaaðskiln-
aðarstefnu Suður-Afríkustjórnar
og öllu því er fylgir því ömurlega
kerfi kúgunar og ranglætis. Þrýst-
ingur frá öllum heimshlutum
hlýtur að lokum að brjóta niður
þetta kerfi og við verðum vitni að
öðru réttlátara sem þjónar öllum
kynþáttum í landinu.
Suður-Afríka komur sér áfram
undan því að framfylgja áætlun
Sameinuðu þjóðanna um frjálsar
og réttlátar kosningar í Namibíu.
Frekari tafir eru óviðunandi í
Rœða
Benedikts
Gröndals
utanríkis-
ráðherra á
allsherjar-
þingi S.Þ.
samningum um að Namibía öðlist
sjálfstæði á friðsamlegan hátt.
Nýjustu atburðir í Zimbabwe
deilunum hafa fært mönnum nýj-
ar vonir, ef niðurstaða Samveldis-
ráðstefnunnar í Lusaka og viðræð-
urnar í London skapa grundvöll
fyrir almennri meirihlutastjórn í
landinu. Gefa verður öllum póli-
tískum samtökum jöfn tækifæri í
kosningum til nýs þings, ef
tryggja á að slík lausn hljóti
alþjóðlegt samþykki.
Viðsjár eru enn miklar í Mið-
austurlöndum og allt verður að
reyna til að tryggja frið sem gerir
öllum ríkjum á svæðinu kleift að
lifa í friði og öryggi innan viður-
kenndra landamæra. Palestínu-
menn verða að fá sín réttmætu
þjóðarréttindi.
Ég ætla mér ekki að halda
áfram að telja upp þau svæði í
heiminum þar sem ríkir ófriðar-
ástand. Ég læt mér nægja að
minna á að valdbeiting er alls
staðar fordæmanleg og gagnstæð
sáttmála Sameinuðu þjóðanna.
Herra forseti.
Efnahagsástandið í heiminum
er í ólestri. Efnahagsleg vandamál
hafa margfaldast á flestum svið-
um. Auði er misskipt, fátækt og
næringaskortur eru yfirþyrmandi.
Framleiðendur ákveðinna nauð-
synjavara mynda samtök til að
geta hækkað verð og rakað til sín
gífurlegum gróða. Mörg ríki verða
að þola mikið atvinnuleysi eða
verðbólgu. Viðskipti er stöðnuð og
verndartilhneiging fer vaxandi.
Allt eru þetta vísbendingar um
efnahagserfiðleika sem verður
erfitt að greiða úr og valda vænt-
anlega stórum hluta mannkyns
miklum erfiðleikum um ófyrirsjá-
anlegan tíma. Það er engin einhlít
lausn til á vandanum, en nokkur
atriði má nefna hér.
1. Nýrra efnahagsúrræða er
þörf og við verðum að komast
úr fjötrum staðnaðs efna-
hagskerfis.
2. Við verðum að takast á við
orkuvandann af miklu kappi.
3. Sérstaklega verðum við að
fjalla um þann vanda sem
stórhækkað olíuverð veldur
þróunarríkj unum.
Nú á tímum búum við yfir meiri
tækniþekkingu og betri samgöng-
um, en fyrri kynslóðir hefir órað
fyrir. Samt sem áður virðist okkur
miða lítið hvað varðar samfélags-
vísindi, sem ættu að veita okkur
nægilega leiðsögn til að miðla á
réttlátan hátt gæðum jarðar.
Þessi mismunur er ekki ný
staðreynd, en verður hrikalegri
með hverju árinu sem líður.
Tæknileg þekking er fyrir hendi
til að stjórna og skipta gæðum
lands og sjávar, en okkur virðist
vanta þá þekkingu eða e.t.v. hug-
sjónaeld sem þarf til að útrýma
styrjöldum, ágirnd og pyntingum.
Mín ósk er sú að starf Samein-
uðu þjóðanna haldi áfram að færa
okkur í rétta átt og forði okkur frá
hörmungum, sem við getum sjálf-
um okkur um kennt.
Þakka yður herra forseti".