Morgunblaðið - 18.11.1979, Blaðsíða 20

2 0 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. NÓVEMBER 1979
Getur verið heilsusam-
legt að komast undan hin-
um borgaralegu skyldum
Rætt við
Sigurð A.
Magnússon
rithöfund
Undir kalstjörnu er nafn
nýrrar bókar sem Sigurður A.
Magnússon hefur ritað í út-
gáfu Máls og menningar. Bók-
in er uppvaxtarsaga, „rekur
atvik sem gerðust í reyndinni
en getur þó ekki talist sann-
söguleg vegna þess að hún
endurvekur og umskapar
löngu liðna atburði samkvæmt
lögmálum, sem ekki eru alténd
virk í daglegu lífi“, segir
höfundur m.a. í aðfaraorðum
bókarinnar.
— Segja má að með sögunni
sé ég að koma frá mér hlutum
sem búið hafa með mér árum
saman. Það er undir hælinn
lagt hvaða atburði ég man og
hverjir hafa fallið í gleymsku,
ég kann enga skýringu á því.
En það hefur ekki verið erfitt
fyrir mig persónulega að taka
saman efnivið; atvikin standa
mér Ijóslifandi fyrir hug-
skotssjónum og þau gerðust
raunverulega, en takmörkuð
sýn barnsins gefur auðvitað
mjög einhliða mynd af þeim
persónum sem koma við sögu.
Þær hafa miklu fleiri fleti en
ég sá á sínum tíma, sagði
Sigurður er Mbl. ræddi við
hann um bókina og hvað á
daga hans hefur drifið undan-
farið.
Á bókarkápu segir þú, að
fyrirmyndir sögupersónanna
verði ekki dregnar til ábyrgð-
ar á verkum þeirra eða við-
horfum, en byggir þó á
ákveðnum atburðum. Hvernig
er að samræma þetta?
— Það er í raun mjög erfið
jafnvægislist, og ég tek fram
að hvergi er ætlunin að særa
fólk, en eigi að síður er komið
inn á mjög viðkvæma hluti
þar sem greint er frá atvikum
sem raunverulega gerðust. Þá
atburði þekkja kannski þeir
fáu sem þar áttu hlut að máli,
en aðrir ekki, og því held ég að
mér hafi tekist að sigla milli
skers og báru.
Var Reykjavík ekki nánast
eins og sveitaþorp á þessum
tíma?
— Reykjavík var heilmikill
sveitabær, en byggðin var
talsvert mikil hér kringum
Tjörnina og líf í tuskunum við
höfnina og kolakranann, og ég
held að í bókinni komi fram
nokkurn veginn rétt mynd af
lífinu eins og það var. En
Pólarnir höfðu sérstöðu; þar
hafði fólk lítinn samgang við
aðra. Pólabúar voru stimplað-
ir og tilheyrðu ekki því þjóð-
félagi sem venjulegt fólk til-
heyrði; þeir voru utangarðs.
Voru lífskjörin erfið?
— Vissulega voru þau erfið
hjá mörgu verkafólki, og þessi
uppvaxtarsaga á sér areiðan-
lega margar hliðstæður. I Pól-
unum bjuggu á þessum árum
kringum 30—40 fjölskyldur og
átti margt það fólk ömurlega
sögu sem endaði hjá sumum í
rennusteinunum. Þó var það
mjög einstaklingsbundið, og
segir t.d. í bókinni frá pilti,
sem gerði sér far um að
einangra sig, bjó sér sinn eigin
heim og vildi sem minnst af
samferðafólki sínu vita. Eg
held það hafi bjargað honum
og komið honum til manns.
Sumir strákarnir náðu langt í
knattspyrnu, en lífið í Pólun-
um hafði sín neikvæðu áhrif
og dró þá niður aftur. Það sem
ég held að hafi t.d. bjargað
mér er sú staðreynd, að í
Pólunum bjuggum við ekki
nema einn vetur og fluttumst
þá inn í Laugarnes.
Var betra mannlíf í Laug-
arnesinu?
— Á vissan hátt var það
betra. Pólabúar voru nánast
þjóðflokkur út af fyrir sig. Á
það kannski helst við um
krakkana, en í Laugarnesi var
hægt að fylgjast meira með
því sem var að gerast, t.d.
byggingu Laugarnesskólans,
og þar átti ég um tíma mitt
annað athvarf. En fátæktin
hjá okkur var hin sama, og
hún átti sér m.a. rót í drykkju-
skap föður míns, sem ég á
þeim árum skildi ekkert í.
Fátækt á heimilum leikbræðr-
anna mátti rekja til atvinnu-
leysis á þessum tíma og þann-
ig má segja að nokkur að-
stöðumunur hafi verið á milli
okkar strákanna; hjá okkur
var þetta sjálfskaparvíti.
— Eitt var það líka sem ég
get alltaf furðað mig á svona
eftir á, að þeir sem sóttust
eftir félagsskap pabba voru
oft menntamenn, áhrifamenn,
og er furðulegt að þeir skyldu
leita eftir félagsskap hans,
sem var aðeins sjálfmennt-
aður. Kannski var skýringin
sú, að hann var ákaflega
ljóðelskur og kunni heilu bæk-
urnar utan að — var næstum
talandi skáld.
Það var margt sem gerði
lífið bærilegt á þessum tíma. í
Laugarnesi voru til dæmis
áhrif Valsara allmikil, og ég
var Valsari um tíma. Það var
þó ekki fyrir áhrif frá séra
Friðrik, því í KFUM fór ég
ekki fyrr en seinna.
Nafnið á bókinni, hvernig
kemur það til?
— Það er sótt í ljóð Þor-
steins frá Hamri. Eitt Ijóða
hans fannst mér lýsa einkar
vel því sem bókin segir frá, og
átti vel við að sækja nafnið í
ljóðið; hann veitti leyfi sitt til
þess. Kalstjarna er orð sem
Þorsteinn hefur sjálfur
smíðað, og segir hann mér að
lesendur geti lagt í það þann
skilning sem þeim þóknast!
Sigurður A. Magnússon hef-
ur ritað ljóðabækur, skáldsög-
ur, ferðabækur og leikrit og
þýtt fjölda bóka úr grísku,
ensku, dönsku og þýzku, auk
þess sem hann hefur þýtt
íslensk nútímaljóð á enska
tungu. Hann starfaði um 18
ára skeið við blaðamennsku,
að loknu námi erlendis árið
1956, var skólastjóri Bréfa-
skólans, en hætti fyrir tæpum
2 árum og hvarf utan.
— Reynt var að sannfæra
mig að nú væri ég endanlega
genginn af vitinu þegar ég fór
að tala um að taka mig upp og
dveljast erlendis um tíma,
maður á sextugsaldri, sagði
Sigurður. Síðustu tvö sumur
hef ég starfað sem leiðsögu-
maður í Grikklandi á vegum
Útsýnar, og haustið 1978, þeg-
ar því starfi var lokið, þýddi
ég 2 bækur um norræna og
gríska goðafræði, sem eru
nýkomnar út hérlendis, en um
síðustu áramót fluttist ég til
Berlínar og hef þar vetursetu.
Ég fékk 12 mánaða starfs-
styrk og vann í fyrra að ritun
bókarinnar Undir kalstjörnu,
og það tók mig rétta 5 mánuði
að ljúka bókinni. í vetur geri
ég ráð fyrir að sinna ritstörf-
um eftir því sem styrkurinn og
fjárhagur leyfa. Styrkurinn
verður búinn um áramótin, en
ég verð í Berlín fram á vor,
ferðast síðan um Grikkland
næsta sumar og kem aftur
heim að hausti.
Hyggstu þá vinna að fram-
haldi Kalstjörnunnar?
— Það er ætlunin að halda
áfram með hana, því sagan nú
nær aðeins til 9 ára aldurs og
eru því öll skólaárin eftir,
unglingsárin og gelgjuskeiðið.
En hvernig er að starfa
erlendis að ritun bókar á
íslensku um atburði sem gerð-
ust á íslandi?
— Ég hef góða reynslu af
því. Mikilvægast er að fá næði,
sem ég hafði sjaldan á íslandi.
Hér er verið að vasast í alltof
mörgu og lítið tóm til einbeit-
ingar.
Ráðleggurðu fólki þá að
hverfa um tíma til útlanda til
að starfa?
— Ég get óhikað mælt með
því að menn breyti til, fari
utan til náms eða vinnu, og
þar á aldurinn ekki að skipta
máli. Það getur verið ákaflega
heilsusamlegt að komast frá
hinum borgaralegu skyldum
sem íþyngja okkur alltof mik-
ið.
— Indverjar, sem hafa
hindúasið að leiðarljósi, skipta
mannsævinni í 4 tímabil.
Fyrsta er bernskan með
áhyggjuleysi og leik, síðan
kemur skólinn og námsárin
þar sem menn búa sig undir líf
og starf næstu árin og tekur
það yfir 5-10-15 ára tímabil; á
þriðja tímabilinu hlaðast upp
ábyrgðarstörf þegar menntun-
in er notuð og menn koma sér
upp fjölskyldu og ala upp
börnin. Loks er fjórða tímabil-
ið þegar maðurinn yfirgefur
fjölskyldu sína og gerist betl-
ari, verður andlegur og hverf-
ur út á stræti og þjóðvegi.
Kannski er óþarft að taka
forskrift Indverja alveg bók-
staflega, en skipting þeirra á
mannsævinni er fróðleg og ef
til vill ekki út í hött.