Morgunblaðið - 25.01.1980, Page 23

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. JANÚAR 1980
23
Dr. Jón Gíslason
Doktor Jón Gíslason var ekki
árennileg persóna í augum ungra
nemenda. Fas hans, æði hátignar-
legt og strangleiki, sköpuðu í
fyrstu nokkra fjarlægð milli hans
og nemenda. Hann skar sig mjög
frá hinum kennurum skólans, sem
ýmist voru fisléttir í lund eða
luntaværir. Um aga hans gengu
arfsagnir — en jafnframt var
frabær kennsla hans rómuð.
Þetta haust, ár 1952, var dr. Jón
skipaður skólastjóri Verzlunar-
skólans. Og hann — hámenntaður
í klassiskum fræðum Grikkja og
Rómverja — og sannarlega ekki
kaupmannlega vaxinn — hófst
strax handa að reka slyðruorðið af
skólanum, sem hafði allmörg ár
verið í stjórnunarlegri níðslu.
Hann réði unga, velmenntaða
kennara að skólanum, bjó þeim
góð starfsskilyrði og margir
þeirra hafa síðan átt vænan þátt í
að gera skóla Verzlunarráðsins að
þokkalegasta viðskiptaskóla.
Skýrslur skólans höfðu ekki
komið út á annan áratug. Eigin
gögn hans voru á tvístringi,
tækjakostur enginn og húsnæðið
enn í svipuðu horfi og meðan þrír
Thórsarabræður bjuggu í skóla-
húsinu. Öll stjórnunar- og skipu-
lagsmál skólans gerbreyttust
firna fljótt. Og það kostaði starf
margra. En samstarf skólastjór-
ans við skólanefnd og aðra aðilja
var jafnan prýðisgott.
í ágústmánuði s.l. hittumst við í
Grikklandi, tuttuguogsjö haustum
seinna, gamli skólastjórinn og
nemandinn og dvöldum á sama
hóteli nokkra daga. Og það var
sannarlega gaman að mæta dr.
Jóni á heimavelli. Flest árin höfð-
um við að vísu haft ýmis skipti á
sameiginlegu áhugasviði: gamlar
íslenzkar bækur.
Og á svölum kvöldum var setið
undir krónum tjránna og spjallað
um gamalt prent, fásénar útgáfur
íslenzkra rita frá fyrri tíð. Og
íslenzka samtíð. Þar var fjarska
margt lítt að skapi dr. Jóni. Og
lífsreynsla var það líka að ganga
með honum á Akrópólis hæð og
skynja hina gömlu Grikki undir
máli dr. Jóns.
Og nú er þetta íturmenni,
klassíkerinn meðal kaupahéðna,
gengið til feðra sinna. Sjálfur
sagði hann stundum að dauðinn
væri alls ekkert skelfilegur, ella
hefði hann þá komið Sókratesi
þannig fyrir sjónir. Skelfileg væri
aðeins sú skoðun, að dauðinn væri
skelfilegur.
En hvað er minnisstæðast í veru
dr. Jóns Gíslasonar? Eru það
vísindastörf á klassisku sviði og
bókmenntaiðja hans? Fágaður
æskuskáldskapur hans? Markvís
og vel heppnuð skólastjórn? Eða
er það kannski íhaldssamt um-
burðarlyndi hans við ungar salir,
jákvæð leiðsagnarnautn í þágu
æskufólks þessa lands og tærleiki
hugsunar hans að greina kjarna
frá hismi?
Bragi Kristjónsson
Kennara og nemendur Verslun-
arskóla Islands setti hljóða af
harmi við fregnir um skyndilegt
fráfall dr. Jóns Gíslasonar, sem
hafði svo lengi helgað líf sitt
skólanum og sett óafmáanlegan
svip á yfirbragð hans og tilvist
alla. Ég held að okkur veitist
öllum erfitt að gera okkur grein
fyrir því að hann sé ekki lengur á
meðal okkar því að einhvern
veginn hefur okkur fundist hann
vera óaðskiljanlegur hluti skólans,
jafnvel eftir að hann lét af
skólastjórn, enda hélt hann áfram
allmikilli kennslu allt til dauða-
dags.
Það er mikið happ hverjum og
einum að verða samferða miklum
mannkostamönnum á lífsleiðinni.
Því happi getum við hrósað sem
störfuðum undir stjórn hans. Ekki
var dr. Jón einungis gæddur af-
burðagáfum, heldur var hann og
heiðarlegur og réttsýnn í
hvívetna. Umfram allt vildi hann
vel stofnun þeirri, sem hann veitti
forstöðu svo lengi, og sérhverjum
þeim sem starfaði innan veggja
hennar, hvort sem um nemendur,
kennara eða annað starfslið var að
ræða. Þetta batt hann ekki ein-
ungis vináttuböndum starfsliði
skólans og nemendum, heldur gaf
það skólanum kjölfestu sem styrkt
hefur það traust og álit sem hann
hefur notið á meðal landsmanna.
Rólegur, menningarlegur og þó
hlýr persónuleiki hans setti svip á
skólann allan, á kennarana og
nemendurna, og gerði okkur öll,
vona ég, að betra fólki.
Aðrir verða sjálfsagt til að
rekja æviferil dr. Jóns á síðum
Morgunblaðsins í dag. Þessar
línur verða einungis fátæklegar
kveðjur samferðamanns sem mat
hann mikils vegna gáfna og
mannkosta. Með ritstörfum sínum
reisti dr. Jón sér varanlegan
minnisvarða. Margar ógleyman-
legar ræður við skólasetningu og
skólaslit geymast í skýrslum skól-
ans. Þar koma víða fram hugrenn-
ingar hans um vanda og vegsemd
þess unga fólks sem valið hefur
sér það hlutskipti að eyða fjöl-
mörgum árum ævi sinnar í langt
nám til undirbúnings undir þjón-
ustu við land og lýð. Hann vakti
oft athygli okkar á því að stærsti
auður þjóðarinnar væri fólginn í
þessu ágæta og þróttmikla fólki.
Fátt væri happasælla fyrir þjóð-
ina alla og landið okkar en að vel
tækist til með þennan undirbún-
ing. Eins veit ég að hann tók það
mjög sárt ef vonir brugðust um
gengi einhvers nemanda á náms-
brautinni.
Dr. Jón var í eðli sínu á móti
miðstýringu og ofstjórn. Hann bar
traust til góðra eiginleika í fari
bæði kennara og nemenda og
hafði gott lag á að fá þá til þess að
njóta sín best án boða og banna. Á
þann hátt örvaði hann ábyrgðar-
tilfinningu hvers og eins. Ég tel að
þetta hafi verið meginástæðan
fyrir því hversu árekstralaus öll
starfsemi skólans hefur verið og
hversu öll agavandamál voru lítil í
sniðum þau 26 ár sem hann veitti
Verslunarskóla íslands forstöðu.
Á þessum dapra degi verður
okkur hugsað til eftirlifandi eig-
inkonu dr. Jóns, frú Leu Eggerts-
dóttur, sem verður fyrir þungbær-
um missi lífsförunautar síns ein-
mitt þegar hún sjálf er að reyna
að ná sér eftir sjúkrahúsvist.
Sendum við henni hugheilar sam-
úðarkveðjur í sorg hennar.
Sölvi Eysteinsson
Hjálpi drottinn lýð að læra
líf sem hæfir frjálsri sveit.
Framtak, hófsemd heill og æra
hefji og göfgi hvern þinn reit.
Með tilvitnun í þetta ljóðabrot
Hannesar Hafsteins kvaddi dr.
Jón Gíslason eitt sinn nemendur
sína við brautskráningu úr Verzl-
unarskólanum. Ef til vill lýsir val
þessara ljóðlína betur en margt
annað viðhorfum hans til starfs
síns og þeirrar ábyrgðar sem í því
felst að skóla og móta uppvaxandi
kynslóð sem ólgar af lífskrafti. Þá
orku þarf að beizla til góðra verka
og nytsamra, til heilla fyrir ein-
staklinginn sjálfan, land hans og
þjóð. Þar vildi dr. Jón leggja hönd
á plóginn og hann lá sannarlega
ekki á liði sínu, enda góðum
kostum búinn fyrir sakir mann-
kosta, vitsmuna og þekkingar.
Sem einn af fjölmörgum nem-
endum dr. Jóns naut ég þeirrar
fræðslu sem hann veitti nemend-
um sínum af alkunnri festu og
röggsemi. Þetta var á fyrstu árum
lærdómsdeildar V.í. en þá kenndi
dr. Jón öll erlend tungumál í
deildinni. Dr. Jón leit á það sem
skyldu sína og metnað að nemend-
ur hans yrðu a.m.k. jafnokar
stúdenta úr öðrum skólum og
gerði kröfur til þeirra í samræmi
við það. Krafðist hann þess að
nemendur legðu fyllstu rækt við
námið og voru kennslustundir
hans vissulega lærdómsríkar. Ár-
angurjnn kom ekki aðeins fram í
aukinni kunnáttu í námsgreinum
dr. Jóns heldur engu að síður í
ögun, aðhaldi og skipuiögðum
vinnubrögðum sem voru nauðsyn-
leg til að ná tökum á efninu —
skólun sem kemur að gagni í öllu
námi og starfi.
Þegar dr. Jón tók síðar við
skólastjórn Verzlunarskólans
sýndi hann á sér nýja hlið sem
hæfur og farsæll stjórnandi vax-
andi menntastofnunar þar sem
lífsviðhorf hans mótuðu skóla-
anda og starf skólans. Hann
leitaðist við að halda jafnvægi
milli þeirra meginþátta sem móta
skólastarf og skólalíf og vinna á
markvissan hátt að því að þroska
og mennta alla nemendur skólans.
í fyrsta lagi lagði dr. Jón
áherzlu á siðferðilega þáttinn þar
sem hann gerði skilyrðislausar
kröfur til heiðarleika — ráðdeild-
ar og ábyrgðartilfinningar í öllum
verkum. í öðru lagi lagði hann
ríka áherzlu á félagslega þáttinn
til að stuðla að farsælu lífi
einstaklinga innan samfélagsins
og í viðskiptum við aðra menn.
Þess vegna studdi hann alla heil-
brigða félagsstarfsemi innan skól-
ans af heilum hug. Sem reyndur
skólamaður var honum vel ljóst að
góður bekkjar- og félagsandi er
eitt undirstöðuskilyrði góðra sam-
skipta milli nemenda og kennara
og líklegasta leiðin til góðs náms-
árangurs. En mesta áherzlu lagði
dr. Jón á meginþátt skólastarfs-
ins, sjálfan námsþáttinn, bæði hið
almenna nám til að efla alhliða
þekkingu og þroska og hið hag-
nýta nám til undirbúnings starfa í
viðskiptum og verzlun.
Þótt dr. Jón væri fyrst og
fremst „klassíker og húmanisti"
— og hafi unnið merkt starf á því
sviði hafði hann fullan skilning á
gildi hagnýtrar þekkingar fyrir
viðskiptjilífið og hvatti unga menn.
og konur til dáða á þeim vett-
vangi. Hann fylgdist vel með
verzlunarfræðslu erlendis, fór í
kynnisferðir til erlendra verzlun-
arskóla og fylgdist þannig með
nýjungum og breytingum á þessu
sviði. Að frumkvæði hans gerðist
Verzlunarskólinn þátttakandi í
samstarfi norrænna verzlunar-
skóla. Sótti dr. Jón reglulega fundi
og ráðstefnur á þeirra vegum og
hvatti og styrkti kennara skólans
til þátttöku á þeim vettvangi.
Kollegar dr. Jóns frá norrænum
verzlunarskólum sóttu hann einn-
ig heim. Þótt hagnýt verzlunar-
menntun væri sérsvið flestra
þeirra létu þeir oft í ljós þá skoðun
sína að æskilegt væri að þeir gætu
boðið nemendum sínum jafnal-
hliða menntun og Verzlunarskól-
inn veitir nemendum sínum. Stað-
góð almenn undirstöðumenntun
verður ætíð sá grundvöllur sem
haldgóð sérmenntun hlýtur að
byggjast á.
I öllu umróti breytinga og
tækniframfara getur verið erfitt
að meta hvaða nýjungar horfi til
bóta og hverjar til upplausnar,
sérstaklega á sviði uppeldis og
skólamála. Telja má að einmitt í
þessu efni hafi dr. Jóni tekist
einkar vel í skólastjórn sinni, þar
sem hann hefur aðlagað skólann
og námið að nýjum aðstæðum og
breyttum tímum án þess að sleppa
því sem ve! hefur reynst og heldur
enn fullu gildi.
Þá er ótalinn enn einn þáttur og
að margra dómi sá veigamesti í
allri skólastjórn: mannleg sam-
skipti við kennara, nemendur og
aðstandendur þeirra. í jafnfjöl-
mennum skóla og Verzlunarskól-
anum koma óhjákvæmilega upp
vandasöm og viðkvæm persónuleg
mál sem leysa þarf. Hér naut
stjórnviska dr. Jóns sín einkar vel.
Má segja að árekstrar og sundur-
lyndi væri útlæg gerð án þess að
nokkur veitti því sérstaka athygli.
Festa, hógværð og stilling ein-
kenndi öll stjórnarstörf dr. Jóns
Gíslasonar. Skilningsríkt mat á
mismunandi högum manna og
úrlausn vanda af þeim sökum sat í
fyrirrúmi fyrir einstrengingsleg-
um reglum, boðum og bönnum án
þess að slakað væri á kröfum um
aðhald og ástundun. í slíkum
efnum er skólastjóra oft mikill
vandi á höndum, en dr. Jóni tókst
yfirleitt að finna farsæla lausn
sem reist var á velvilja og langri
starfsreynslu. Standa margir í
þakkarskuld við hann fyrir holl
ráð og drengileg viðbrögð.
Dr. Jón bar ætíð með sér reisn
menntamannsins og kom alltaf
fram sem glæsilegur fulltrúi
sinnar stofnunar í embættisverk-
um og á öðrum sviðum. Vöktu
ræður hans og ávörp athygli og
aðdáun tilheyrenda. Þar kom
glöggt fram hversu gagnmennt-
aður dr. Jón var. í skólaræðum
sínum hvatti hann unga fólkið til
dáða á menntabrautinni og fylgdi
því síðan eftir með árvöku skóla-
stjórastarfi. í skólann kom hann
fyrstur að morgni hvers dags og
fór oft síðastur heim að kveldi.
Hann var sístarfandi og unni sér
engrar hvíldar. I þeim efnum
kunni hann sér ekki hóf, jafnvel
þótt hann ætti við veikindi að
stríða síðustu árin og þyrfti að
ganga undir erfiðar læknisaðgerð-
ir.
Þeir samverkamenn dr. Jóns,
sem lengst störfuðu með honum
og kynntust honum bæði sem
skólamanni og vinnufélaga,
reyndu margoft velvilja hans og
umburðarlyndi í öllum samskipt-
um. Þar ríkti gagnkvæm virðing
og traust sem leiddi af sér góðan
starfsanda og vináttu sem aldrei
brást.
Því er okkur kennurum skólans
þungur harmur í huga er við
fylgjum nú skólastjóra okkar, dr.
Jóni Gíslasyni, til hinstu hvíldar.
— Að slíkum manni er mikill
missir en verkin lifa þótt maður-
inn deyi.
Að leiðarlokum er mér efst í
huga þakklæti til dr. Jóns fyrir
áralangt samstarf sem aldrei bar
skugga á. Ég votta eiginkonu
hans, frú Leu Eggertsdóttur, son-
um þeirra og vandamönnum inni-
legustu samúð.
Valdimar Hergeirsson.
En ad hetjurnar skuli vera fallnar.
ok hervopnin glötuð.
(Davíðssálmur)
Með dr. Jóni Gíslasyni er geng-
inn einn fremsti skólamaður
landsins. Slíkur maður sem hann
var er mörgum harmdauði og
mest þeim, sem bezt þekktu hann.
— Nemendur hans, eldri og yngri,
sakna nú vinar í stað, og í
íslenzkri kennarastétt er skarð
fyrir skildi. En þyngstur harmur
er kveðinn að fjölskyldu hans og
ástvinum. —
Dr. Jón var maður fjölmennt-
aður. Ungur lagði hann stund á
klassísk fræði og lauk doktors-
prófi á þeim vettvangi. Forntung-
urnar, gríska og latína, voru
honum jafnan hugleiknar, og
listatök hans á íslenzku máli njóta
sín ef til vill bezt í stórmerkum
þýðingum hans á harmleikjunum
grísku. Tigið málfar hans ber um
margt svipmót þeirra Bessastaða-
manna. En dr. Jón var gagnkunn-
ugur afrekum þeirra á sviði
klassískra bókmennta. Hann ann-
aðist ásamt Kristni heitnum Ár-
mannssyni vandaða útgáfu á
Kviðum Hómers í frægri þýðingu
Sveinbjarnar Egilssonar. Én svo
ágætur sem Jón Gíslason var af
menntun sinni og verkum, var
hann samt ágætastur af sjálfum
sér. Fyrirmannleg háttvísi ein-
kenndi allt dagfar hans, og hann
leysti hvers manns vanda af
drengskap, sem aldrei brást. — Og
vissulega bar hann það með sér að
hafa setið við nægtarbrunna evr-
ópskrar menningar.
Skóla sínum stjórnaði dr. Jón af
röggsemi og skörungsskap og var
aðsópsmikill í sinni stétt. Sem
kennari var hann rómaður fyrir
ágæta hæfileika, réttsýni og góð-
vild. I skólamálum var hann
umfram allt merkisberi þeirra
sjónarmiða, að menntun skuli efla
ágæti manna og þroska og skerpa
sýn þeirra á þau verðmæti, sem
mölur og ryð fá ekki grandað, —
en ekki einungis opna leið til vel
launaðra embætta.
I inngangi að þýðingu sinni á
Þebuleikjum Sófóklesar farast dr.
Jóni þannig orð um þær kröfur,
sem skáldið og samtíðarmenn
þess, Aþeningar hinir fornu, gerðu
til sjálfra sín: „Til áð geta talizt
fágaður og menntaður drengskap-
armaður var óhjákvæmilegt að
setja sér ákveðnar reglur um
málfar, hegðun, framkomu og
breytni. Allt varð að vera í réttum
skorðum og fullkomnu jafnvægi.
Sjálfstjórn og mannúð voru
ómissandi eiginleikar. En þó menn
yrðu í þessum efnum að lúta
ófrávíkjanlegum kröfum, voru
þeir um leið að ávinna sér andlegt
frelsi". — Þessa lýsingu á menn-
ingarkröfum forn-Grikkja má
raunar heimfæra upp á dr. Jón
Gíslason sjálfan og það fordæmi,
sem hann gaf æskulýðnum í þau
mörgu ár, sem hann stundaði
kennslu. En þótt honum væru
fornu minnin kær, fylgdist hann
jafnan vökulum augum með öllum
nýjungum í skólamálum og gætti
þess einatt, að skóli hans væri í
fararbroddi í öllu því, sem til
framfara horfði.
Verzlunarskóli íslands mun
lengi búa að handleiðslu dr. Jóns,
og nemendur hans að því vegar-
nesti, sem hann gaf þeim. Við
samkennarar hans um áratuga
skeið þökkum honum samfylgdina
og minnumst hans með virðingu
og þakklæti. Langar mig að lokum
til að senda fjölskyldu hans inni-
legar samúðarkveðjur. Hann er nú
horfinn okkur til nýrra heim-
kynna, en það er huggun harmi
gegn, að öll vitum við, að þar sem
góðir menn ganga, þar eru Guðs
vegir.
Þorbjörg Bjarnar
Friðriksdóttir
Islenzkt athafnalíf mun búa að
því um langan aldur að velmetinn
fagurkeri mótaði hlut Verzlun-
arskóla íslands um árabil. Eftir
gæfuríkt æfistarf er doktor Jón
Gíslason skólastjóri borinn til
moldar frá Dómkirkjunni í dag.
Við fyrstu kynni af doktor Jóni
Gíslasyni fékk orðið virðing
fastan sess í hugum okkar nem-
enda. Síðan lærðum við að meta
ákveðna góðvild hans og ríka
þolinmæði. Að námi loknu fund-
um við svo mikla kímnigáfu sem
doktor Jón kaus yfirleitt að halda
fyrir utan daglegt skólalíf.
Þegar við nú lítum um öxl er
okkur félögunum efst í huga
þakklæti til skólastjórans sem
stóð með nemendum sínum í
mótlæti og meðbyr. Meira verður
góður skólamaður aldrei krafinn
um. Þess vegna leitar einlægur
hugur okkar t.il ástvina doktors
Jóns Gíslasonar í dag. Megi end-
urminningar þúsundanna verða
þeim styrkur við erfið tímamót-
Ásgeir Hannes Eiríksson.
Afmœlis- og
minningargreinar
ATHYGLI skal vakin á því, að afmælis- og
minningargreinar verða að berast blaðinu með góðum
fyrir vara. Þannig verður grein, sem birtast á í
miðvikudagsblaði, að berast í síðasta lagi fyrir hádegi
á mánudag og hliðstætt með greinar aðra daga.
Greinar mega ekki vera í sendibréfsformi. Þess skal
einnig getið af marggefnu tilefni að frumort ljóð um
hinn látna eru ekki birt á minningarorðasíðum
Morgunblaðsins. Handrit þurfa að vera velrituð og
með góðu línubili.