Morgunblaðið - 03.02.1980, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. FEBRÚAR 1980
7
Umsjónarmaöur Gísli Jónsson_______________36. þáttur
Einhver hafði orð á því við
mig hvort réttara væri að
segja að einhverju vindi fram
eða yndi fram. Þetta er nú
heldur en ekki afstætt, fer
eftir afstöðu og aðstæðum. Ég
spyr hann hverju fram vindi,
er rétt að segja, en aftur á
móti: ég spurði hann hverju
fram yndi. A máli fræðanna er
vindi viðtengingarháttur nú-
tíðar, en yndi viðtengingar-
háttur þátíðar. Þessi háttur
sagna er einkum notaður til
þess að láta í ljósi óvissu og
ósk.
Sögnin að vinda hefur svo-
kallaða sterka beygingu, en
svo er kallað, ef sögn er aðeins
eitt atkvæði í þátíð eintölu í
framsöguhætti. Helstu myndir
sagna nefnast kennimyndir.
Þegar sögn er sterk, eru þær
myndir hafðar fjórar. I þessu
dæmi vinda, vatt, undum,
undið. Sú er regla um viðteng-
ingarhátt sterkra sagna, að
nútíðin myndast af fyrstu
kennimynd (nafnhætti) með
óbreyttu hljóði, sbr. „hverju
fram vindi“, en viðtengingar-
háttur þátíðar af þriðju kenni-
mynd (þát. fleirt.) með svoköll-
uðu hljóðvarpi, ef því verður
við komið, sbr. „hverju fram
yndi“ Af hverfa yrðu þá við-
tengingarhættirnir hverfi og
hyrfi.svo að hliðstætt dæmi sé
tekið.
Nú kynni einhver að spyrja
hvers vegna vaff-ið hafi ekki
haldist í síðari kennimyndum
sagna eins og hverfa og vinda,
með öðrum orðum hvers vegna
við segjum ekki vundum.
vundið og hvurfum, hvorfið,
og er reyndar ekki langt síðan
sá framburður sagnarinnar að
hverfa heyrðist.
Astæðan er sú að fyrir
ævalöngu varð hljóði því, sem
táknað er með v, hætt við falli,
og það í meira lagi, ef það lenti
næst á undan sérhljóðum sem
einnig voru mynduð með stút á
vörum, hringmynduð, kringd.
Því segja menn ekki lengur
vundum og vundið, heldur
undum og undið.
Sögnin að vaða beygist í
samræmi við þetta: vaða, óð,
óðum. vaðið, ekki vóð og vóð-
um. Viðtengingarháttur nútíð-
ar er auðvitað þótt ég vaði, og
nú skyldu menn ætla að í óefni
stefndi með viðtengingarhátt
þátíðar og hann yrði: þótt ég
æði (af óðum). En málið gerir
bragð úr ellefta boðorðinu eins
og fyrri daginn. Þegar
„ó-hljóðið“ í þriðju kennimynd
hljóðverpist og breytist í æ
.missir það um leið kringing-
una, vaff-ið helst, og allt
bjargast. Við segjum: þótt ég
væði yfir ána og losnum við
allt æði í því sambandi.
Nærri má geta að oft er
ruglað saman sterkri beygingu
og veikri, og þar sem hin veika
er auðveldari og meðfærilegri
hinni sterku, hafa margar
sagnir „veikst." frá því sem
áður var. Margt af-því tagi er
nú viðtekið, viðurkennt og
kallað rétt mál, svo se'm
bjarga, bjargaði, bjargað, en
áður var sagt: bjarga, barg
burgum, borgið. Reyndar kem-
ur fyrir enn að einhverjum sé
ekki bara bjargað, heldur
einnig borgið.
En ruglingur milli mismun-
andi sagnbeyginga getur
hljómað ónotalega í eyrum, og
man ég síðast eftir því úr
fréttum útvarpsins, að einhver
flokksleiðtoganna talaði um að
viðræður hefðust. Hér virðist
hann hafa ruglast á sögnunum
að hafa og hefja. Margnefndur
viðtengingarháttur þátíðar að
hefja er samkvæmt reglunni
myndaður af hófum með
hljóðvarpi, og því hefði maður-
inn átt að segja að viðræður
hæfust, nema hann hafi hrein-
lega meint að viðræðurnar
hefðust einhvern tíma af.
Stundum hljóma sagnir líkt
og ruglast saman fyrir vikið.
Að drjúpa = leka (í dropatali)
beygist sterkt: drjúpa, draup,
drupum, dropið, en drúpa =
lúta höfði beygist veikt: drúpa,
drúpti, drúpt. En vegna
hljóðlíkingarinnar má stund-
um heyra sagt: draup höfði.
En fyrr mega menn vera álútir
en af þeim leki höfuðið.
Já, hljóðlíkingar láta ekki að
sér hæða og blandast kannski
stundum við alþýðuskýringar.
Þegar lamið er inn í menn að
segja ætla, ekki atla, verður
afleiðingin sú t.d., segir mér
Stefán Karlsson í Reykjavík,
að Atlantshaf getur breyst í
Ætlantshaf að minnsta kosti,
ef ekki Ættlandshaf.
Fótleggur er leggurinn milli
hnés og ökkla. Því er þetta
fram tekið, að Kristján frá
Djúpalæk heyrði þrívegis í
fréttum útvarpsins að annar
fótleggurinn hefði verið tekinn
af Tito. Og nú vaknar spurn-
ingin: Hvað var gert, og hvern-
ig verður slíkt orðalag til? Við
höfum vanist því tali, að fótur
sé tekinn af manni t.d. fyrir
neðan hné. Englendingar væru
vísir til að segja: to amputate
ones leg í þessari merkingu.
Okkur datt því í hug að sá, sem
samdi fréttatextann, hefði far-
ið bil beggja, ensku og ís-
lensku, og látið til málamiðl-
unar taka fótlegginn af Tito,
og kannski allt sé þá eftir á
blessuðum karlinum nema fót-
leggurinn. En kannski erum
við Kristján bara of viðkvæm-
ir fyrir þessu fótleggstali og
ættum að snúa öllu upp í
gaman eins og Baldvin
Ringsed í frægum brag, þar
sem fyrir koma línurnar:
Brakar þá ís og brestur,
brotnar og sundur grotnar.
Sökkur þá niður í svaöið
seggr meöur fótleggi.
Geriö ykkur ferö — sjáiö okkar verö.
Snyrtifræóingar
Snyrtistofa er til leigu. Góö aöstaöa.
Uppl. í síma 82129.
V\R - HANDLYFTIVAGNAR - LYFTARAR
m
hsb
^tcÝpuhrærÍvéuv^^^^u^^Övaf^^!^
HANDLYFTIVAGNAR
HAGSTÆTT VERÐ
HARALD ST. BJÖRNSSON
Umboðs- og heildverzlun.
Lágmúla 5 Reykjavík, sími 85222.
4
tmr
tSEMENTSLITUR - JARÐVEGSÞJOPPUR - HELLUGEROARVÉLAR - PlPUGERÐARVÉLAR '
PÍERRE RobERT
Beauty Care — Skin Care
NÝJU SNYRTIVÖRURNAR FRÁ
PIERRE ROBERT.
Andlitssnyrtivörur og fullkomlega ofnæmisprófuö
húökrem í hæsta gæöaflokki.
Komiö og kynnist þessum frábæru snyrtivörum í Háaleitis-
apóteki kl. 1-6
mánudaginn 4. febrúar
og þriöjudaginn 5. febrúar.
KOMIÐ, KYNNIST
OG SANNF/ERIST.
Ragnhildur Björnsson verður stödd
þar, og leiðbeinir um val og notkun
Pierre Robert snyrtivara.
iniiiíT/7 . .
cMmenóKd ?
Tunguhálsi 11, R. Sími 82700
STJÓRNUNARFRÆÐSLAN
Fiskihagfræði
Stjórnunarfélag Islands efnir til námskeiös um
„Fiskihagfræði“ að Hótel Esju dagana 11.—14.
febrúar kl. 15—19 dag hvern.
Tilgangur námskeiðsins er að gera grein fyrir
kenningum hagfræðinnar um hvernig hag-
kvæmast er að nýta auðlindir sjávar. Fjallað
verður um náttúruskilyrði á miðunum um-
hverfis fsland og rætt um alþjóðasamninga
sem í gildi eru um fiskveiðar. Síðan verður
gerð grein fyrir helstu kenningum á sviði
fiskihagfræði og rætt um íslenskan sjávarút- i
veg og stöðu hans.
Námskeið þetta er ætlað forsvarsmönnum
fyrirtækja og sjávarútvegi skipstjórnar-
mönnum og öðrum þeim sem áhuga hafa á -Prótessor
málum útgerðar. Gyifi þ. Gíslason
Leiðbeinandi á námskeiðinu veröur prófessor Gylfi
Þ. Gíslason, en gestir í umræðutímum á nártfskeið-
inu verða Jón Jónsson forstjóri Hafrannsókna-
stofnunar, Ragnar Arnason hagfræðingur, Þorkell
Helgason dósent við verkfræöi- og raunvísinda-
deild Háskóla íslands og Jónas Blöndal skrifstofu-
stjóri Fiskifélags íslands.
Skráning þátttakenda og nánari upplýsingar á
skrifstofu Stjórnunarfélags íslands, sími 82930.
SUÓRNUNARFELAG
1
SLANOS
Síðumúla 23 — Sími 82930