Morgunblaðið - 03.02.1980, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. FEBRÚAR 1980
15
í Climax var komiö þaö sem fyrst
kemur í hvern nýjan bæ, sem
byggður er við enda járnbraut-
arlínu. Það var matsöluhús og
þvottahús, oftast rekið af Kínverj-
um, og svo það sem þeir köiluðu
„pool-hall“ eða billiardstofu. Það
voru nú ýmiss konar menn sem
ráku þær og sjaldan af betri
tenundinni. Þetta þóttu hinar
verstu „búlur“. Maður heyrði, að
eiginleiía öllum væri illa við billi-
ardstofurnar, því þar slæptust
menn ofj eyddu peningum.
Þarna skammt frá var búfíarður-
inn, sem ég átti að fara til. Mér
hafði verið sagt, að maðurinn héti
Thorlaksson oj; myndi sækja mig á
járnbrautarstöðina. Þetta var
maður um þrítufít ot; k.vnnti sij; sem
Louis Thorlaksson.
„Þú ert útlendinf;ur,“ saj;ði hann,
heyrði það strax á mæli mínu.
„Hvaðan ertu?“ Ég sagði honum, að
ég væri frá Islandi. „Faðir minn var
frá Islandi," sagði hann þá. „En við
tölum nú lítið íslenzku." Ilann
skildi íslenzku alveg, en það var
rétt, að hann f;at lítið talað.
Hann keyrði mig heim á „slotið“
— mér leizt nú ekki á fyrst í stað.
Þetta var argvítugur torfkofi. Það
var ekki einu sinni timburþil. Hann
saf;ði, að þau væru nýlega komin Of;
að allt þetta svæði væri nýlega
b.VKgt. Þar bygfyu aðallega íslend-
inf;ar frá Dakota of; Norðmenn. Það
þótti mér einkennilegt að aldraða
fólkið i byggðinni talaði mest
íslenzku Of; norðmennirnir líka, því
þeir voru færri. Unga fólkið talaði
hins vegar ensku. Hann leiddi mif;
inn í húsið. Þá var komið inn í
eldhús, sem var auðsjáanlef;a höf-
uðstofa bygfþngarinnar.
Þar var öldruð kona inni, sem
saKÖist vera íslenzk. Hún bjó þarna
með tveimur sonum sínum. Maður
hennar var látinn, en hét Páll
Þorláksson. Hann var frá Stóru-
tjörn í Ljósavatnsskarði. Éf; kann-
aðist nú heldur betur við það. Það
var í minni sveit. Þarna hafði é);
hitt á afkomendur sveitunf;a
minna. En éf; græddi lítið á því.
Þeir voru vinnuharðir ok það skipti
þá engu máli, þótt ég væri frá
Islandi. Þar var éf; í einn mánuð.“
Hestaskrípi,
sem þurfti
að tala við
„Aðallega voru þetta hveitirækt-
arbændur ok við hveitirækt átti éj;
að vinna. Ég kupni náttúrulef;a
ekkert til þessara verka. Þeir bræð-
ur höfðu nokkuð stórt land ok
víðáttumikla akra. Éf; var settur
fyrst í að herfa akrana. Það var
gert með herfi, stórum járnf;rind-
um, sem járnteinar f;enf;u niður úr
og ýfðu upp moldina. Hveitinu var
sáð í raðir og það þurfti að stilla
herfið þannig, að teinarnir kæmu á
milli raðanna. Þeir máttu ómögu-
lega kóma á raðirnar sjálfar eða of
nálægt þeim, þá eyðilagðist allt.
Þetta leizt mér nú heldur illa á til
að byrja með vegna þess að fyrir
herfinu gengu átta hestar og þeir
engin smásmíði. Maður þurfti að
passa upp á, að þeir gengju á milli
raðanna. Þessir hestar voru stórir
og hófarnir eins og potthlemmar. —
Ég hló þegar ég sá þá, mér þótti
þeir svo fáránlegir. — í sambandi
við herfið voru taumar og skefli og
alls konar útbúnaður. Þegar ég var
að koma hestunum fyrir, stigu þeir
stundum á milli taumanna og þá
varð ég að lyfta fæti þeirra.
Ég tók í hófskeggið, þannig l.vftir
maður fæti á íslenzkum hesti og
hann lyftir fætinum ósköp lipur-
lega, en það var eins og ég tæki i
jarðfast grjót. Maður þurfti að
segja sérstakt orð. Ef maður sagði
„ADDJAH" þá l.vftu þeir fætinum
eða fóru af stað allir í einu. Þetta
var mér kennt og mér fengnir
taumarnir. Mér var ekki kennt
orðið til að stöðva þá. Svo þeir
héldu áfram, hvað sem ég togaði í
taumana, þegar ég þurfti að stöðva
þá.
Bóndinn kom eftir skamma stund
til að sjá, hvernig gengi og sá þá að
nokkrar raðanna höfðu skemmst
hjá mér. Hann varð hinn versti. Ég
sagði: „Þú verður að segja mér,
hvernig á að stoppa hestana. Ég
kem norðan frá íslandi. Ég veit
ekkert, hvaða andskotans reglur þið
hafið hér við þessi hestaskrípi."
Hann mildaðist aðeins og kenndi
mér regluna. Þá átti að segja
„VHQAA" til að stoppa þá. Og þá
stoppuðu þeir alveg um leið.“
Þegar leið að lokum mánaðarins
spurði annar bróðirinn Þóri, hvort
hann vissi, að þegar flutzt væri til
Bandaríkjanna, væri krafizt 60 dala
skatts, sem hét „head tax“. Þórir
hafði ekki gert sér grein fyrir því og
leizt ekki á biikuna. En Louis
bauðst til að keyra hann yfir
landamærin á Ford, sem hann átti.
Reyndar hafði hann tvisvar á dag,
allan mánuðinn, farið yfir landa-
mærin, þegar hann rak eða sótti
kýrnar suður fyrir akurlendi
bræðranna. Þetta var þó stranglega
tekið ólöglegt, en 60 dollarar var
tveggja mánaða vinna með sveita-
taxta og Þórir hafði engan tíma til
þess, eða efni á því. Honum var ekið
um klukkutíma ferð inn í Montana,
fylkið sunnan línunnar, og hann
skilinn þar einn eftir. Hann fékk
þau fyrirmæli að fylgja lækjar-
sprænu, þar til að hann kæmi til
mannabyggða.
„Ég sá ekki betur
en að landið
væri að enda“
„Ég fylgdi læknum eftir mjög
samvizkusamlega. Það var steikj-
andi hiti, sennilega um 30° eða
meira. Lækurinn rann eftir mold-
arsléttu, sem var glerhörð og
sandborin. Þarna óx mjög hávaxið
gras. Sléttan var full af holum eftir
slétturottur. stundum sátu þær í
holumynninu og voru bara snotrar.
Önnur skepna lifir á þessum slóðum
og heitir badger. Hún er á stærð við
stóran kött. Hún er fótstutt, lág í
loftinu og skinnið er laust og
næstum eins og fitjar milli útlim-
anna og líkamans. Ég hafði heyrt
um hana, að hún gæti verið nokkuð
grimm, ef maður áreitti hana. Ég sá
nú aðeins eina slíka skepnu en var
heidur illa við hana. Mérv fannst
hún hlaupa svo áfergjulega og
illyrmislega yfir sléttuna, og þetta
var framandi dýr. Hitt vissi ég ekki
fyrr en síðar, að þarna var töluvert
af eiturslöngum.
Annað kom mér á óvart úti á
sléttunni og það var hversu skammt
virtist út á sjóndeildarhringinn. Ég
þrammaði allan daginn, en þegar ég
vissi, að aðeins var um klukkutími
eftir til bæjarins Turneb, sem ég
stefndi á, sýndist mér lækurinn
vera að minnka. Ég hafði engar
áhyggjur af því, og á meðan ég sá
farveginn var allt í lagi. En þá fór
að koma í ljós dálítið einkennilegt
fyrirbrigði. Framundan var alltaf
að styttast út að sjóndeildarhringn-
um.
Ég fór að hafa nokkrar áhyggjur
af þessu. Ég sá ekki betur en að
landið væri að enda. Mér datt í hug
vísan hans Káins:
„Það er þó í sannleika helvítis
hart
að hafa ekki land til að ganga á.“
Eftir skamma stund var ég kom-
inn svo langt, að ég sá, að ég var að
koma fram á fjallsbrún. Það kom
mér alveg á óvart. Þetta var þá
háslétta, sem ég var á. I minni
vanþekkingu vissi ég ekkert um
það, að landið hafði alltaf verið að
hækka frá Atlantshafinu."
Þórir var kominn að Turnerdaln-
um, en í samnefndu þorpi ætlaði
hann að taka póstbíl til næstu
j árnbraut arstöðvar.
„Mér kom það kynlega fyrir
sjónir, þegar ég var að fara inn í
þorpið, að þá komu utan af slétt-
unni þarna í dalnum, einir sex eða
sjö ríðandi menn. Þeir voru með
stóra hatta og riðu eins og vitlausir
væru. Þegar þéir nálguðust þorpið
gullu við ein fjögur eða fimm
byssuskot.
Seinna meir sá ég, að þetta hofðu
verið „cowboys“ eða kúrekar. Sem
saklaus sveitadrengur hafði ég lesið
í Kapitólu um kúasmala. Það hafði
engin áhrif á mig. Kúasmali var sá,
sem fór með kýr í hagann, ég gerði
það sjálfur í sveitinni. Ég vissi ekki,
að þetta væri nein sérkennileg
stétt.“
Póstbíllinn var svo lélegur að það
varð að sparka honum í gang. En
hvað um það, Þórir komst í lestina,
sem flutti hann yfir hinn mikla
fjallabálk, sem þarna nær yfir þrjú
fylki, Montana, Idaho og Washing-
ton. Hann kom til Seattle að kvöldi
dags og að venju leitaði hann uppi
Islendinga í símaskránni. Hann
fékk að gista hjá Torfa Hjartar-
syni, sem var í bæjarstjórn Seattle-
borgar.
Torfi benti Þóri á, að ódýrast
væri að fara til San Francisco með
skipi, ef að hann sætti sig við að
vera á dekki. Þóri, sem var orðinn
vanur ýmsu, leizt vel á það og lagði
á öðrum degi upp í síðasta hluta
ferðarinnar.
Síðasti aurinn
í mjólk
og kleinuhringi
„Ég fór svo með skipinu. Það
sigldi með ströndum fram. Að
kvöldlagi sigldi það inn í San
Franciscoflóann. Skipið stanzaði á
ytri höfninni og beið morguns. Það
var miklu betra fyrir mig. Ég hafði
haft nokkrar áhyggjur af því að
koma seint til borgarinnar, því að
þar vissi ég að voru aðeins örfáir
Islendingar. — Ég hafði haft það
ágætt á dekkinu. Þar voru Kínverj-
ar með færanlegt eldhús og maður
gat fengið að borða eins mikið af
brauði og eggjum eins og maður gat
í sig látið.
Það var sólskinsdagur í júlí og
hitinn mikill næsta dag. Áður en ég
yfirgaf hafnarb.vgginguna svipaðist
ég eftir islenzku nafni í síma-
skránni, en fann ekki neitt. Þó fann
ég nafn, sem mér fannst að gæti
draumur.‘‘
Þórir í San Franciseo.
hugsazt að væri íslenzkt. Það var
Frímann Furniture Coni])any og ég
stefndi þangað.
Ég gekk nú æði lengi og var
orðinn þ.vrstur. Þá gekk ég fram hjá
veitingastofu. Þar stóð í gluggan-
um: „Doughnuts and Milk — 10
cents“. Ég átti 10 cent, það voru þau
siðustu, sem ég átti. Ég kærði mig
kollóttan. Ég var orðinn þyrstur og
svangur og klukkan var nálægt 12.
Ég fór þarna inn og lét minn
síðasta aur f.vrir mjólk og kleinu-
hringi. Svo fór ég út og var hress og
léttur og hélt áfram göngunni.
Loks kom ég eftir all langa göngu
að Frímpnn Furniture Company.
Þar gekk ég inn í stóran sal,
skuggalegan og dimman, en sá
engan mann. Ég gekk lengra inn og
sá, að það var einhver á kviki innar
í salnum. Það reyndist vera
Frímann Kristjánsson, bróðir Jón-
asar gamal Kristjánssonar
náttúrulæknis.
Ég sagðist vera nýkominn til San
Francisco og væri að leita að
manni, sem héti Þrándur Indriða-
son, hann væri frá Fjalli í Aðaldal.
Ilann kannaðist strax við hann og
sagði, að þeir byggju saman nokkrir
íslendingar. „Ég get vísað þér
þangað.“
Þeir bjuggu æði langt frá, það var
góður göngutúr. Þar kom til dyra
ung kona. Ég spurði hana eftir
Þrándi og hún sagði, að hann héldi
þar til. Þarna bjuggu þeir Olafur
Jónsson, frá Brekku í Þingi, maður
konunnar, en hún var af norskum
ættum, Jósef irá Brekku bróðir
hans, Þrándur Indriðason frá Fjalli
og Lárus Erlendsson frá Beina-
keldu. Hún bauð mér inn og sagði,
að þeir kæmu um klukkan sex. Þeir
væru allir úií að vinna.
Þar með var ég kominn til San
Francisco. Miklum áfanga var náð,
og ég kominn til félaga, sem ég átti
eftir að dvelja með í sjö ár.“
Félagar Þóris ráku eigið bygg-
ingarfélag, og fékk Þórir þegar
vinnu hjá þeim. Um haustið hóf
hann nám í San Franciseo Polytec-
hnic High School og seinna við
University og California Extension
School of Architecture, sem var i
San Francisco. Þórir vann verkefni
fyrir Islendinga með náminu og var
meðeigandi í fyrirtæki þeirra í
smáum stíl. Hann varð að hætta
námi vegna lömunarveiki, sem
hann fékk 1926. Þá var lömunar-
veiki alltíð, eða þar til bóluefni
fannst gegn henni. Þórir komst á
gott sjúkrahús og náði sér svo vel af
veikindunum, að hann hóf störf hjá
W. L. Schmolle arkitekt í San
Francisco tveimur árum síðar.
Þangað fylgdu honum verkefni
Islendinganna.
Þegar kreppan skall á í Banda-
ríkjunum 1929 misstu þeir félagar
allt sitt. Þórir sá enga ástæðu til að
vera um kyrrt í San Franeisco,
hann hafði aldrei ætlað sér að
setjast þar að, og hélt heim á leið.
Til Re.vkjavíkur kom hann 15. marz
1930. Þá var sama leiðindaveðrið og
hafði verið 15. marz 1923 þegar
hann lagði upp í ferðina til San
Francisco.
Að 57 árum liðnum segir Þórir
Baldvinsson: „Mér finnst, að sumu
leyti, þetta ferðalag eins og fjar-
lægur draumur...“