Morgunblaðið - 13.02.1980, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. FEBRÚAR 1980
Ellert B. Schram:
Á sama tíma og flokksráð
Sjálfstæðisflokksins kemur sam-
an til fundar, tveim dögum eftir
myndun nýrrar rikisstjórnar,
felmtri slegið eftir atburði
síðustu daga, fagnar þorri al-
mennings þeirri staðreynd að
starfhæf ríkisstjórn hefur verið
mynduð á íslandi. Svo er a.m.k.
sagt. Ummæli og afstaða meiri-
hluta forystuliðs Sjálfstæðis-
flokksins eru á sama tíma túlkuð
sem sárindi manna, sem hafa
sjálfir reynst ófærir til myndun-
ar stjórnar.
Þetta kemur ekki aðeins fram
í viðbrögðum andstæðinga Sjálf-
stæðisflokksins, heldur einnig
fjölmargra kjósenda flokksins.
Augljóst er einnig, að afstaða
margra mótast af áliti þeirra á
ýmsum þeim einstaklingum, sem
til forystu hafa valist í Sjálf-
stæðisflokknum.
Á þessu augnabliki virðist það
ekki skipta almenning miklu
hvernig til þessarar stjórnar-
myndunar er stofnað, og mál-
efnasamningurinn fer fyrir ofan
garð og neðan, meðan ekki hefur
á hann reynt.
Hvernig er til
sigursins unnið?
Þeir atburðir sem nú hafa
gerst hafa í einu vetfangi breytt
þessari mynd. Gunnar Thorodd-
sen, varaformaður Sjálfstæðis-
flokksins, og nokkrir aðrir þing-
menn úr röðum sjálfstæðis-
manna, hafa gengið gegn vilja
meirihluta þingflokks, virt lög
og reglur flokksins að vettugi, og
gengið til ríkisstjórnarsamstarfs
án fulltingis Sjálfstæðisflokks-
ins.
Enda þótt þjóðin kunni að
fagna því um stundarsakir, að
ný ríkisstjórn sé mynduð, verður
ekki hjá því komist að kjörnir
trúnaðarmenn flokksins og kjós-
endur hans um land allt ræði og
taki afstöðu til þessara tíðinda.
Þúsundir óbreyttra sjálfstæð-
lýst er höfuðsök á hendur for-
manni Sjálfstæðisflokksins. Nú
mun ég ekki leggja dóm á það
sem fullyrt er, að Gunnar Thor-
oddsen hafi boðið upp á sína
samvinnu ásamt nokkurra ann-
arra, ýmist í desember eða
janúar. Aðalatriðið er hitt, að
Framsóknarflokkur og Alþýðu-
bandalag lýstu því hvað eftir
annað yfir, að þeir væru ekki til
viðtals við Sjálfstæðisflokkinn.
Þetta veit alþjóð, og verður ekki
við formann flokksins sakast í
þeim efnum. Eftir að forseti
Islands hafði falið öllum for-
mönnum flokkanna sameigin-.
lega að ræða saman, er upplýst
og viðurkennt að Gunnar hafi
staðið í leynilegum viðræðum við
aðra stjórnmálaflokka og hvern-
ig getur formaður náð góðri
samningsstöðu eða myndað
Fyrst reiði,
síðan undrun, —
að lokum hryggð
Hinn ótvíræði
sigurvegari
Almannarómur segir að
Gunnar Thoroddsen hafi reynst
hinn ótvíræði sigurvegari þeirra
átaka og valdatafls, sem háð
hefur verið að undanförnu.
Gunnar nýtur þess, að vera
glæsilegur stjórnmálamaður,
hann hefur ávallt staðið framar-
lega í frjálslyndari armi flokks-
ins og verið studdur af miklum
fjölda flokksmanna. Styrkur
hans hefur byggst jafnt á per-
sónulegum hæfileikum, sem
hefðbundnum viðhorfum og
valdajafnvægi, sem ríkt hefur í
Sj álf stæðisf lokknum.
Hann hefur átt þátt í því að
breikka Sjálfstæðisflokkinn og
gera hann að þeim fjöldaflokki,
sem hefur haft mikil og farsæl
áhrif á íslandi. Ég vek hinsvegar
athygli á því, að flokkurinn
hefur ekki orðið það vegna
Gunnars, heldur hefur Gunnar
orðið áhrifamaður vegna flokks-
ins, stefnu hans og eðlis.
Gæfa flokksins hefur verið sú,
að honum hefur tekist að sam-
eina borgaraleg öfl, íhaldssöm
og frjálslynd, þar sem minni-
háttar ágreiningur hefur verið
jafnaður og gert Sjálfstæðis-
flokkinn víðsýnan og umburðar-
lyndan. í þessum efnum hefur
Gunnar Thoroddsen vissulega
gegnt sínu hlutverki í þágu
þeirra viðhorfa og skoðana, sem
hann hefur meðal annarra verið
fulltrúi fyrir.
Að því leyti hefur Gunnar
Thoroddsen oft átt samúð mína
og stuðning. Það var af þeim
sökum, sem ég skildi formann
flokksins, þegar hann mælti með
því að Gunnar Thoroddsen yrði
kjörinn formaður þingflokks eft-
ir kosningarnar 1978, og það var
af þeim ástæðum, sem Gunnar
Thoroddsen var endurkjörinn
varaformaður Sjálfstæðisflokks-
ins á síðasta landsfundi.
ismanna sem vinna flokki sínum
vel með ósérhlífu starfi af
tryggð við hugsjónir sínar, þurfa
að fá útkljáð og uppgert hvað
hér hafi gerst.
Ef Gunnar Thoroddsen er sig-
urvegari í augum þeirra sem
ekki vilja spyrja að vopnavið-
skiptum heldur leikslokum, þá
viljum við hin sem berum virð-
ingu fyrir lögum og reglum og
lýðræðislegum ákvörðunum vita
meir. Hvernig hefur verið til
þessa sigurs unnið?
Flokksblinda
Þegar ljóst var um síðustu
helgi, að Gunnar Thoroddsen
varaformaður Sjálfstæðisflokks-
ins hafði efnt til og haldið áfram
viðræðum við aðra flokka gegn
vilja þingflokks sjálfstæðis-
manna, kom stjórn fulltrúaráðs-
ins í Reykjavík saman og sendi
frá sér ályktun, sem samþykkt
var samhljóða. í stjórn full-
trúaráðsins í Reykjavík eiga
sæti 23 menn, þar af allir
formenn sjálfstæðisfélaganna í
höfuðborginni. Tveir þeirra voru
fjarverandi, auk Gunnars Thor-
oddsen og Ragnhildar Helga-
dóttur, sem bæði eiga sæti í
stjórninni.
I þessari ályktun var lýst
andstöðu við stjórnarmyndun
sem til stóð án fulltingis Sjálf-
stæðisflokksins, og þar voru
þingmenn flokksins varaðir við
að bregðast þeim trúnaði sem
flokkurinn og kjósendur hans
hafa sýnt þeim.
Varaformaðurinn sendi okkur
það smekklega svar, að við
værum slegin flokksblindu.
Fólkið, sem hefur stutt Gunnar
Thoroddsen og ýmsa fylgismenn
hans í þeirri trú, að flokkurinn
væri þeim einhvers virði —
fólkið, sem vildi forða þeim
klofningi sem fyrirsjáanlega var
í uppsiglingu, fékk þá kveðju til
Kafli
úr ræðu
á flokks-
ráðsfundi
baka, að það væri í þágu þjóðar-
hagsmuna að virða meirihluta-
ákvarðanir að vettugi.
En nú spyr ég: Er það til heilla
fyrir þjóðina að gera Sjálfstæð-
isflokkinn áhrifalausan um
stjórn landsins, að fara á bak við
þann mann, sem landsfundur
hafði kosið sem oddvita sinn? Er
það til heilla fyrir þjóðina að
leiða kommúnista til valda og
semja málefnasamning, sem
lýsa má með tveim orðum: loð-
mulla og lýðskrum? Er það til
framdráttar sjálfstæðisstefn-
unni, þegar Þjóðviljinn getur
lýst því yfir, þegar upp er staðið,
„að í þýðingarmiklum atriðum
tekur sá málefnasamningur, sem
nú hefur verið gerður þeirri
stefnuyfirlýsingu fram sem sam-
in var sem undanfari seinustu
vinstri stjórnar"?
Utanþingsstjórn
til vansæmdar
Formælendur stjórnarmynd-
unarinnar hafa nefnt þrjár meg-
inástæður fyrir ákvörðunum
sínum. í fyrsta lagi, að þeir uni
ekki lengur þróun mála innan
flokksins, og þeir vilji stuðla að
því að flokkurinn verði á ný stór
og breiður flokkur. En er það
vænlegast til árangurs til að
stækka flokkinn að kljúfa hann?
I öðru lagi til að forða langvar-
andi stjórnarkreppu, þar sem
ríkisstjórn á sama tíma og
varaformaður býður upp á sjálf-
stæðar viðræður?
í þriðja lagi heldur Gunnar
Thoroddsen því fram, að það
hafi verið heilög skylda þingsins
að mynda stjórn. Utanþings-
stjórn hefði orðið því til van-
sæmdar. í þessu sambandi er
óhjákvæmilegt að upplýsa, að
eftir að vinstri stjórnin síðasta
klofnaði, og rætt var um það í
þingflokki sjálfstæðis'manna,
hvernig staðið skyldi að málum
fram að kosningum, þá mælti G.
Th. manna ákafast með utan-
þingsstjórn! Ekki fer þetta alls-
kostar saman.
Að skora hjá
sjálfum sér
Sagt er að þeir sýni þor og
sjálfstæði, sem rísi upp gegn
flokksræði og bjóði því byrginn.
En ég minni á, að það er sitthvað
hugrekki og fífldirfska, og aldrei
hefur það þótt karlmennska eða
kjarkur á íslandi að hlaupast
undan merkjum á örlagastund. í
mínum augum telst það ekki til
afreka.
Ég hef líkt þessu framferði við
það, að ég gangi með lið mitt til
úrslitaleiks í knattspyrnu.
Meirihluti áhorfenda er að vísu á
bandi mótherjanna, en mínir
menn eru staðráðnir í að standa
saman, og að sigur muni vinnast
ef enginn bregðist. Ekkert mark
er skorað og leiknum er fram-
lengt. Menn gerast þreyttir og
áhorfendur óþreyjufullir. Þá
skeður það óvænta, einn liðs-
manna minna spyrnir knettinum
í eigið mark. Hann gefur þá
skýringu, að hann hafi verið
þreyttur á þófinu, áhorfendur
fagna að úrslit hafa náðst,
markaskorarinn er hylltur. En
eftir standa samherjar hans,
ráðvilltir og sviknir. Þeir vita
ekki hvaðan á sig stendur veðrið.
Þeir þekktu ekki og þekkja ekki
enn hvernig á að bregðast við
slíku athæfi.
Undrun, reiði,
hryggð
Eins er með mig og fjölmarga
aðra sjálfstæðismenn á þessari
stundu. Fyrstu viðbrögð er undr-
un, síðan reiði, að lokum hryggð.
Við erum hryggir yfir því, að
þeim, sem við höfum treyst,
hefur brostið skilningur á því, að
leiðin til farsældar í lífi og starfi
er fólgin í drengskap og heilind-
um.
í þeim stóra hópi sjálfstæð-
ismanna, sem nú standa ráðvillt-
ir eru sjálfsagt og áreiðanlega
einnig þeir, sem viljað hafa og
vilja enn veg Gunnars Thorodd-
sen og fylgismanna hans sem
mestan. I rauninni viljum við
sjálfstæðismenn ekki láta skipta
okkur í neinar fylkingar. Við
erum fyrst og fremst sjálfstæð-
ismenn. Og þess vegna svíður
okkur sárast, hvernig flokkur
okkar er leikinn í þessum átök-
um. Kjósendur Sjálfstæðis-
flokksins kusu að eigin geðþótta.
Menn voru kosnir sem frambjóð-
endur Sjálfstæðisflokksins, und-
ir merkjum hans og stefnu.
Á þetta er minnt, því það er
ekki af flokksblindu sem menn
fordæma þau vinnubrögð sem
viðhöfð hafa verið, heldur af
skömm á því atferli, sem tekur
persónulegan metnað fram yfir
hagsmuni heildarinnar.
Éf menn vilja réttlæta gerðir
þeirra, sem segja sig úr lögum
við flokkinn, þá eru þeir hinir
sömu að kalla það yfir sig, að
þeir séu beittir samskonar
brögðum. Til slíks leiks vil ég
ekki ganga, því þá er verið að
hafna félagslegu siðgæði og lýð-
ræðislegum leikreglum. Þá er
verið að kasta á glæ, því sem
gerir einn flokk að stjórnmála-
afli.
Sýnum stillingu
Ég þykist tala fyrir munn alls
þorra sjálfstæðismanna, þegar
ég segi, að við munum ekki
gefast upp. Hvað sem líður
innanmeinum í augnablikinu, þá
má það ekki verða — það skal
ekki verða að Sjálfstæðisflokk-
urinn liðist í sundur. Þessum
hjaðningavígum verður að linna,
við verðum að byrja upp á nýtt
— með hreint borð.
Þingflokkurkin hefur sent frá
sér yfirlýsingu um að hann sé í
andstöðu við þessa stjórn.
Flokksráðið á að gera hið sama.
Að svo stöddu getum við látið
þar við sitja. Við skulum ekki
láta heiftina ná tökum á okkur,
enda þótt við höfum ekki geð til
þess að fagna sérstaklega þeim
mönnum, sem hyggjast bjarga
þjóðarhag í náðarfaðmi komm-
únista. Þeir eru sjálfum sér
verstir og verða dæmdir af
verkum sínum. Gífuryrði og
hefndarráðstafanir breyta þar
engu um né heldur bæta stöðu
okkar.
Fyrir þá, sem eftir sitja í
Sjálfstæðisflokknum er nauð-
synlegt að sýna stillingu, ávinna
flokknum traust, og þjappa sér
saman. Allir eru velkomnir til
liðs við Sjálfstæðisflokkinn, sem
vilja virða leikreglur og lög, iíka
þeir sem nú hafa klofið sig frá
honum.
Þeir munu vonandi finna það
áður en langt um líður, að
engum verður það til gæfu að
ganga til liðs við andstæðinga
sína, með því að skilja vini sína
og samherja eftir í sárum. Þeir
munu uppgötva að Sjálfstæðis-
flokkurinn verður ekki brotinn á
bak aftur, og að þar er þeirra
skjól og styrkur.