Morgunblaðið - 14.02.1980, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. FEBRÚAR 1980
Utangarðs-
maðurinn
Nafn á frummálinu: Woyzeck.
Land: V-Þý.skaland 1979.
Stjórn: Werner Herzog.
Ilandrit: Ilerzog eftir leikriti
Georgs Biichners.
Kvikmyndun: Jörg Schmidt-
Reitwein.
Klipping: Beate mainka-Jell-
inghaus.
Það var með kvíða og tilhlökk-
un að ég fór að sjá Woyzeck í
Regnboganum. Með kvíða eftir
að hafa horft á hina gersamlega
misheppnuðu uppfærslu Þjóð-
leikhússins undir stjórn þess
manns sem nú filmar í gríð og
erg verk Laxness. í tilhlökkun
vegna leikstjóra kvikmyndarinn-
ar, Werner Herzogs. Sá maður
er slíkur töfrakarl í heimi
hreyfimyndarinnar að líkja má
við stórmeistarana Federico
Feliini og Akira Kurosawa. Orð-
ið stórmeistari lætur mikið yfir
sér og krefst nánari skýringa,
hvað þýðir það innan filmu-
heimsins. Vittorio De Sica skipti
kvikmyndaleikstjórum í þrennt:
I fyrsta lagi eru þeir sem einkum
hafa áhuga á því vitræna sem
fellur undir hin köldu svið rök-
hugsunarinnar. í öðru lagi eru
einstaklingar sem finna upp á
einhverju nýju vegna þess að það
er nýtt. I þriðja lagi eru svo
leikstjórar sem elska mann-
skepnuna, með öllum hennar
göllum — sorg og gleði og
skammast sín ekki fyrir. (De
Sica nefnir einnig fjórða flokk-
inn: Chaplin).
Að mínu mati verða þau þrjú
svið sem De Sica nefnir fyrst að
ná saman í verkum kvikmynda-
leikstjóra til þess að hann standi
undir nafninu „STÓRMEIST-
ARI“. Við skulum nú kanna
nánar hve Herzog nær langt á
hverju þeirra í Woyzeck.
Kvikmyndahátíð
1980
eftir ÓLAF M.
JÓHANNSSON
og SIGURÐ
SVERRI PÁLSSON
Hinn vitræni greinandi þáttur
kemur einkum fram í atriðunum
með lækninum í verkinu. Hann
gefur á skýran hátt mynd af
sjúkdómi Woyzeck. Þarna velur
Herzog réttari útgáfu af leikriti
Georg Búchners en þeir hjá
Þjóðleikhúsinu, sem af því er
mig minnir slepptu að mestu
þætti læknisins. Hið ófullgerða
verk Búchners fær þannig í
meðferð Herzog frekari áherslu,
verður greinarbetra og gefur
möguleika á túlkun og ályktun
af hálfu áhorfenda. Þá er mikill
skýrleiki í myndatökunni. Hver
sena mótuð af vandvirkni og
tengd rökvíst við þá næstu. Þessi
vinnubrögð lyfta Woyzeck Her-
zogs af stigi hins dulmagnaða
yfir á svið hins þjóðfélagslega.
Verkið verður skiljanlegt í
tengslum við raunveruleikann.
Hvað um nýjabrum myndar-
innar. Þar virðist einkum yfir-
spennt túlkun stórmeistarans
Klaus Kinski vera fersk. Klaus
Kinski vinnur að mínu mati
þarna sinn stærsta leiksigur.
Hann hefur gersamlega náð því
að myndbreytast í aðra mann-
eskju. Hvert einasta andartak
sem hann kemur fram er svipur
Woyzecks á andliti hans, í hverri
taug líkama hans. Augun loga af
hinum óskýranlega eldi brjál-
seminnar. Eða var Woyzeck
skyggn, e.t.v. fórnarlamb —
skýringar skipta ekki máli.
Klaus Kinski sameinast ein-
hverju ytra afli sem er handan
orða. Jafnvel er hann lætur
rýtinginn vaða í stúlkuna og
blóðið spýtist þá er hann ekki að
fremja ofbeldisverk heldur sam-
farir. Hann er á valdi áfls sem er
í eðli sínu þverstæða.
En hvar er þá hin mannlega
hlið, þriðji þátturinn: Að mínu
mati situr hann ætíð í fyrirrúmi
hjá Werner Herzog hvort sem
það er Dracula í Nosferatu að
biðja afsökunar áður en hann
fær sér sopa eða Kaspar Hauser
dýrið í mannsmynd, spriklandi í
gapastokki góðborgaranna.
Woyzeck er einnig utangarðs-
maður: fátækur hermaður, álit-
inn dálítið skrýtinn og því varn-
arlaust tannhjól í vél þýska
samfélagsins. Reyndar er ádeila
Werner Herzogs hér sú bein-
skeyttasta sem ég hefi séð á
Þýskaland. Hann beitti gjarnan
þeirri aðferð Brechts að lýsa
atburðum í nútíma með hlið-
stæðum úr fortíð. Þessi tengsl
hafa hingað til ekki verið mjög
skýrt sett fram hjá Herzog, og
margir þannig álitið hann sér-
vitring sem lifði í anda miðalda.
Hugur Herzogs starfar á víðara
sviði. Hann finnur til með ein-
stæðingum allra alda. Og hann
skynjar einnig kulda þýska efna-
hagsundursins, hve miskunnar-
laust það vinnur og sópar til
hliðar þeim sem hafa viðkvæmt
hjarta, gerir þá að enn meiri
einstæðingum, neyðir þá jafnvel
til voðaverka — hryðjuverka?
Við höfum nú dregið upp
ofurlitla mynd af þeim þrem
víddum sem mynd Herzogs —
Woyzeck spannar. (Um fjórðu
víddina er ekki að ræða: Herzog
er ekki leikari). En hvernig tekst
honum að samhæfa þessi svið.
Ekki fullkomlega vel vegna þess
að leikrit Búchners er að stofni
til mjög brotakennt verk. Það
vantar fyllingu í leikritið. Búch-
ner var ekki alveg búinn að
forma hugmyndina.
Ó.M.J.
Vegir útlagans
Jean-Jacques Rousseau (Francois Simon) við skriftir.
I
Les Chemins de l'Exil ou les
Derniéres Années de Jean-
Jacques Rousseau.
Frakkland / Sviss / Bretland
1978
Leikstjóri: Claude Goretta.
handrit: Goretta og Georges
Haldas.
Kvikmyndataka: Philippe
Rousselot.
Leikendur: Francois Simon,
Dominique Labouricr, Roland
Bertin, Michel Berto, Gabriel
Cattand o.fl.
Svissneski leikstjórinn Claude
Goretta hóf feril sinn í Bretlandi
1957 með því að gera stutta
heimildamynd, Nice Time, sem
gerist á einni nóttu á Piccadilly
Circus. Samstarfsmaður hans í
þetta sinn var landi hans, Alain
Tanner, en þessir tveir menn eru
nú þekktustu kvikmyndaleik-
stjórar Svisslendinga. Goretta
gerir sína næstu mynd 13 árum
síðar, Le Fou (1970) en síðan
gerir hann fjórar myndir áður
en hann gerir Vegir útlagans,
sem nú er sýnd hér. Þekktasta
mynd hans er sennilega La
Dentelliere (The Lacemaker,
1977).
Vegir útlagans, er eins og
franska nafnið gefur til kynna,
um síðustu æviár Rousseaus.
Myndin hefst 1762, þegar Rouss-
eau, fimmtugur að aldri, fær
þær fréttir, að nyjasta bók hans,
Emile, hafi verið úrskurðuð á
bálið og að hann sé sjálfur
eftirlýstur af lögreglunni. Hann
flýr til Sviss, þaðan til eyjarinn-
ar St. Pierre og síðan til Eng-
lands í boði heimspekingsins
Hume, en á þessum ferðalögum
finnst honum einangrun sín
aukast í sífellu. Goretta hleypur
nokkuð fram og aftur í tíma,
þegar Rousseau minnist ein-
stakra augnablika ævi sinnar og
með hjálp þeirra reynir hann
einnig að varpa nokkru ljósi á
samband Rousseaus við tvær
konur, Madame de Warens, sem
„uppgötvaði" hæfileika hans og
Thérése Levasseur. Goretta ger-
ir nokkuð úr hlutverki þessarar
konu, sem ávallt virtist vera í
nálægð Rousseaus í bakgrunnin-
um án þess að vera í vegi fyrir
honum. Um þessa konu er ákaf-
lega lítið vitað, þó að Rousseau
giftist henni um síðir. Vegir
útlagans er ekki einföld ævisaga;
Goretta hefur í öllum sínum
myndum verið að fást við ein-
staklinga og innstu kviku til-
finninga þeirra, tilfinninga, sem
sjaldnast verða settar fram með
orðum, og þann sársauka, sem
fylgir því að þessar tilfinningar
eru misskildar eða hunsaðar í
ófullkomnum heimi. Rousseau er
því kjörinn efniviður fyrir Gor-
etta.
Vegir útlagans var upphaf-
lega gerð sem fjögurra þátta
mynd fyrir sjónvarp og stóðu 7
evrópskar sjónvarpsstöðvar að
myndgerðinni, þ. á m. BBC.
Myndin er sýnd hér í styttri
útgáfu.
SSP.
Úr mynd Goretta, Vegir útlagans
Undankeppni
Reykjavíkurmóts
Lokið er undankeppni Reykja-
víkurmótsins, en keppnin var
jafnframt undankeppni fyrir
Islandsmót í sveitakeppni.
í undankeppni Reykjavíkur-
mótsins sigraði sveit Hjalta Elí-
assonar sem hlaut 218 stig. Sveit
Óðals fékk 206 stig, sveit Sævars
Þorbjörnssonar fékk 192 stig og
sveit Ólafs Lárussonar varð
fjórða með 185 stig.
Úrslitakeppnin verður spiluð á
laugardag og sunnudag, 23. og
.24. febrúar. Sveit Hjalta spilar
gegn sveit Ólafs og sveit Sævars
gegn Óðali. Sigurvegarar úr
þessum leikjum spila til úrslita
um Reykjavíkurmeistaratitilinn
á sunnudaginn.
Keppnin á laugardag hefst kl.
12.30 og verða spilaðir 40 spila
leikir. A sunnudag hefst keppnin
kl 13 og verður úrslitaleikurinn
64 spila leikur sem sýndur verð-
ur á töflu. Jafnhliða verður
spilaður 40 spila leikur um 3.
sætið í keppninni. Núverandi
Reykjavíkurmeistari er sveit
Sævars Þorbjörnssonar.
Röð sveitanna í undankeppni
íslandsmótsins varð þessi:
Hjalti Elíasson 208
Ólafur Lárusson 182
Sævar Þorbjörnsson 181
Þórarinn Sigþórsson 173
Brldge
Umsjón: ARNÓR
RAGNARSSON
Sigurður B. Þorsteinsson 165
Helgi Jónsson 164
Tryggvi Gíslason 152
Kristján Blöndal 151
Jón Páll Sigurjónsson 123
Gestur Jónsson 118
Þórhallur Þorsteinsson 90
Núerandi Islandsmeistari er
sveit Óðals.
Bridgefélag Selfoss
Staðan í Höskuldarmótinu eft-
ir 2. umferð 7. febrúar 1980.
Kristmann Guðmundsson —
Þórður Sigurðsson 364
Sigfús Þórðarson —
Vilhjálmur Þ. Pálsson 364
Ólafur Þorvaldsson —
Jóhann og Jónas 343
Hannes Ingvarsson —
Gunnar Þórðarson 342
Friðrik Larsen —
Grímur Sigurðsson 329
Sigurður Þorleifsson —
Árni Erlingsson 327
Sigurður Sighvatsson —
örn Vigfússon 314
Garðar Gestsson —
Kristján Jónsson 309
Haukur Baldvinsson —
Oddur Einarsson 306
Meðalskor 312.
Næsta umferð fimmtudaginn
14. febrúar kl. 7.30. s.d.