Morgunblaðið - 19.02.1980, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. FEBRÚAR 1980
39
Hjalti Þórðarson bóndi,
Æsustöðum — Minning
Sú harmafregn barst mér 11.
þessa mánaðar, að Hjalti Þórðar-
son, bóndi á Æsustöðum í Mos-
fellsdal, eða pabbi minn í sveit-
inni, eins og ég kallaði hann, væri
látinn. Mannslát koma oft að
óvörum. Láti Hjalta hafði hvorki
ég né aðrir er til þekktu, búist við
að yrði með svo skjótum hætti.
Hjalti Þórðarson var fæddur 19.
desember 1911. Foreldrar hans
höfðu fest sér jörðina í Mosfells-
dal og hófu þar búskap. Hjalti var
yngstur barna þeirra, elst var
Anna, sem nú er látinn, þá Ólafur
og Hjalti.
Snemma kom í ljós næmur
tónlistaráhugi hjá Hjalta. Hann
sótti því tíma í orgelleik hjá
systrunum í Laxnesi og mun sá
tími hafa verið honum ákaflega
hjartfólginn. Síðar sótti hann
einnig tíma hjá dr. Páli ísólfssyni
í Reykjavík. Aðeins 14 ára var
Hjalti farinn að leika á orgel í
kirkjum í sókninni og hélt hann
því áfram til ársins 1972, eða í 47
ár. Það eru því ófáar messurnar og
aðrar kirkjulegar athafnir er
Hjalti var virkur þátttakandi í.
Helstu kirkjur sem Hjalti lék í
voru að Brautarholti, á Þingvöll-
um, úti í Viðey og að Lágafelli,
þeirri kirkju hann er nú kvaddur í.
Orgelleikurinn veitti honum
margar ánægjustundir, og mér
fannst alltaf Hjalti þá fyrst vera
hann sjálfur er hann settist við
orgelið og lék af lífi og sál.
Hversdagsleikinn hvarf, brauð-
stritið gleymdist, hljómur og
maður sameinuðust.
Augljóst er, að oft urðu messu-
ferðir Hjalta mislangar enda veð-
ur oft rysjótt á vetrum og mæddi
þá umönnun búsins á hans hjart-
kæru eiginkonu, Hlíf Gunn-
laugsdóttur frá Hattardal,
mömmu minni í sveitinni.
Skilningur þeirra var ríkur.
Hún vissi að tónlistin var án efa
hjartans mál Hjalta. Bóndinn var
brauðstritið, þó oft hafi hann
einnig átt ánægjustundir við þau
störf. Þau Hjalti og Hlíf rugluðu
heill til skógar, enda árin orðin
mörg. Með Guðjóni E. Jónssyni er
mætur og eftirminnilegur maður
genginn.
Eg og kona mín vottum Jensínu
og börnunum, sem og öllum að-
standendum dýpstu samúð.
Jón Á. Jóhannsson.
Guðjón Elías Jónsson fæddist
20. febrúar 1895 á Sæbóli í Mýrar-
hreppi, Vestur-ísafjarðarsýslu.
Foreldrar hans voru Jón Guð-
mundsson, verkstjóri á Flateyri,
og kona hans, Elísabet Engilberts-
dóttir. Guðjón lést að heimili sínu,
Álfheimum 29 í Reykjavík, mánu-
daginn 11. febrúar 1980, nokkrum
dögum fyrir 85. afmælisdaginn.
Ættingjar og vinir vissu að
líkamleg heilsa hafði verið við-
kvæm um alllangt tímabil, þó að
glæsilegt útlit, óvenjulegt stál-
minni og andlegur þróttur leyndu
slíku fyrir ókunnugum.
Skjót viðbrögð læknis úr næsta
húsi, komu í veg fyrir alvarlegar
afleiðingar hjartaáfalls í nóvem-
bermánuði síðastliðnum. Með
miklu viljaþréki, ásamt frábærri
umönnun eiginkonu og barna,
náðist meiri endurbati en læknar
höfðu þorað að vona. Skilnaðarst-
undin varð þó ekki umflúin.
Ég sá Guðjón E. Jónsson fyrst
fyrir rúmlega 30 árum. Hann var
þá útibússtjóri Landsbankans á
Isafirði. Virðuleiki hans og snyrti-
mennska, ásamt fáguðum klæða-
burði, vakti athygli ungs gagn-
fræðaskólanema frá öðru byggð-
arlagi. Það leyndi áer ekki, að
Guðjón bankástjóri var sérstakur
maður.
Ekki grunaði mig þá, að leiðir
okkar ættu eftir að liggja saman
og kynnin að verða náin. Lítið
vissi ég þá um óvenjulega mann-
kosti, sem fólust á bak við virðu-
legt og fágað yfirborð. En kynni,
saman reytum sínum árið 1935 og
hófu þá búskap. Ekki var um
mikla valkosti að ræða. Draum-
arnir voru hjáverk, kvöld og næt-
urstunda. Líkami og sál völdu
hvort sína leið. Hlutskipti Hjalta
var að samræma þetta tvennt á
sem bestan hátt, ekki eingöngu
fyrir sjálfan sig, heldur einnig
okkur hin sem þáðum, fólkið í
Dalnum og heimilið allt.
Árið 1942 fluttust foreldrar
mínir með mig ungabarn til Æsu-
staða, en þar höfðu þau fengið
leigt.
Móðir mín var óörugg í
Reykjavík með mig svo unga og
heimsstyrjöldin í algleymingi. Að
Æsustöðum bjuggum við um
nokkurt skeið. Frá þeim tíma var
ég ekki aðeins heimilisvinur, held-
ur ein af fjölskyldunni. Hjalti tók
mér sem dóttur, og ég kallaði
hann pabba minn í sveitinni. Þó að
við hefðum verið skyld, jafnvel
náskyld, hefði samband okkar
ekki orðið nánara.
Hvert einasta sumar dvaldi ég á
Æsustöðum, um leið og skóla lauk,
öll mín jóla- og páskafrí fram að
fermingu og iðulega þess á milli.
Ég er þakklát fyrir þennan tíma.
Ég upplifði fegurð sveitarinnar,
návist dýranna og tengslin við
náttúruna. Ró heimilislífsins að
Æsustöðum gáfu mér fyllingu og
trú sem ég hef búið að síðan.
Hjalti var einn af þessum hæglátu
mönnum sem lifði í sátt við menn
og máttarvöld og fannst honum
ekki þakkarskylt þótt hann gerði
samfylgdarmönnum sínum greiða.
Árið 1945 var jörðin Æsustaðir
seld á uppboði vegna uppskipta
milli systkina, er faðir Hjalta lézt.
Bræðurnir Hjalti og Ólafur
keyptu jörðina og skiptu henni
millum sín. Hjalti sat að Æsu-
stöðum en Ólafur byggði Varma-
land. Hjalti var gætinn maður að
eðlisfari en fylgdist samt vel með
framförum. Er vélvæðing við hey-
skap tók að aukast, og nokkrir
bændur í sveitinni höfðu orðið sér
úti um snúningsvélar, sagði ég
sem hófust í Gagnfræðaskóla
Isafjarðar, leiddu síðar til þess, að
Guðjón og hans góða kona Jensína
Jóhannsdóttir, ættuð frá Auðkúlu
í Arnarfirði, urðu tengdaforeldrar
mínir. Minningarnar frá yndis-
legu heimili þeirra eru margar og
dýrmætar; ástúð og umhyggja
þeirra hjóna og gagnkvæm virð-
ing, var gott vegarnesti öllum,
sem því kynntust.
Guðjón var fremur dulur maður
og flíkaði hvorki tilfinningum
sínum né hugsunum við ókunnuga.
Þeir sem áttu því láni að fagna að
kynnast honum nánar, komust
fljótt að raun um, að tilfinningar
hans voru djúpar og næmar.
Komu þær meðal annars fram í
fjölda ljóða, sem hann hafði gam-
an af að yrkja; einkum til konu
sinnar, barna og barnabarna á
afmælisdögum eða við önnur
tækifæri. Rithönd hafði hann
listræna og frábæra allt til hinsta
dags.
Tungumálakunnátta Guðjóns
var undraverð og öll tilkomin með
sjálfsnámi og án dvalar erlendis.
Hann hafði yndi af að þýða bækur
hrifin við Hjalta. Heyrðu Hjalti,
ætlar þú ekki að fá þér svona
afbragðs maskínu? Jú, sagði hann
með sinni venjulegu hægð. En ekki
fyrr en þú hættir sem kaupakona
hjá mér.
— Manneskjan átti alltaf rúm í
hjarta hans þó að vélar væru í
nálægð.
Hjalti og Hlíf eignuðust eina
dóttur, Þuríði Dóru. Börn hennar
hafa verið heimagangar og hálft í
hvoru fósturbörn hjá afa og ömmu
á Æsó. Alltaf var rúm þar. Er
aldurinn færðist yfir, byggði
Hjalti sér nýtt hús á bæjarhóln-
um, skammt frá gamla húsinu,
þar sem víðsýnt var yfir sveitina.
Gott myndi vera að sjá yfir
sveitina er elli kerling sækti hann
heim og ferðirnar á Landrovern-
um yrðu strjálli. Fyrir nokkrum
árum breytti Hjalti búskaparhátt-
um sínum, þótt fullorðinn væri
orðinn og fór yfir í hænsnarækt.
Auk þess héldu þau hjónin áfram
ylrækt, sem þau höfðu þá stundað
í áratugi.
Hjalti ók ávallt sjálfur fram-
leiðslu sinni til kaupenda í
Reykjavík. Hænsnaræktin var
ekki eins krefjandi og umhirða
kúnna svo nú hin síðari ár hafði
hann fleiri stundir fyrir áhugamál
sín.
Ég vil með þessum orðum þakka
kærum pabba mínum í sveitinni
hlýju og kærleika í minn garð og
jafnframt kveðja hann með orðum
dóttur minnar 10 ára gamallar er
sagði:
„Mamma, af hverju er hann
Hjalti dáinn? Það var alltaf svo
gott að finna hann.“
Ég sendi Æsustaðafólkinu
mínar innilegustu samúðarkveðj-
ur frá okkur Arthuri og börnun-
um.
Dröfn H. Farestveit.
Hjalti Þórðarson bóndi og org-
anisti að Æsustöðum í Mosfells-
sveit lést mánudaginn 11. febrúar
s.l. Hann hafði kennt nokkurs
lasleika fyrr um daginn, en að
kvöldi var hann örendur.
Hjalti v.ar fæddur að Æsu-
stöðum hinn 19. desember 1911 og
var sonur hjónanna Kristínar
Vigfúsdóttur og Þórðar Jónssonar
bónda þar. Þórður var að lang-
og ljóð, meðal annars eftir mörg
fremstu skáld Breta, Þjóðverja og
Skandinava. Hann var mikill og
sannur bókamaður, vel lesinn í
flestum helztu bókmenntum
heims og hafði ótrúlega gott
minni. Oft var unun að heyra
hann þylja upp jöfnum höndum
heilu kvæðin, sem hann hafði lært
í æsku og efni bóka, sem hann
hafði lesið um ævina.
Á seinni árum varði hann mikl-
um tíma í ættfræðirannsóknir og
skrifaði mikið um nákvæmar at-
huganir sínar á þeim fræðum.
Kímnigáfu hafði hann ríka og
kunni ótrúlegan fjölda skemmti-
legra og oft kynlegra sagna. Oft-
ast kunni hann þá líka skil á
kringumstæðum öllum og sögu-
persónum.
Langa og viðburðarríka starfs-
ævi hóf Guðjón fjórtán ára gamall
við verzlunar- og skrifstofustörf á
Flateyri. Síðan lá leiðin til
Reykjavíkur; þar var hann m.a.
við bókarastörf hjá Eimskipafé-
lagi íslands árin 1919—20. Hann
var bókari hjá Hinum sameinuðu
íslenzku verzlunum á Isafirði
1922—25, en mestan hluta starfs-
ævi sinnar, helgaði Guðjón Lands-
banka íslands. Varð hann banka-
ritari við útibúið á ísafirði árið
1925, síðar bókari og loks útibús-
stjóri árin 1937—51. Árið 1951
fluttist Guðjón með fjölskyldu
sína til Reykjavíkur og starfaði
næstu tíu árin sem fulltrúi í
Landsbankanum í Reykjavík.
Hafði hann þá umsjón með lána-
deild bankans, auk þess sem hann
rak margvísleg erindi fyrir bank-
ann, meðal annars dvaldi hann
nokkur sumur í Grænlandi við
fjármálafyrirgreiðslu fyrir
íslenzka togaraflotann.
Greinilegt var, að sú stofnun
var honum kær löngu eftir að
hann lét af störfum fyrir aldurs
sakir. Á seinni árum fór Guðjón
márgar ferðirnar niÖur í Lands-
feðgatali ættaður úr héraðinu en
Jón Árnason faðir hans bjó að
Varmá og Úlfarsfelli. Kristín Vig-
fúsdóttir móðir Hjalta var borg-
firskrar ættar, fædd að Hamra-
koti í Andakílshreppi, en sú jörð
lagðist undir Hvanneyri seinna, er
þar varð skólasetur. Kristinn
fluttist úr Borgarfirði með fjöl-
skyldu Björns í Grafarholti er
hann fluttist búferlum suður og
settist að í Reykjakoti í Mosfells-
sveit, en þar bjó Björn áður en
hann fluttist í Grafarholt.
Hjalti var einn af fyrstu nem-
endum Lárusar á Brúarlandi þeg-
ar hann kom sem farkennari í
sveitina 1921 og bjó þá einmitt um
tíma að Æsustöðum.
Mér er kunnugt um, að Lárusi
þótti þessi nemandi sinn bráðgjör
til hugar og handar og hann hafði
þar að auki músikgáfu, er kom
fram er Hjalti var barn að aldri.
Hvatti Lárus foreldra Hjalta til
þess að hann fengi tilsögn, og fékk
hann fyrstu kennslu á orgel hjá
Sigríði Guðjónsdóttur, í Laxnesi,
sem þá mun hafa verið organisti
við Lágafellskirkju. Seinna sótti
Hjalti nám til þeirra bræðra Páls
og Sigurðar ísólfssona í
Reykjavík. Árið 1925 var Hjalti
ráðinn organisti í sókninni þá
aðeins 14 ára að aldri, en þá var
séra Hálfdan Helgason orðinn
prestur hér. Organistastarfið
stundaði Hjalti af kostgæfni í nær
50 ár, eða til ársins 1972, af
dæmafárri samviskusemi og
banka, þar sem hann fylgdist vel
með málum og hitti gamla kunn-
ingja. Ég hygg, að Landsbankan-
um hafi verð vel þjónað í þau
hartnær 40 ár, sem Guðjón helg-
aði honum starfskrafta sína.
Guðjón tók mikinn þátt í alls-
konar félagsstörfum um ævina;
einkum þó árin, sem hann dvaldist
á ísafirði. Þá gegndi hann og
miklum fjölda trúnaðarstarfa
utan síris aðalstarfs.
Atvikin höguðu því þannig, að
við hjónin höfum verið búsett
erlendis nokkuð lengi; fyrst fimm
ár í Englandi og aftur síðastliðin
fimm ár í Bandaríkjunum. Börn
okkar eru fimm og hefur því ekki
verið auðveldlega heimangengt á
þessum árum. Vegna einstakrar
hjálpsemi og fórnfýsi þeirra Guð-
jóns og Jensínu, tókst þó að leysa
þann vanda. Þau voru jafnan
boðin og búin til hjálpar, þótt yfir
úthaf væri að fara milli landa.
Nutum við og börnin okkar oft
samveru þeirra hjóna á hiemili
okkar erlendis, en flestar heim-
sóknir þeirra voru þannig tímas-
ettar, að þær leystu fyrst og
fremst okkar vandamál í sam-
bandi við ferðalög í viðskiptaer-
indum. Fyrir alla þá hjálp verður
seint fullþakkað.
Sagt hefur verið, að enginn geti
gefið betri gjöf en að vera öðrum
góð fyrirmynd. Allir, sem nutu
þeirrar gæfu að kynnast Guðjóni
E. Jónssyni, hljóta að minnast
hans með sérstöku þakklæti fyrir
þá miklu gjöf, sem hann veitti í
þeim efnum.
Við kveðjum nú með sárum
söknuði Guðjón E. Jónsson, ást-
kæran eiginmann, föður, afa og
tengdaföður — góðan mann, sem
skilur eftir sig fagrar og ljúfar
endurminningar. Megi góður guð
blessa minningu hans og styrkja
Jensínu tengdamóður mína, börn,
barnabörn og aðra ættingja.
Guðjón B. Úlafsson.
dugnaði. Meðan séra Hálfdan
þjónaði Mosfellsprestakalli mess-
aði hann einnig í Brautarholti,
Þingvöllum og Viðey, en seinna er
byggðin jókst í Árbæjarhverfi
varð það sérstök sókn og var
Hjalti fastráðinn organisti á þess-
um stöðum. Þá fylgdi Hjalti presti
sínum einnig annað, þar sem með
þurfti, og lék undir við athafnir,
en hljóp svo einnig í skarðið fyrir
organista í Hallgrímskirkju og að
Reynivöllum ef forföll voru.
Þetta ævistarf Hjalta er mikið
og merkilegt og kom sér vel að
hann var þrekmaður mikill og
ferðagarpur, en fyrr á tímum var
gjarnan ferðast á hesti eða gang-
andi til þessara kirkna í öllum
veðrum vetur og sumar. En starfið
var ekki einungis að mæta við
orgelið, heldur hitt að stjórna og
æfa kóra þessara kirkna. Þar lagði
hann sig einnig fram og var það
mjög erilsamt og krefjandi, en
hvergi var slakað á.
Mér er Hjalti Þórðarson í
barnsminni sem hinn frækni og
sigursæli glimukappi, en hann var
glímukóngur KjósarSýslu í 5 ár
frá 1931 til 1936 og vann auk þess
til ýmissa verðlauna í íþrótt sinni,
svo sem sjá má af heimili hans.
Seinna kom ég svo í kirkjukórinn
til hans eitthvert árið fyrir stríðið,
og svo vorum við saman er
Söngfélagið Stefnir var stofnað í
janúar 1940. Hjalti var einn af
aðalmönnum í undirbúningi að
stofnun þessa kórs, og hann lét sig
yfirleitt ekki vanta þar sem um
var að ræða tónlist af einhverju
tagi. Þetta söngfélag var einskon-
ar forskóli fyrir kirkjukórinn hjá
Hjalta og samanstóð bæði af
blönduðum kór og karlakór strax í
upphafi. Á árunum fyrir 1970
lagðist þessi söngstarfsemi niður,
en kórinn var endurvakinn 1975 og
þá undir stjórn Lárusar Sveins-
sonar. Þá gaf Hjalti ekki kost á
sér til söngsins, en hann raddæfði
kórinn síðastliðin tvö ár með
mestu prýði svo sem vænta mátti.
Lífsferill Hjalta á Æsustöðum
var notadrjúgur okkur samferða-
mönnunum, fyrst og fremst á sviði
söngs og tónmenntar, en einnig á
öðrum sviðum því að hann var
mjög félagslyndur og starfaði af
krafti í Ungmennafélaginu, Tón-
listarfélaginu og Búnaðarfélagi
sveitarinnar. Gott var til hans að
leita því að hann var hinn trausti
félagi sem aldrei brást. Hann var
greindur, fróður og ótrúlega
víð-lesinn á ólíklegustu sviðum, en
hann taldi þetta hluta af sínu
starfi sem organista og hafði af
þessu mikla ánægju. .
Hjalti Þórðarson og Hlíf Gunn-
laugsdóttir kona hans hófu bú-
skap að Æsustöðum 1935. Þau
bjuggu aldrei stóru búi en aftur á
móti notadrjúgu og gagnsömu að
sama skapi. Á því heimili leið
öllum vel mönnum og skepnum, og
vel og snyrtilega gengið um. Búfé
þeirra hjóna var vel fóðrað og hirt
og skepnur afurðagóðar. Nærri
má geta, að á stundum hefir Hlíf
þurft að grípa til búverka með
manni sínum eins og ástæður
hans voru út á við frá heimilinu,
en þar fór saman natni og snyrti-
mennska hjá báðum og hvergi var
slakað á. Þau Hlíf og Hjalti
eignuðust eina dóttur bárna, sem
er gift Skúla Skarphéðinssyni
bifvélavirkja frá Minna-Mosfelli,
en þau búa á nýbýli í landi
Æsustaða.
Nú er skarð fyrir skildi er
húsbóndinn er fallinn frá, en
starfið var margt og minningin
lifir. Hjalti var hið mesta prúð-
menni, hávaxinn og glæsilegur á
velli, léttur í spori. Ávallt kátur og
glaðlegur í viðmóti, en hafði sig
lítt í frammi í fjölmenni, en gott
var til hans að leita ef með þurfti,
einkum er vantaði undirleik við
ýmis tækifæri. Þá söng hann
oftast með, og var með ólíkindum
hve hann kunni marga textana við
ljóð og sálma. Við vinir hans,
sveitungar og söngfélagar minn-
umst hans fyrst og fremst við
orgelið í kirkjunni, sem hann í
raun helgaði líf sitt, enda þótt
enginn gæti þá byggt afkomu sína
á þessum störfum.
Hjalta Þórðarsonar er minnst
með virðingu og þökk.
Jón M. Guðmundsson