Morgunblaðið - 01.06.1980, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. JÚNÍ1980
65
Frásögn fyrstu Mósebókar af Nóaflóðinu. Til vinstri er blaðsíða
með nýju setningunni og til hægri úr eldri útgáfunni og má sjá
hvernig efninu er skipt í fleiri kafla og tveir dálkar á síðu.
þess tíma, er hún kom út, en
gerðar eru nokkrar endurbætur
og lagfært það sem unnt er
tímans vegna að gera „í leið-
inni“. 2) Hlutar Nýja testament-
isins hafa verið þýddir að nýju,
en dr. Sigurbjörn Einarsson
biskup kvaddi saman þýðingar-
nefnd, sem þýtt hefur guðspjöll-
in og Postulasöguna. 3) Aðrar
bækur Nýja testamentisins hafa
verið yfirfarnar af prófessor
Jóni Sveinbjörnssyni og er þar
um verulegar „viðgerðir" að
ræða.“
Nýtt tilvitnanakerfi
„Þetta er eins konar endur-
skoðun á textanum frá 1912,“
sagði Jón Sveinbjörnsson próf.
er Mbl. ræddi stuttlega við hann.
„Næsta stig, eftir að þessi útgáfa
er í höfn, verður að ráðast í nýja
þýðingu, sem yrði geysimikið
verk og samvinna margra
manna. En að þessu sinni höfum
við reynt að opna betur texta
bréfanna í Nýja testamentinu,
sem er illskiljanlegur á köflum.
Ég hefi lokið þessari endurskoð-
un og fara mínar tillögur um
breytingar fyrir stjórn Biblíufé-
lagsins áður en setning hand-
ritsins hefst, sem ég geri ráð
fyrir að verði snemma í sumar.
Þá má ekki gleyma að nefna
tilvitnanakerfi, sem skráð er
neðanmáls við textann, en það
hvetur fólk til að velta textanum
fyrir sér enn frekar og ég bind
miklar vonir við þetta kerfi
tilvitnana."
Biblíuútgáfan nú er því m.a.
tilkomin af framangreindum
ástæðum, upplagið er á þrotum
og ekki talið rétt að bjóða enn
einu sinni upp á útgáfuna frá
1914 með greinamerkjasetningu
og réttritun þess tíma. En nauð-
synlegt er að nýja prentunin
komist fljótlega á markað um
leið og upplag gömlu útgáfunnar
verður á þrotum. Hefur sem fyrr
segir verið endurskoðað og þýtt
að nýju mikið af Nýja testa-
mentinu, en það gamla aðeins
lagfært á stöku stað. En í hverju
eru þær lagfæringar fólgnar?
Prófessor Þórir Kr. svarar:
Nærri 5 þúsund
lagfæringar i
Gamla testamentinu
„Við höfum freistað þess að
búa textann betur í hendurnar á
lesandanum. Síðurnar í útgáf-
unni frá 1912 eru oft svartur
massi, óárennilegar, en nú eru
sett fleiri greinarskil, köflum
skipt og settar millifyrirsagnir.
Þetta er geysiþýðingarmikið og
verkmikið, þótt einfalt kunni að
virðast. Nánast í leiðinni er það í
textanum lagfært, sem auðsæi-
lega hefur þurft að gera og eru
þessar lagfæringar milli 4 og 5
þúsund. Stafsetning er færð til
nútímahorfs og að lokum má
nefna það sem raunar er merk-
asta breytingin eða nýjungin, en
það er tilvitnanakerfi neðan-
máls. Er það franskt að uppruna
og mjög viðamikið. Lykilorð eru
þýdd og staðirnir vélritaðir upp,
en hér væri um að ræða 100
blaðsíðna bók ef hún væri prent-
uð sérstaklega, allt sett neðan-
máls við Biblíuna. Þetta tilvitn-
anakerfi er til frekari skýringar
ef lesendur vilja leggja á sig
vinnu við að fletta upp öðrum
stöðum í Biblíunni til frekari
skilnings þar sem lykilorðin
koma fyrir."
En hvað er það einkum, sem
gerir endurskoðun og breytingu
á biblíuútgáfum nauðsynlegar
þótt ekki sé um endurskoðaða
útgáfu nú að ræða?
Túlkunar- og þýðingarfræðin,
er í stöðugri þróun, og gerir það
nauðsynlegt að endurskoða bibl-
íutextann. Hún er hluti af hinum
nýju málvísindum og eftir því
sem þekking manna hefur aukizt
á hebresku og með samanburði
við önnur skyld mál og fornleifa-
fræði, hafa menn komizt að
ýmsu, sem getur haft þýðingu
varðandi merkingu stofnana,
siða og hugtaka Ritningarinnar.
Þessi þróun gerir það nauðsyn-
legt að við endurskoðum biblíu-
útgáfurnar, og það er of langt
síðan það hefur verið gert hjá
okkur. En í því sambandi má
nefna að mikilvægt er að biblían
haldi fersku tungutaki og þegar
við Ld. skoðum hómilíubækurn-
ar finnum við strax ákveðinn
ferskleika, sem Laxness hefur
t.d. gefið mikinn gaum, og oft er
snilldarlega komist að orði í
Guðbrandsbiblíu. Af þessum
sökum er einnig mikilvægt fyrir
okkur að endurskoða biblíuút-
gáfu okkar með það í huga að
vinna að ferskri endurnýjun
biblíumálsins og kirkjumálsins
með því að rannsaka málfar í
elztu þýðingum og hjá Svein-
birni Egilssyni, svarar prófessor
Þórir.
Má ekki leiðrétta
eins og skólastíl
En eru menn ekki að sumu
leyti viðkvæmir fyrir miklum
Hér fer á eftir sýnish.orn af
texta nokkurra útgáfa Bibl-
íunnar, [jýðingu Odds Gott-
skálkssonar, þýðingunni frá
1912 og endursögn Nýja
testamentisins, Lifandi orði,
sem út kom á síðasta ári.
Þýðing Odds: Lúkas 24,
8—12
Og þær minntust á hans orö.
Og þær gengu burt frá gröfinni
aftur og kunngjöröu þetta þeim
ellifu... Og þeirra orö virtist
þeim sem væri þaö sjónhverf-
ingar og trúöu eigi. En Pótur
stóö upp og hljóp til grafarinnar
og laut þar inn og sá línlökin
einsöm liggja.
Þýðingin frá 1912
Og þær minntust oröa hans
og sneru aftur frá gröfinni og
kunngjöröu allt þetta þeim ell-
efu.. . Og orö þessi voru í
augum þeirra eins og hégóma-
þvaður, og þeir trúöu konunum
ekki. En Pétur stóð upp og
hljóp til grafarinnar, og er hann
gægöist inn, sá hann líkblæj-
urnar einar.
Lifandi orö
Þá minntust þær oröa hans
og þær flýttu sér aftur til
Jerúsalem til aö segja læri-
sveinunum ellefu og öllum hin-
um hvaö gerst haföi. . . En
frásögn þeirra var eins og
þvaður í eyrum lærisveinanna
— þeir gátu ekki trúaö þessu.
En samt sem áöur hljóp Pétur
út að gröfinni til að athuga
þetta. Hann nam staöar úti fyrir
gröfinni og leit inn, en sá ekkert
nema léreftsdúkinn.
Nýja útgáfan
Og þær minntust oröa hans,
sneru frá gröfinni og kunn-
gjöröu allt þetta þeim ellefu og
öllum hinum. . . Þær sögöu
postulunum frá þessu. En þeir
sögöu orö þeirra markleysu
eina og trúðu þeim ekki. Pétur
stóð þó upp og hljóp til grafar-
innar, skyggndist inn og sá þar
líkklæöin ein.
breytingum, menn þekkja bezt
ákveðin vers og frásögur í núver-
andi útgáfu og telja bezt að
hringla ekki með hana? Og enn
hefur Þórir orðið:
„Jú, það hefur verið sagt við
mig að við ættum ekkert að vera
að hringla með biblíutextann og
það er alveg rétt. Það verður að
fara varlega með Gamla testa-
mentið, textinn frá 1912 er
ákveðið hugverk, sem við getum
ekki leyft okkur að leiðrétta eins
og stíl eftir skólastrák. Að þessu
sinni látum við allt standa
óbreytt nema þar sem talin er
þörf á að víkja við orði, en það er
gert sem minnst og við gerum
okkur far um að nota orðaforð-
ann frá 1912 og breyta í anda
hans. Mætti eiginlega líkja þessu
við viðgerð á málverki, því er
ekki breytt, en það lagfært.
Varðandi sálma Davíðs getum
við t.d. nefnt sem dæmi að þar er
litlu breytt nema línuskiptingum
og textanum á stöku stað, en
ekki er hróflað við t.d 23. sálmin-
um, Drottinn er minn hirðir,
sem allir kunna..“
Stendur sú endurskoðun og ný
þýðing textans, sem þú telur
nauðsynlega, fyrir dyrum?
„Vissulega væri æskilegt að
geta haldið áfram nú þegar
þessari vinnu lýkur, að þýða að
nýju Gamla testamentið og það
af Nýja testamentinu, sem ekki
er endurþýtt nú, en það er mikið
verk. í mörgum löndum vinna
heilir hópar manna að því að
endurskoða biblíutextann og má
t.d. nefna að sænska ríkið hefur
komið á fót stórri biblíuþýð-
ingarstofnun, sem er mönnuð
mörgum sérfræðingum, og hefur
nú starfað í nokkur ár. Að þýða
alla Biblíuna frá grunni er
tugmilljónafyrirtæki og tekur
mörg ár. Það sem fyrst þyrfti að
gera hjá okkur er að inna af
hendi frumrannsóknir á íslenzku
biblíumáli og kirkjumáli og nán-
ast að skrásetja allt kirkjumál
okkar að fornu og nýju. Við
þurfum að eiga safn orða og
orðasambanda, sem koma fyrir í
beztu biblíuþýðingum okkar og
þýðingarbrotum í fornum ritum,
einnig orðfæri bæna og liúrgíu
og þegar slíku safni hefur verið
komið upp er auðveldara, og
fyrst hægt raunar, að hefja
sjálfa endurskoðunar- og þýð-
ingarvinnuna. Menn þýða þá
ekki að geðþótta sínum né á
neitt dægurmál heldur með
fersku tungutaki í anda íslenzk-
unnar, eins og hún getur bezt
verið. Ég álít að enduruppgötvun
hins forna kirkjumáls og end-
urnýjun þess og aðhæfing að
nútímanum, sé liður í sjálfstæð-
isbaráttu íslenzku þjóðarinnar,
sem snýst um varðveizlu tung-
unnar, trúarinnar og menning-
arinnar."
Biblían hluti af bók-
menntum og menningu
Prófessor Þórir Kr. Þórðarson
nefndi líka annað atriði, sem
hann taldi hafa verið vanrækt
hérlendis, að koma Biblíunni
sjálfri meira inn í skólana og er
þá átt við fyrir utan það mikla
starf, sem Gídeonfélögin inna af
hendi þegar þau láta öllum 11
ára skólabörnum í té eintak af
Nýja testamentinu og eru þau nú
orðin á annað hundrað þúsund:
„Við höfum biblíusögurnar og
eru þær nauðsynlegar þótt menn
deili um réttmæti þeirra. En ég
held að við verðum líka að kynna
börnunum sýnishorn og valda
kafla Biblíunnar sjálfrar. Hún
er hluti af bókmehntum okkar
og menningu, hún spannar yfir
sögu og menningu fornþjóðanna,
hefur að geyma perlur heims-
bókmenntanna og er síðast en
ekki sízt bók um lífsviðhorf og
hornsteinn kristindómsins. Við
þurfum að kynna börnum og
unglingum þessa bók og það
gerum við bezt með því að gefa
út valda kafla hennar til notkun-
ar í skólum. Væri sjálfsagt hægt
að koma út einhverjum völdum
köflum eða einstökum ritum
Biblíunnar í skólaútgáfum, að-
laðandi fyrir nemendur.“
Hr. Sigurbjörn Einarsson
biskup, sem er forseti Hins ísl.
biblíufélags sagði m.a. er hann
var spurður frétta af útgáfunni:
Næsta útgáfa um aldamót?
„Það þekkist áreiðanlega
hvergi nema hér að menn vinni
að því í ígripum að undirbúa
útgáfu Biblíunnar. Þetta er unn-
ið á stopulum stundum og menn
leggja mikið á sig við þessa
útgáfu fyrir utan að sinna
ströngum vinnudögum. En þar
sem ekki hefur komið til mikill
stuðningur við Biblíufélagið af
hálfu hins opinbera verður það
að taka þetta verk að sér með
fullum þunga og tilheyrandi
kostnaði.
Útgáfan nú er nauðsynleg af
mörgum ástæðum ekki sízt hvað
varðar endurskoðun textans
sjálfs. En við vonumst til að geta
haldið áfram þessu verki,
kannski ekki alveg strax, en að
nokkrum tíma liðnum og þá hafa
menn rætt það að næsta útgáfa
líti dagsins ljós kringum alda-
mótin."
Hér að framan hefur einkum
verið fjallað um hina fyrirhug-
uðu útgáfu Biblíunnar. I leiðinni
verður minnzt á útgáfu á Nýja
testamentinu er út kom í marz á
síðasta ári undir nafninu Lifandi
orð og var gefin út með tilstyrk
Svía. Þar er um að ræða endur-
sögn Nýja testamentisins, end-
ursögn sem miðar að því að gera
efni Biblíunnar skiljanlegra.
Friðrik Schram vann þetta verk
og með honum sem ráðgjafar og
endurskoðendur sr. Karl Sigur-
björnsson, sr. Lárus Halldórs-
son, Andrés Kristjánsson og
Eysteinn Sigurðsson. Friðrik
sagði m.a. um þessa útgáfu, en
hér á síðunum má einnig sjá
sýnishorn textans:
„Upphaf útgáfu af þessu tagi
er í Bandaríkjunum hjá manni
að nafni Kenneth N. Taylor.
Hann las jafnan úr Biblíunni
fyrir fjölskyldu sína og komst
hann að raun um að börnin hans
skildu lítið af efni hennar. Hóf
hann þá að endursegja það, sem
varð til þess að börnin skildu og
féll endursögnin í góðan jarðveg.
Vinir hans fréttu af þessu og
hvöttu hann til að gefa endur-
sögnina út, sem þá náði til Nýja
testamentisins, en hann aftók
það með öllu. Honum snerist þó
hugur og stóð hann sjálfur að
allri undirbúningsvinnu og út-
gáfu, en fyrst voru aðeins bréfin
gefin út og bókin kölluð Living
Letters, Lifandi bréf. Billy Gra-
ham notaði þessi rit nokkuð á
samkomuherferðum sínum og
urðu þau brátt vinsæl og þegar
Nýja testamentið kom út og
síðar Biblían í heild varð hún
söluhæsta bókin í Bandaríkjun-
um í tvö ár.“
Biblían á „daglegu máli“
Geturðu lýst útgáfunni í
stuttu máli?
„Við gerð íslenzku útgáfunnar
eru höfð í huga sömu sjónarmið
og við útgáfu þessarar endur-
sagnar Nýja testamentisins í
öðrum löndum, að einfalda mál
Biblíunnar, gera það lifandi og
spennandi, sem líkast venju-
legum dagblaðafregnum. Boð-
skap og guðfræði Biblíunnar er á
engan hátt breytt, en reynt að
nota orðfæri og tungutak dag-
legs máls þannig að fólk skilji
betur efnið, frásagnirnar endur-
sagðar, og neðanmáls eru skýr-
ingar og stundum vitnað til hins
hefðbundna orðfæris. Ég held að
margir, sem lesa þessa útgáfu
Nýja testamentisins, fái við það
áhuga á efninu og vilja þeir þá
oft kynna sér það frekar með því
að lesa okkar venjulegu biblíuút-
gáfu. Það er reynslan erlendis og
hefur sú einnig orðið raunin
hérlendis."
Prófessor Þórir Kr. Þórðarson
var einnig spurður álits á þess-
ari útgáfu Nýja testamentisins
og hvort hann héldi að menn litu
á hana sem einverja annars
flokks útgáfu Biblíunnar:
„Það held ég ekki og endur-
sögn á efni Biblíunnar með
þessum hætti á fullan rétt á sér.
Með öðrum þjóðum eiga slíkar
útgáfur vinsældum að fagna og
greiða þær fólki aðganginn að
Biblíunni. Þær koma þó aldrei í
stað raunverulegrar þýðingar,
en þær eru líklegar til þess að
vekja forvitni lesandans á því að
vita hvað í hinum raunverulega
texta stendur. Og öfugt, þá geta
slíkar endursagnir varpað ljósi á
það, sem lesandanum kann að
virðast torskilið í biblíutextan-
um.“ j.t.