Morgunblaðið - 13.07.1980, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. JULI1980

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, símí 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 5.000.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 250
kr. eintakið.
Frakkar og Atlants-
hafsbandalagið
Afstaða Frakka til Atlantshafsbandalagsins hefur verið sú
síðan 1966, að þeir hafa tekið þátt í stjórnmálasamstarfi
bandalagsríkjanna en ekki verið þátttakendur í sameiginlegu
varnarkerfi bandalagsins. Frakkar treysta á eigin kjarnorku-
mátt og telja, að yfirlýsingar sínar þess efnis, að hver sá, sem á
Frakkland ráðist verði fyrir kjarnorkuárás, dugi til að fæla
menn frá innrás í land sitt. Þess hefur orðið vart síðustu vikur,
að í Frakklandi vex þeim fylgi, sem telja, að þessi stefna sé ekki
lengur í samræmi við kröfur tímans. Nýleg ummæli Valery
Giscard d’Estaings Frakklandsforseta um framleiðslu á
nifteindasprengjunni eru staðfesting á því, að hugmyndirnar
um breytingar á varnarstefnu Frakka séu þar til umræðu á
æðstu stöðum. Nifteindasprengjan er vopn, sem notað yrði á
vígvellinum. Sá, sem yfir því ræður, ætlar sér ekki að svara
árás á sig með allsherjarkjarnorkuárás heldur hefur hann í
hyggju að heyja styrjöld við óvininn í návígi. Hann ætlar að
fylgja hinni samræmdu stefnu, sem Atlantshafsbandalagið
hefur mótað, að svara árás með stigmögnuðum varnaraðgerð-
um.
Ekki er enn endanlega ákveðið, hvort Frakkar hefji
fjöldaframleiðslu á nifteindasprengjunni. Ákvörðun um það
verður ekki tekin, fyrr en eftir forsetakosningarnar þar á næsta
ári. Greinilegt er, að í þeirri flokkasamsteypu, sem stendur
einarðlegast að baki Frakklandsforseta er meiri áhugi á
framleiðslu sprengjunnar en í hópi sanntrúaðra gaullista, sem
forsetinn verður einnig að sækja styrk til ætli hann að ná
endurkjöri.
Vert er að hafa þessar staðreyndir í huga, þegar metnar eru
yfirlýsingar Valery Giscard d’Estaings í opinberri heimsókn
hans til Vestur-Þýskalands í vikunni. Þar lagði hann
höfuðáherslu á hlutverk Vestur-Evrópu í alþjóðastjórnmálum,
um leið og hann ítrekaði, að samstarfið við Bandaríkin í
öryggismálum innan Atlantshafsbandalagsins sé óhjákvæmileg
forsenda fyrir evrópskum styrkleika. Af ýmsum hafa ummæli
forsetans um nauðsyn samstarfsins við Bandaríkin verið túlkuð
sem öflugasta stuðningsyfirlýsing fransks ráðamanns við
Atlantshafsbandalagið um langt árabil.
Umræður um hlut Vestur-Evrópu í alþjóðastjórnmálum og
áhrif eru ekki nýjar af nálinni, hins vegar mun sú áhersla, sem
Frakklandsforseti lagði á mikilvægi þess, að Evrópuríkin létu
meira til sín taka, verða til að endurvekja þær. Helmut Schmidt
kanslari Vestur-Þýskalands var ekki eins hástemmdur og
Frakklandsforseti, er hann lýsti stuðningi við sjónarmið hans.
En þessir tveir mikilhæfu stjórnmálamenn hafa undanfarnar
vikur og mánuði lagt á það kapp að minna menn á það hlutverk,
sem Evrópa getur gegnt milli risanna í austri og vestri, með því
að ganga til viðræðna við Kremlverja um alþjóðamál, á meðan
Bandaríkjamenn vilja sem minnst samskipti við þá eiga.
Hugmyndir hafa verið settar fram um það af sérfróðum
aðilum í Frakklandi, að ekki kynni að vera óskynsamlegt að
Frakkar og Vestur-Þjóðverjar sameinuðust um kjarnorkuher-
afla og treystu þannig stöðu sína sem öflugt meginlandsveldi.
Þessum hugmyndum hefur verið hafnað sem fjarstæðu, bæði af
vestur-þýskum og frönskum ráðamönnum, en þær sýna, að
opinberlega velta menn mörgu fyrir sér, þegar þeir fjalla um þá
hættu, sem yfirþyrmandi herstyrkur Sovétríkjanna hefur í för
með sér fyrir Vestur-Evrópu.
Ljóst er, að án öryggissamstarfs við Bandaríkin eiga
lýðræðisríkin í Evrópu í vök að verjast gagnvart Sovétríkjun-
um. Af því leiðir, að umræður um aukin áhrifamátt Evrópu
byggjast ekki á raunsæjum grunni nema mikilvægi þessa
samstarfs sé ítrekað. Röksemdafærsla Frakklandsforseta tekur
mið af þessu, og hugmyndir um endurskipan franskra
varnarmála leiða líkur að því, að Frakkar séu að íhuga að
treysta tengsl sín við Atlantshafsbandalagið í varnarmálum.
Rey kj aví kurbréf
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 12.
Þess var minnst nú í vikunni að
tíu ár voru liðin frá slysinu á
Þingvöllum, þegar þau fórust í
eldsvoða forsætisráðherrahjónin
Sigríður Björnsdóttir og Bjarni
Benediktsson ásamt dóttursyni
sínum Benedikt Vilmundarsyni.
Af því tilefni verða í Reykjavík-
urbréfi að þessu sinni birtir kaflar
úr Reykjavíkurbréfum frá fyrri
helmingi ársins 1970. Bjarni Bene-
diktsson ritaði Reykjavíkurbréfið
um árabil og Morgunblaðið vill
gefa lesendum sínum kost á að
rifja upp nokkur af þeim atriðum,
sem hann fjallaði um á þessum
vettvangi síðustu mánuðina.
Fyrstu þrír kaflarnir birtust 11.
janúar 1970. Fjórði kaflinn birtist
14. júní 1970 og tveir hinir síðustu
21. júní 1970.
Áratugur
hinna mestu
framfara
Þegar núverandi ríkisstjórn tók
við völdum fyrir röskum 10 árum,
var ömurlegt um að litast í
íslenzku þjóðlífi. Raunar hafði
furðanlega tekist að halda í horf-
inu frá því, að vinstri stjórnin
gafst upp í desember 1958 á meðan
Alþýðuflokkurinn einn var við
völd með stuðningi og atbeina
Sjálfstæðisflokksins.
Stjórnarandstæðingar tala að
vísu stöðugt um það sem höfuð-
ávirðingu núverandi stjórnar, að
hún hafi byrjað með því að fella
gengi íslenzku krónunnar á árinu
1960. Satt er það, að formlega kom
það í hlut hinnar nýju stjórnar að
fella gengið, en raunverulega
hafði það verið fellt á dögum
vinstri stjórnarinnar. Þá hafði
verið sett upp margflókið útflutn-
ingsgjaldakerfi, sem jafngilti
gengislækkun. Enda varð raunin
sú, að á svörtum markaði hafði
verðgildi krónunnar fallið langt
niður fyrir það, sem ákveðið var
1960. Þegar stjórnin tók við, voru
engir gjaldeyrissjóðir til, og erfið-
lega horfði um öflun ýmissa
brýnna nauðsynja. Þetta var því
átakanlegra sem síðasta ár vinstri
stjórnarinnar hafði verið mesta
uppgripaár, sem þangað til hafði
gengið yfir íslenzku þjóðina. Það
voru þess vegna eingöngu heima-
tilbúnir innri erfiðleikar, ekki síst
sundrung og ósamlyndi valdhaf-
anna, sem leiddi tii þess hörmung-
arástands er fyrsta verk viðreisn-
arstjórnarinnar var að bæta úr.
Síðan hefur á ýmsu gengið. En
óumdeilt er, enda óumdeilanlegt,
að fram til 1967 var þessi árin
meiri velmegun og meiri eigna-
söfnun á meðal íslenzku þjóðar-
innar en nokkru sinni fyrr í
hennar nær 1100 ára sögu. Síðan
kom snöggur afturkippur, svo að
lífskjör hlutu að versna og fram-
förum að seinka um sinn. Engu að
síður mun raunin samt verða sú,
að þegar litið er á áratuginn í
heild, þá hafa á honum orðið meiri
framfarir og velmegun þjóðar og
einstaklinga aukist hraðar en á
nokkrum öðrum áratug.
Þad þarf
sterk bein
Málshátturinn segir, að það
þurfi sterk bein til að þola góða
daga. Sú varð raunin á með vinstri
stjórnina, sem beinlínis gafst upp
fyrir of miklum afla og hagstæðu
verðlagi. Uppgjöf af þvílíkum
ástæðum er raunar lítt lofsverð,
en engu að síður verður að játa, að
þarna var um að ræða raunveru-
lega örðugleika, hverjar sem
orsakir þeirra voru. Á árunum
1959 til 1966 var einnig við marg-
háttaða örðugleika að etja, þótt
aflabrögð og verðlag væru okkur
þá yfirleitt, að vísu ekki undan-
tekningarlaust, hagstæð. Vegna
hins mikla síldarafla skapaðist
ýmiskonar ójafnvægi í þjóðfélag-
inu, sem ekki varð ráðið við, nema
með uppbótargreiðslum til ein-
stakra atvinnugreina. Ekki vegna
þess, að þeim út af fyrir sig gengi
illa en þeim gekk ver en síldveið-
unum, og þess vegna varð að jafna
metin. Þetta orsakasamhengi áttu
sumir, jafnvel skýrir menn erfitt
með að skilja. Þess vegna var það,
að einn af forystumönnum Fram-
sóknar, sem lengi hafði verið í
stjórn Seðlabankans, taldi sumar-
ið 1965, að gengislækkun væri
óhjákvæmileg, á sama tíma og
gjaldeyrissjóðir söfnuðust fyrir.
Minni skilning á orsökum erfið-
leika og viðbrögðum gegn þeim er
erfitt að finna. Hitt var rétt, að
þarna voru fyrir hendi erfiðleikar,
sem varð að leysa og voru leystir,
þótt með allt öðrum hætti væri,
heldur en Framsókn hafði sagt
fyrir.
Blindir á bád-
um augum
Þó að játa verði að margskonar
erfiðleikar hafi verið fyrir hendi á
árunum fram til 1967, þá var það
fyrst á því ári, sem verulega
kreppti að. Berum saman viðbrögð
ríkisstjórnar og stjórnarandstæð-
inga við vandamálunum, sem síð-
an hefur þurft að leysa. Strax á
árinu 1966 þurfti að gera ákvarð-
anir, sem síðan höfðu úrslitaáhrif.
Þá varð að taka ákvörðun um það
hvort ráðast ætti í virkjun Þjórsár
við Búrfell og gera álsamninginn
við Alusuisse. Þetta tvennt var
óaðskiljanlegt. Stórvirkjun Þjórs-
ár var ekki framkvæmanleg nema
með tryggingu á sölu mikils hluta
orkunnar. Það lá í augum uppi að
þvílíka tryggingu var ekki hægt að
fá, nema slíkt orkumagn væri selt
fyrir mun lægra verð en unnt er
að láta í té þeim, er kaupa lítið og
mjög mismunandi magn af orku.
Þessir notendur hefðu hins vegar
þurft að borga enn hærra verð, ef
ekki hefði tekist að tryggja fasta
sölu á miklu afli. En verð á því
mátti ekki vera hærra en svo, að
það gerði girnilegt fyrir kaupend-
ur, er áttu margra kosta völ, að
koma til íslands, og varð það þó að
standa undir kostnaði verksins að
sínu leyti og vel það. Öllu þessu
tókst að ná með álsamningunum.
Engu að síður hafa um fá mál
orðið meiri átök á Alþingi. Einar
Olgeirsson sagði eitthvað á þá leið,
að andstaðan gegn varnarsamn-
ingnum við Bandaríkin og aðild að
NATO mundi reynast smáræði við
þann fjandskap, er komið yrði af
stað gegn álverksmiðjunni.
Hannibal Valdimarsson, er þó var
einna hógværastur af þeim félög-
um þá, sagði að skera bæri upp
herör um allt land til að koma í
veg fyrir ófarnaðinn, er af þessari
samningsgerð mundi leiða. Fram-
sókn var einnig eitruð í sinni
andstöðu þ.e.a.s. að meginstofni
til. Eysteinn Jónsson og aftur-
haldslið hans taldi landauðn blasa
við, ef þvílík ósköp yrðu sem gerð
álsamningsins. Honum gekk samt
illa í fyrstu að halda liði sínu
saman. Alla kúgaði hann þó til
uppgjafar, áður en yfir lauk.
Báglegast var hvernig fór fyrir
Steingrími Hermannssyni og Jóni
Skaftasyni, sem var þó jafn
hræddur við kjósendur og Eystein
og sat þess vegna hjá.
Hvað um
tveggja
flokka kerfið?
Aldrei hefur neinn stjórnmála-
flokkur á íslandi talið sig hafa
meiri vinningsmöguleika en
Framsókn hefur haldið um sjálfa
sig síðari ár. Þessar vinningsvonir
voru langt frá því að vera jafn
Bjarni Benediktsson. í Reykjavikui
ritaði i janúar og júni 1970.
fráleitar og flestum kann að
virðast eins og nú horfir. Fyrstu
forystumönnum flokksins tókst að
byggja upp öruggara valdakerfi og
sterkari fjárhagslegan bakhjall
fyrir flokk sinn en nokki;u sinni,
alla hefur þekkst á íslandi. Auð-
vitað ræður Framsókn ekki öllu í
SÍS eða einstökum félögum innan
þess, en þangað sækir flokkurinn
það afl, sem honum hefur aldrei
brugðist, þegar mest á reið. Þetta
hefur haldist, þó að flokkurinn sé
nú fyrir löngu hættur að vera
sérflokkur samvinnubænda eins
og hann var í upphafi. Að vísu má
segja, að óljós samvinnuhugsjón
sé enn hin hugmyndafræðilega
uppistaða flokksins. En sú hug-
sjón er fyrir löngu orðin harla