Morgunblaðið - 14.08.1980, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. ÁGÚST 1980
Kæra Jóhanna!
Ég rakst á dögunum á bréf frá
þér til Ragnars Arnalds, fjár-
málaráðherra. Þótt það sé auðvit-
að annarra en mín að svara
tilskrifi þínu, þá ætla ég að leyfa
mér að skrifa þér fáeinar línur af
þessu tilefni.
Ég sé það af bréfi þínu að
fjármálaráðherrann ætli þér
harla lítið til þess að lifa á, það
sem lifir ársins. Svo er víst
reyndar um fleiri, og ég þykist
vita, að æði margir séu í veru-
legum kröggum við að láta endana
ná saman fyrir sköttum og lifi-
brauði eftir þessar nýjustu skatta-
sendingar að ógleymdum þeim
eilífu og sívaxandi verðhækkun-
um, sem við kynnumst í verzlun-
um. Ég og flokksbræður mínir
höfum reyndar ítrekað varað fólk
við því að launafólk væri leikið
verðbólgusprengingu. Okkur hefur
talist svo til að skattalækkanir
væru betri kjarabætur en pen-
ingalaunahækkanir, sem eru jafn-
óðum étnar upp og vel það í
verðbólgu og skattahækkunum.
Þar á ofan hefur skattaskrúfan
hneppt menn í eilífan vinnuþræl-
dóm, en við í Alþýðuflokknum
höfum talið það meðal mannrétt-
inda að eiga rétt á því að slíta sér
ekki út.
Þessi stefna hefur hins vegar
ekki náð fram að ganga enn þá. Á
hinn bóginn höfum við oft heyrt
ýmsa Alþýðubandalagsmenn tala
um óréttlæti í skattamálum og
breiðu bökin reyndust mjó í
skattaálagningunni. Við komumst
þó að því, þegar við vorum með
þeim í ríkisstjórn nýverið, að
þetta var ekki meint í neinni
verulegri alvöru hjá þeim. Meðal
frumvarpi ríkisstjórnarflokka og
flokksbrota var t.d. hugmyndin að
hækka skattinn á einstæðu for-
eldri með eitt barn og 250 þús. í
brúttómánaðartekjur um 120—150
þús. kr.
Þetta fannst mér svívirðilegt og
benti fjármálaráðherranum á að
svona háttarlag væri ótækt. En
hann varð bara fúll og hrokafullur
og sagði að einstæðir foreldrar
hefðu notið verulegra fríðinda og
hvergi væri um ósanngjarnan
mun að ræða milli skattstiga-
frumvarps hans og þess sem áður
hefði gilt. Þessi hroki varð til þess
að við Alþýðuflokksmenn kröfð-
umst útvarpsumræðna um málið.
Svo var það undir miðnætti kvöld-
ið fyrir útvarpsumræður sem fjár-
máfaráðherrann bað um frestun á
umræðunum og fór að hugsa sig
til Jóhönnu Kristjónsdóttur
Kjartan
Jóhannsson:
Bréfkorn
Eftirþankar og aðrir þankar í
tilefni af bréfi um skatta og kött
svona grátt og flutt tillögur um
lækkun tekjuskattsins og tilsvar-
andi lækkun útgjalda ríkisins. Við
höfum gert þetta af tvennum
orsökum. Annars vegar þeim, að
tekjuskattur væri óréttlátur. Við
höfum nefnilega rekið okkur ill-
þyrmilega á það, að vissir aðilar í
þjóðfélaginu virðast alltaf komast
upp með að greiða lágan skatt,
þótt þeir lifi augljóslega hátt og
flott á meðan venjulegt launafólk
hefur borið byrðarnar og talist
hafa breiðu bökin, svo aðeins sé
vitnað í sjónvarpsþátt, sem hann
Ólafur Ragnar var með hér um
árið. Við höfum annars getað séð
þetta í skattskránni og Þjóðviljinn
hefur t.d. oft birt ágæt yfirlit yfir
þetta fyrirbæri. Nú hefur fjár-
málaráðherrann reyndar séð við
því að við séum að baksa við svona
samanburð og svekkja okkur á
honum, hvað þá að Þjóðviljinn
þurfi að hafa nokkrar áhyggjur af
þessu. Fjármálaráðherra hefur
nefnilega ákveðið að þessi skatt-
skrá komi ekkert út að sinni, og þá
ekki fyrr en öllum aimenningi er
runninn móðurinn — og hann
orðinn svo úrvinda af því að vinna
fyrir nýju sköttunum, að hann
hafi tæpast þrótt til að standa í
samanburðinum. En hvað um það,
við Alþýðuflokksmenn höfum tal-
ið þetta óréttlátan skatt og viljað
lækka hann og afnema af miðl-
ungstekjum og lægri.
Hin ástæðan sem við höfum
tilgreint er sú, að með lækkun
tekjuskattsins og hækkun barna-
bóta mætti bæta kjör þeirra, sem
illa eru settir, án þess að valda
annars þess vegna rufum við
stjórnina.
En þeir Alþýðubandalagsmenn
höfðu líka oft talað um að rétta
hlut hinna verst settu. í því
sambandi höfðu þeir t.d. oft nefnt
einstæða foreldra. Þess vegna rak
mig í rogastanz, þegar ég sá
skattastigafrumvarp Ragnars
Arnalds og félaga á þingi í vor.
Þótt maðurinn væri gráðugur í
skattpíningu, þá hélt ég eftir allt
sem hann og félagar hans í
Alþýðubandalaginu höfðu sagt um
þennan þjóðfélagshóp, að þeir
mundu hlífa honum. En það var
öðru nær. Samkvæmt skattstiga-
um. Nu veit auðvitað enginn nema
ráðherran hvort hann guggnaði
litilsháttar í skattpíningu, sem
hann hafði ætlað sér, eða hvort
hann hafði ekki haft hugmynd um
hvað hann hafi verið að leggja til
og áttaði sig svo á síðustu stundu.
En staðreyndin er hins vegar sú
að þetta „upphlaup" okkar krat-
anna lagfærði svolítið skattana á
tekjulágum einstaklingum og ein-
stæðum foreldrum. Mér reiknast
t.d svo til að þetta „upphlaup"
okkar kratana hafi sparað ein-
stæðu foreldri með 1 barn og 3
millj. kr. í brúttótekjur um 42 þús.
kr. í sköttum, ef barnið er eldra en
Ililmar Jónsson:
Stefnubreyt-
ingar er þörf
Nú í seinni tíð er það segin saga
að fjölmiðlar hér á landi þegi um
það sem vel er gert en eyði tíma og
fréttum í það sem miður fer.
Ágætt dæmi um þetta var frétta-
tími sjónvarpsins á mánudags-
kvöldið eftir verslunarmannahelg-
ina, þegar sagt var frá skemmt-
anahaidi. Langar frásagnir og
margar myndir voru birtar af
þeim ömurleik sem blasti við í
Þjórsárdal um þá helgi en engin
mynd úr Galtalækjarskógi. Og er
þó örskammt fyrir fréttamann að
skreppa á milli þessara staða.
Hvers vegna má ekki segja frá því
sem vel er gert? Var þó Galtalækj-
arsamkoman einna fjölmennust.
Morgunblaðið, sem er sá fjölmiðill
sem mér finnst einna jákvæðastur
í garð bindindismanna að undan-
förnu, afgreiddi Galtalækjarmótið
með einni setningu: Þar var allt
eins og vera ber. Búið og basta.
Mörg teikn eru nú á lofti að
hugsjónamenn eigi meiri hljóm-
grunn hjá almenningi en verið
hefur um skeið. Á hinum Norður-
löndunum hefur það meðal annars
gerst að kristilegir stjórnmála-
flokkar aukast mjög en eitt þeirra
mála sem þeir leggja höfuð
áherslu á er efling bindindisstarfs.
Þá hefur það skeð í Svíþjóð og
Noregi að allir forystumenn
stjórnmálaflokkanna hafa hvatt
til víðtækra hömlunaraðgerða í
sambandi við áfengi. Er það raun-
ar beint framhald af áskorun
framkvæmdarstjóra Alþjóðaheil-
brigðisstofnunarinnar. Hér á
landi gætir þessarar vakningar
lítið ennþá hjá valdamönnum.
Hins vegar virðist almenningur
hafa snúið baki við útsendurum
áfengisauðmagnsins, samanber
úrslit atkvæðagreiðslna á Sauð-
árkróki, Selfossi og nú síðast á
Seltjarnarnesi um áfengisútsölur.
í höfuðborginni, Reykjavík, rof-
ar litið til. Þar er hver brennivíns-
búllan við aðra og virðist borgar-
stjórn líta á það sem sjálfsagðan
hlut að sérhver matsala fái vín-
veitingaleyfi, sem um það sækir.
Enginn íslenskur ráðherra hefur
kjark eða þor til að feta í fótspor
Vilhjálms Hjálmarssonar og veita
ekki vín í opinberum veislum.
Aðeins örfáar sveitarstjórnir eins
og bæjarstjórn Hafnarfjarðar
halda þó þessum sið og gætir þar
vafalítið áhrifa Árna Gunnlaugs-
sonar. Á undanförnum mánuðum
hafa slys á mönnum verið tíðari
en oft áður. Má í mörgum tilfell-
um rekja orsökina til áfengis-
rtfeyslu. Líklegt er því að almenn-
ingur sé móttækilegur fyrir nýja
áfengismálastefnu. Á það mun
reyna á næstunni og mun Stór-
stúka íslands leggja fram víðtæk-
ar tillögur til úrbóta á næstunni.
Þá mun hún leita fyrst og fremst
eftir stuðningi við starf bindind-
ismanna almennt í landinu. Er
óskandi að hér á landi verði
víðtæk vakning eins og annars
staðar hefur gerst.
í Morgunblaðinu 26. júlí sl.
birtist ágæt grein eftir Jón L.
Sigurðsson yfirlækni röntgen-
deildar Landspítalans um nauðsyn
fullkominna röntgentækja við
sjúkdómsgreiningu.
í grein Jóns er farið nokkrum
orðum um notkun kostnaðar- og
nytjagreiningar á sviði heilbrigð-
ismála. Þar virðist gæta nokkurs
misskilnings. Viðhorf Jóns til
kostnaðar- og nytjagreiningar
koma fram i eftirfarandi orðum.
„Ógeðfelldasta fyrirbrigðið, og
það sem nú virðist tízkufyrirbrigði
hjá forstöðumönnum heilbrigðis-
þjónustu, er þó svokölluð „cost
benefit" analysa. Ef svona orða-
Kristjón
Kolbeins:
Kostnaður og nytjagrein-
ing á sviði heilbrigðismála
lag, sem tekið er beint upp frá
verzlun og iðnaði, ætti við í
heiibrigðisþjónustu, þýddi það í
raun og veru, að einungis einstak-
ir sjúkdómar væru þess eðlis, að
það borgaði sig að rannsaka þá
eða reyna lækningu. — Auk þess
ætti að beita þessari „cost benefit”
aðferð á frumstigi heilbrigðis-
þjónustunnar og myndi þá
kannski koma í ljós, að árangur
heilbrigðisþjónustu stwidur ekki í
réttu hlutfalli við glæsi- og minn-
isvarðabyggingar í heilsugæzlu
víðs vegar um Iandið. Þar mun
hrein hreppapólitík ráða málum."
Kotnaðar- og nytjagreiningu er
fyrst og fremst beitt í sambandi
við opinbera.þjónustu og fram-
kvæmdir en ekki á sviði verzlunar
og iðnaðar.
Með kostnaðar- og nytjagrein-
ingu er reynt að rannsaka fýsi-
leika framkvæmda eða aðgerða,
með því að taka alls konar auka-
verkanir með í reikninginn. Það
felur i sér mat á hugsanlegum
kostnaði og hagræði, sem aðgerð-
irnar hafa í för með sér.
Helztu ástæðurnar fyrir því að
áhugi á kostnaðar- og nytjagrein-
ingu hefur farið í vöxt á undan-
förnum árum eru þær, að með
aukinni og bættri hagskýrslugerð
og vaxandi notkun aðgerðarann-
sókna hefur verið fært að mæla
ýmsa þætti tölulega, sem ekki var
hægt áður. í öðru lagi hefur
opinberi geirinn vaxið óðfluga í
mörgum löndum og þar með gagn-
rýni á ýmsar opinberar fram-
kvæmdir.
I þriðja lagi hafa vinnuaflsfrek-
ar stórframkvæmdir farið vax-
andi, sem geta haft mjög víðtæk
áhrif á vinnumarkaðinn og á
markað fyrir vörur og þjónustu í
töluverðan tíma, samanber stór-
virkjanir og stóriðjufyrirtæki.
Það skal viðurkennt að kostnað-
ar- og nytjagreining er ekki hár-
nákvæm aðferð, þar sem nær
ógerningur getur reynzt að meta
ýmsar afleiðingar ákveðinna
framkvæmda, bæði til góðs og ills.
Sumir höfundar hafa jafnvel
gengið svo langt að líkja kostnað-
ar- og nytjagreiningu við hrossa-
og hérakássu, þar sem hlutföllin
eru eitt hross á móti einum héra.
Hérinn táknar það, sem hægt er
með góðu móti að leggja mat á.
Hrossið táknar aftur á móti það,
sem mjög erfitt er að meta.
Kostnaður vegna sjúkdóms er
einkum þrenns konar, a) glataðar
vinnustundir, b) kostnaður við
læknishjálp, c) kvalir, óþægindi og
vanlíðan, sem fylgja sjúkdómum.
Fyrstu tvö atriðin er hægt að
meta, það þriðja er erfiðara við-
fangs. Réttur hefur þó úrskurðað
hvað séu sanngjarnar miskabætur
vegna óþæginda af völdum slysa.
Helztu nytjarnar af heilsugæzlu
eru væntanlegar framtíðartekjur
þeirra, sem við búumst við að
bjarga. Þó svo að við forðum
manni frá því að fá berkla, þá er
ekki þar með sagt að möguleikar
hans á að-fá krabbamein minnki,
meðan berklar valda ekki krabba-
meini.
Við mat á lífi húsmæðra, sem
eru ekki á vinnumarkaðnum hafa
verið farnar tvær leiðir, a) starf
húsmóðurinnar er metið til jafns
við þær hreinu tekjur, sem hún
gæti haft á vinnumarkaðnum eða*
b), þess kostnaðar, sem því væri
samfara að leysa hana af hólmi.
Það er langt frá því að vera
auðvelt að meta gildi fjárfestingar
á sviði heilbrigðismála, vegna þess
að aðrir þættir geta haft mikil
áhrif á heilsufar, eins og um-
hverfi, fæða, húsnæði, vegabætur,
hreint loft og vatn.
•
Gildi fjárfestingar á sviði heil-
brigðismála er að nokkru leyti háð
fjárfestingu á sviði menntamála