Morgunblaðið - 07.09.1980, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. SEPTEMBER 1980
15
andi í sögu. Hún er óborganleg af
því að hún er svo sjaldgæf, af því
að gildasti þáttur hennar er
mannkærleiki, auk skopskynsins
og sjóngáfunnar.
Það er einmitt þannig sem
sögur Sigfúsar Halldórssonar eru.
Að heyra Sigfús segja sögu er
sálubót. Meðan hún varir lýsir af
innri sól, jafnvel í svartasta
skammdeginu á 64. breiddarbaug.
Hún svipti burt fleiri ferkíló-
metrum að dumbungi, þessi sem
ég ætla að endursegja og Sigfús
sagði mér í framhaldi af stórfynd-
inni sögu af Haraldi Á. Sigurðs-
syni á sviðinu í Iðnó:
Það var eitt sinn í strætisvagni,
sagði Sigfús á lægri nótunum, að
ég sannfærðist um það í eitt skipti
fyrir öll, fyrir lífstíð, hve lágvax-
inn ég er. Sjálfsblekking í þeim
efnum hefur aldrei hvarflað að
mér eftir ferðina þá — ekki eina
mínútu.
Eg var á ferð í troðfullum vagni
þegar fasmikil roskin kona braut
sér leið beint að mér og fnæsti
andþung:
Ég sé það nú bara á yður að þér
lofið mér að setjast — og í
töluðum þeim orðum sneri hún
bakhlutanum í mig og settist. Ég
mátti grípa um hana í ofboði til að
hún hlunkaðist ekki á vagngólfið
og hún var gríðarþung, ekkert
smávegis ítak eins og strákarnir
segja.
Að ég væri lágvaxinn vissi ég —
en að ég væri svo lágvaxinn að
fólk með sæmilega sjón héldi mig
sitja, þegar ég stæði upp á endann,
hafði mér aldrei dottið í hug.
Síðan þetta gerðist hef ég alltaf
sætt færis í húsum að smella kossi
á konur sem ég hef þurft að
kveðja, áður en þær standa uppúr
stólunum.
Sigfús hló og var skemmt undir
stýrinu á nýja bílnum, sem hann
hafði boðið mér uppí.
Nú keyri ég þig austur yfir fjall,
bætti hann við og sannaði mér að
hann gat einnig verið fyndinn í
verki, alveg óvart. Þegar hann
keyrði framhjá Hveragerði spurði
hann mig hvar ég vildi að við
bærum niður og skiptumst á
nokkrum smellnum sögum til að
lífga uppá tilveruna. Ég kaus mér
fjöruna og brimgarðinn á Eyrar-
bakka. Sigfús leist ekki á þá
hugmynd og varð allt í einu
grunsamlega sannfærandi og flug-
mælskur. Við skyldum heldur fara
þennan líka fína veg um Selfoss og
á Hellu; það væri á hvers manns
vitorði að jafnan væri meiri veð-
ursæld sem nær drægi Hreppun-
um.
Mér þótti þetta drepfyndið af
því að við vorum að stikna í
sólarljósinu sem skein inní bílinn.
Ég lét samt kyrrt liggja, vissi
hvers kyns var. Tónskáldið var á
splunkunýjum bíl, upphafið og í
sjöunda himni eins og barn með
uppáhaldsgullið sitt milli hand-
anna og óaði þvottabrettið niður á
Bakkann. Hann ók gegnum Sel-
foss — og út úr sólskininu auðvit-
að — og linnti ekki keyrslunni
fyrr en á Hellu — í blæstri á
marflötu landi — og sýndi mér
Rangá — sem hann var stórhrif-
inn af. Ég virti þegjandi fyrir mér
gruggugan lygnstreyman þveng-
inn og varð hugsað til sólglitsins í
hvítkembdu briminu á Eyrar-
bakka — en tónskáldið horfði
heillað á meinlaust vatnsborðið í
henni Rangá og greindi mér ákaft
frá kennileitum á flatneskjunni,
gaf mér svo ís að sleikja og bauð
uppá beikon og egg — í sárabætur,
býst ég við.
Það var alveg óþarft. Mín vegna
hefði hann mátt keyra uppá Vatna-
jökul. Meðan hann sagði sögur og
hló mátti landslagið einu gilda.
Það er gaman að svona
mönnum. Ég bý enn að þessari
ferð.
Það er svo grátlega sjaldan að
sami maður rúmi barnssál, skap-
andi afl listamanns og víðtæka
reynslu, að ekki sé talað um
afdráttarlausa góðvild að auki.
Þau orð voru höfð um foreldra
Sigfúsar, Guðrúnu Eymundsdótt-
ur og Halldór Sigurðsson, úrsmíða-
meistara, nafnkunn hjón í þeirri
Reykjavík sem liðin er undir lok,
að þau hefðu haft hjarta í rýmra
lagi til að hagnast á kaupsýslu og
búsýslu svo orð væri á gerandi. Sú
varð og raunin. Þeim sæmdar-
hjónum var tamara að gefa en
taka, og það svo að mörgum þótti
nóg um.
Sigfús á því ekki langt að sækja
þær eðliseigindir sem gert hafa
hann allra manna ljúfastan og
skemmtilegastan í viðkynningu.
Hann hefur alla ævina verið að
gleðja og gefa, ekki gull, ónyxa og
matföng, eins og foreldrar hans.
Hann sýslar ekki með góðmálma
og búrlykla. Ég á við músíkina
sem hann hefur gefið þjóðinni,
gleðina sem hann miðlaði fólki í
borg og bæjum um áratuga skeið
með frúnum þrem — og rullunum
í gömlu Iðnó. Sigfús er í rauninni
sá jólasveinn sem er á ferli allan
ársins hring með gjafir sínar,
músík og góðvild og hnyttnar
sögur og hjartanlegan hlátur.
Hann er sextugur í dag.
Ég árna honum og fjölskyldu
hans heilla og þakka honum þá
gjöf sem mest er um vert og öllum
er efst í huga í dag: lögin — sem
eru á þann veg gerð að þjóðin á
þau með honum.
Hún og hann bæði þáðu og gáfu.
Jóhannes Helgi.
Afmælisbarnið ætlar að taka á
móti gestum sínum í Fóstbræðra-
heimilinu við Langholtsveg milli
kl. 15—19, í dag.
vökur. Þá var mikið sungið og
mörg lög og ljóð lærð. Félagslíf
var iðkað af miklum krafti. Sem
dæmi man ég eftir að við önnuð-
umst 1. des. skemmtun í Berufirði.
Þangað gengum við 40 km leið
fram og til baka. Lögðum af stað á
hádegi á laugardag, komum í
Berufjörð um 6 leytið. Skemmtun-
in hófst um kl. 9, síðan var flutt
leikrit, farið í leiki, flutt ræða
dagsins. Þá var dansað fram til kl.
6 um morguninn, en gengið svo
heim næstu 6 klukkutímana.
Komið heim að Stað á hádegi.
Tekinn góður hádegisverður. En
hádegislúrinn stóð til kl. 8 á
mánudegi. Eitthvað fundum við
fyrir harðsperrum daginn eftir.
Kennslan fór fram í stofunni
hjá þeim hjónunum. Við sátum
hringinn í kringum stofuborðið.
Einn dag man ég eftir að prestur-
inn veiktist og lá í rúminu.
Kennslan féll samt ekki niður
þann daginn, enda stutt á milli
„kennslustofu" og „kennarastofu".
Miklar líkur eru á að mörg
okkar eða sum okkar hefðum ekki
haldið áfram námi, ef þetta
óvenjulega og óeigingjarna fram-
lag prestshjónanna hefði ekki bor-
ið þarna að.
Væntanlega munu fleiri nem-
endur skólans greina frá minning-
um sínum um námsdvölina og
áhrifa frá henni.
Þá vaknar spurning um, hver
„skólastjóralaunin" hafi verið.
Hvað skyldi prestsfrúin hafa feng-
ið mikið í „gæslulaun", og hvað
ætli „ráðskonulaunin" hafi verið
há? Að ógleymdum stílaleiðrétt-
ingum og heimavinnu, þó svo að
húsaleigu sé sleppt.
Hér hefur önnur hugsjón legið
að baki. Presturinn hefur ekki
gleymt æsku sinni, fátækt og
erfiði við námsferil sinn hvað
fjárhag snertir. Menntaskólann
las hann utanskóla meðan hann
kenndi í Stykkishólmi.
Þetta framtak sr. Árelíusar er
ekkert einsdæmi í skólasögu okkar
íslendinga. En þessi fórn hans og
framtak hjálpaði okkur ómetan-
lega. Við nemendur hans nutum
þar persónulega mkils ávinnings
fyrir framtíð okkar. Bestu „laun“
honum til handa fyrir þennan
ávinning er hann veitti okkur, eru
trúlega, að okkur takist eða muni
takast að veita öðrum óeigin-
gjarna aðstoð og menntun.
Ég sendi afmælisbarninu bestu
kveðjur og þakkir fyrir hönd
okkar fyrrverandi nemenda og
sóknarbarna.
Hjörtur Þórarinsson.
Hann séra Árelíus Níelsson er
sjötugur í dag. Þegar svo merkum
áfanga er náð, er venja að heim-
sækja afmælisbarnið, senda því
blóm eða heillaskeyti. Engu af
þessu verður við komið þessu
sinni, þar eð sr. Árelíus er að
forfallalausu staddur þessa stund-
ina í fyrirheitna landinu, Ísrael,
nánar tiltekið nú við grátmúrinn í
Jerúsalem og flytur þar afmælis-
bænir sínar ef allt hefur farið að
áætlun.
Eg vel því þá einföldu leið að
senda honum afmæliskveðju í
opinberu blaði og þá vandast
málið. Ekki er að vísu erfitt að
fara þar að hefðbundnum hætti og
rekja helstu atriði viðburðaríks
æviferils. Af nógu er þar að taka.
En mér finnst slík kveðja tæpast
eiga við — og raunar varla á mínu
færi að gera slíkri æviskrá viðeig-
andi skil, svo víða hefur sr.
Árelíus markað spor á sjö áratug-
um.
Eg vel því að staldra við nokkur
minningabrot, sem eg á um þenn-
an æskumann, er aðeins eldist að
árum en aldrei að sálarsýn.
Eg sá sr. Árelíus fyrst í Mennta-
skólanum í Reykjavík síðla vetrar
1937 er hann kom til að búa sig
undir stúdentspróf, sem hann
þreytti þá um vorið. Mér virtist
hann feiminn og hlédrægur, jafn-
vel dálítið „sveitamannslegur".
Mér kom því á óvart er móðursyst-
ir mín, Guðrún Breiðfjörð, spurði
mig um vorið hvort eg þekkti ekki
þenna unga mann, hann hefði
mælt fyrir minni kvenna á Breið-
firðingamóti, geysifjölsóttu. Aðra
eins ræðu hefði hún aldrei heyrt,
og hrifning samkomugesta stór-
kostleg. Þessi frétt fór reyndar
eins og eldur í sinu um ganga
menntaskólans næsta mánudag og
birti skólafélögum nýja og óvænta
mynd af þessum nýsveini. Það var
hætt að skopast að sveitamannin-
um. Nú litu menn til hans með
undrun og aðdáun þar sem hann
stóð einn og hallaðist upp að vegg
í stundarhléum.
Svona er sr. Árelíus, einförull,
stundum þögull og fáskiptinn, en
þó hinn mesti samkvæmis- og
gleðimaður, gæddur kynngikrafti
orðgnóttar og mælsku, sem raunar
hefur gert hann að einum þekkt-
asta predikara þjóðarinnar á þess-
ari öld.
Slíkt orð fór fljótt af honum
eftir að hann hóf prestskap fyrst í
Hálsprestakalli, síðar í Stað á
Reykjanesi, svo á Eyrarbakka og
loks í Langholtsprestakalli hér í
Reykjavík frá 1952 og til síðustu
áramóta. Við byrjun starfsferils
hans hér hófust persónuleg kynni
okkar og urðu mjög náin fyrsta
röskan áratuginn, þar eð mér voru
þar falin nokkur afskipti leik-
manns af safnaðarstarfi.
Strax sannreyndi eg og æ síðan
— að hann væri engi meðalmaður,
raunar engum öðrum líkur: ham-
hleypa til allra verka, óþreytandi,
þótt hver vigslan og helgiathöfnin
ræki aðra frá morgni til miðaft-
ans. Ræður sínar og greinar sem-
ur hann að morgni meðan aðrir
sofa sem fastast, en að kvöldi lá
leiðin ýmist í heimsóknir til
volaðra og vesælla eða til ávarpa
og erindaflutninga á samkomum
eða félagsmótum. Engin þreyt-
umerki man eg við lok fermingar
um 80 barna í troðfullri Fríkirkj-
unni og þann sunnudaginn átti
hann eftir að gifta og skíra á
nokkrum stöðum.
Séra Árelíus er tilfinningamað-
ur mikill, ör í skapi og oft
óþolinmóður. En þrátt fyrir það og
allar annir henti það aldrei að
hann hraðaði athöfn sinni, flýtti
sér við ræðuflutning, lestur ritn-
ingarorða eða bænamál. Slík ró og
helgi fylgdi öllum þeim athöfnum,
að hvort heldur var skírn, fer-
ming, hjónavígsla eða kistu-
lagning, þá varð sú stund heilög
öllum viðstöddum. Slíkar minn-
ingar á eg margar og er ekki einn
um að þakka. I hávaða og flug-
hraða þessarar aldar er hverjum
manni þörf — jafnvel lífsnauðsyn
— að eiga sér hljóðar stundir, þar
sem helgimál, fyrirbænir og blíð-
ómar fylla umhverfi manns og
hjörtu helgum friði og ró. Þetta er
öðru fremur hlutverk kirkjunnar
— en eigi öllum auðvelt að ieysa
það af hendi sem skyldi.
Eldheitar hugsjónir ungmenna-
félagshreyfingarinnar hafa gegn-
sýrt líf og starf séra Árelíusar,
gert hann að postullegum draum-
óramanni, sem vill gerbreyta þjóð-
félaginu, útrýma bölvaldi áfengis
og annarra eiturlyfja, gera dans-
leiki að guðsdýrkun.
Þessar hugsjónir hans — eða
hugarórar spámannsins — hafa
tíðum leitt til misskilnings, jafn-
vel andstöðu eða reiði, og upp-
skera hans oft orðið vonbrigði og
sársauki. En þetta er og hefur
verið hlutskipti allra sem hugsa
hærra en fjöldinn — eiga sér sitt
Hálogaland, sem snertir himininn
sjálfan og á hlutdeild í honum.
Margir spámenn liðinna árþús-
ur.d? hafa með þrumuröddu boðað
lýðnum afturhvarf og iðrun, vísað
veginn til sæluríkis og sólheima,
farið um götur og torg fyrir
fagnandi fylgjendum. En krafan
um iðrun og afturhvarf hefur
orðið mörgum ofraun, svo að
fagnaðarópin hafa breyst í hróp
og háðsyrði. Það er erfitt hlut-
skipti að vera langt á undan
samtíð sinni. En hvar væru fram-
farir ef enginn fyndist draumóra-
eða hugsjónamaður?
Olnbogabörn og svonefnd úr-
hrök samfélagsins hafa oft leitað
til séra Árelíusar eða hann vitjað
þeirra. Þar vill hann örugglega
breyta að boði meistarans að
sinna „hinum minnstu bræðrum".
Starf hans að slíkum mannúðar-
málum hefur líka hlotið opinbera
viðurkenningu auk þakklætis
margra líðandi og venslafólks
þeirra.
Líklega hefur séra Árelíus átt
sínar mestu gleðistundir í starfi
meðal barna í smábarnaskóla sín-
um og barnasamkomum. Ógleym-
anlegar eru slíkar samkomur í
gamla íþróttabragganum á Há-
logalandi. Vetrarmorgunn og
snjóföl yfir jörðu. Úr ölium áttum
streyma börnin að í frostkyrrðinni
og innan skamms fyllist þetta
hrörlega hús af gleðisöng 700
barnsradda, síðan eru greipar
spenntar og alkyrrð ríkir meðan
saga er lesin eða farið með Faðir
vor. — Þetta voru unaðsmorgnar,
og gainli bragginn varð að helgi-
setri þótt hrörlegur væri.
— Minningarnar streyma að.
Sumarhátíð safnaðarins á grund-
um við Suðurlandsbraut á sér ekki
hliðstæðu í kirkjulífi höfuðborgar-
innar: messa undir berum himni,
síðan ræður, upplestur, leikþættir
eftir sr. Árelíus, söngur, veitingar
og að lokum dans á palli fram á
bjarta sumarnótt. Þar þurfti ekki
að óttast áfengi þótt engin væri
löggæsla en mannfjöldi víðsvegar
að. Þær stundir voru örugglega í
anda sr. Árelíusar — og öllum
viðstöddum til sannrar gleði.
Fáir sóttu að jafnaði biblíu-
lestrarkvöldin hjá sr. Árelíusi, en
allir gengu þaðan ánægðir og
fróðari af fundi. Auk orða- og
efnisskýringa, sem mjög juku
þekkingu manna, þá birtist þátt-
takendum ljós aðdáun og glögg-
skyggni leiðbeinandans á fegurð
og mætti móðurmálsins. Alkunna
er, hve hagur hann er á íslenska
tungu, í ræðu og riti, bundnu máli
sem óbundnu. Éigi verður honum
orðvant þótt lítill fyrirvari gefist
um þýðingar eða frumsamda
texta, hvort heldur er til kirkju-
söngs eða á dansstöðum. Mun þar
margt standast tímans tönn.
Séra Árelíus er barn síns tíma,
með óvenju sterkar rætur í fortíð
lands og sögu, en óskaheimur
framtiðarinnar birtist honum
stundum sem veruleiki væri. Sá
sem lifir þannig í fortíð, nútíð og
framtíð, verður oft misskilinn og
svo hygg eg vera um séra Árelíus.
Sjóndeildarhringur okkar flestra
er svo miklu þrengri, aðeins fáum
er gefin sýn til allra átta í tíma og
rúmi. Stundum hefur mér fundist
sr. Árelíus mannlegt tákn þeirra
andstæðna, sem land okkar er svo
auðugt af, þar sem ægieldar og
ísbreiður eru hlið við hlið, um-
vafðar gróðurvinjum eða öræfa-
auðnum, en lindahjal og lóusöngv-
ar kveðast á við brimgný og
bergfossa.
En sú var ein hamingja séra
Árelíusar í ölduróti starfsára
sinna að eiga sér traustan förun-
aut. Frú Ingibjörg Þórðardóttir
var í óvenju ríkum mæli gædd
rósemi, æðruleysi og öryggi. Sáust
þar sjaldan skapbrigði, þótt stór-
hugur bónda hennar eða svipti-
vindar samfélagsins færu hamför-
um. Við fráfali hennar árið 1978
óttuðust margir að missirinn yrði
meiri en hinn tilfinningaríki maki
hennar þyldi. En séra Árelíus
sannaði okkur enn einu sinni hve
margslungnir eru magnþættir
hans. í bitrustu sorginni birtist
máttur hans. Kveðjustundum
þeirra hjóna við kistu og gröf
munu engir viðstaddir gleyma.
★
Eg lýk þessum fátæklegu af-
mæliskveðjum frá okkur hjónun-
um og börnum okkar með lítilli
tilvitnun í bréf, er séra Árelíus
reit mér fyrir nokkrum árum:
„Það er komið kvöld og ég hef
aldrei viljað troða neinum um tær,
þótt mér hafi komið vel að stíga
fullum fæti til jarðar."
Bestu þakkir fyrir gengin spor.
Þeirra gætir víða.
Helgi Þorláksson