Morgunblaðið - 11.09.1980, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. SEPTEMBER 1980
MAÐURí FRÉTTUNUM
Kerfisfulltrúi
arftaki Giereks
Stanislaw Kania, hinn nýi
leiðtogi pólska kommún-
istaflokksins, er 53 ára
gamall og því yngsti valdhafinn í
Austur-Evrópu. Hann hefur
fengið frama sinn innan kerfis-
ins og er svo að segja óþekktur
meðal pólsku þjóðarinnar.
Nokkur undanfarin ár hefur
Kania gegnt starfi ritara í mið-
stjórn kommúnistaflokksins og
haft á hendi yfirumsjón með
hermálum og öryggiskerfi ríkis-
ins. Lítið hefur borið á honum í
þessu starfi og kastljósið sjaldan
eða aldrei beinzt að honum
sérstaklega. Það var því engin
furða, að biðraðir mynduðust við
blaðsölustaði í Varsjá daginn
eftir að Kania var skipaður í hið
nýja embætti. Fólk vildi sjá
myndir af hinum nýja leiðtoga
og lesa greinar um hann.
í hópi þeirra sem gerþekkja
stjórnmálalífið í Póllandi, hefur
Kania verið álitinn „sterkur",
nánast óhagganlegur leiðtogi.
Auk þess hefur hann verið talinn
meðal stuðningsmanna fyrir-
rennara hans, EdVard Giereks, í
framkvæmdastjórn flokksins.
En síðan verkföllin hófust vegna
hækkana á kjötverði mun Kania
hafa varað við valdbeitingu gegn
verkamönnum.
Efling flokksins
Skipun Kania í stöðu flokks-
leiðtoga þjónar þeim tilgangi að
tryggja flokknum trausta for-
ystu meðan hræringa gætir
vegna ólgu verkamanna, án þess
að eyðileggja sambandið við
verkamannanefndirnar sem
hafa komið upp á yfirborðið
síðan vinnustöðvanirnar hófust.
Valdhafarnir í Moskvu hafa
lagt blessun sína yfir valið á
Kania, enda hlýtur maður, sem
er svo nátengdur ríkiskerfinu að
vera þeim að skapi. Ummæli í
Pravda og frá Tass benda til
þess, að Rússar hafi af því
þungar áhyggjur, að Pólland
kunni að standa frammi fyrir
sams konar bylgju frjálsræðis og
Tékkóslóvakía á valdadögum Al-
exanders Dubceks.
Kania er fæddur 1927 í sveita-
bænum Wrocanka í suðaustan-
verðu Póllandi og þar var hann
lærlingur hjá trésmiði í heims-
styrjöldinni. Eftir stríðið gekk
hann í kommúnistaflokkinn og
varð formaður æskulýðsdeildar.
Kania tryggði sér stöður í
ýmsum æskulýðssamtökum á
hinum erfiðu árum þegar komm-
únistaflokkurinn tryggði sér yf-
irráðin yfir Póllandi. Slík störf
voru talin geysilega mikilvæg,
þar sem tryggja varð kommún-
istakerfinu tiltrú og trúnaðar-
traust á meðal landsmanna.
Hann stundaði nám um
tveggja ára skeið á flokksskóla
og hélt áfram að koma sér áfram
í mörgum stöðum og embættum
unz hann fór til Varsjár 1958 til
að taka við forstöðu íandbúnað-
arskrifstofu dreifbýlisins.
Víðtæk sambönd
Árið 1968 var hann hækkaður
í tign og skipaður forstöðumaður
stjórnunardeildar, sem var mjög
þýðingarmikið embætti, þar sem
það byggðist að miklu leyti á því
að ná samböndum á öllum stig-
um flokkskerfisins. Þremur ár-
um síðar var hann skipaður
ritari í miðstjórn og 1975 var
hann kosinn fullgildur fulltrúi í
framkvæmdastjórninni.
I ræðu þeirri sem Kania hélt,
þegar hann tók við embætti, hét
hann því að virða hin frjálsu
verkalýðsfélög og vinna að
auknu lýðræði í Póllandi. Jafn-
framt gagnrýndi hann „alvarleg
STANISLAW KANIA
— óþekktur leiötogi
mistök" í stefnu flokksins, er
hefðu valdið ólgunni og verkföll-
unum i sumar. Hann kvaðst
mundu leggja höfuðáherzlu á að
endurvekja tiltrú á flokkinn.
Því var veitt eftirtekt, að í
ræðunni minntist Kania aðeins í
framhjáhlaupi á órfc sína um að
bæta viðskiptasambönd við lönd
„með ólík þjóðfélagskerfi", en
lagði áherzlu á stöðu Póllands
innan Comecon, markaðsbanda-
lags Austur-Evrópuríkjanna.
„Ég geri ráð fyrir því, að
áherzlan muni færast í austur,"
sagði vestrænn diplómat. „Eina
leiðin til að snúa við efnahags-
þróuninni er að fá stjórnina í
Moskvu til að veita gífurlega
aðstoð."
Þróun í hættu
Það er því ljóst, að brottvikn-
ing Giereks getur stefnt í hættu
þróun til bættra samskipta með-
alstórra landa í austri og vestri,
þróun, sem miðaði að því að
verja slökunarstefnuna détente,
gegn áföllum af völdum Rússa
og Bandaríkjamanna.
Gierek, sem dvaldist árum
saman í Belgiu og Frakklandi,
hafði náið, persónulegt samband
við Helmut Schmidt, kanzlara
Vestur-Þjóðverja, og Valéry
Giscard d’Estaing, Frakklands-
forseta. Þetta persónulega sam-
band leiddi til víðtækra við-
skipta og menningarsamskipta
og dró úr ágreiningi í sambúð
viðkomandi landa. Þetta sam-
band varð til þess, að í maí gat
Gierek efnt til hins óvænta
fundar Giscards og Leonid
Brezhnevs, forseta Rússa, fyrsta
leiðtogafundar austurs og vest-
urs eftir innrásina í Afganistan.
Pólskar heimildir hermdu að
Gierek hefði átt hugmyndina að
fundinum.
Bætt samskipti Póllands og
vestrænna rikja virtist rök-
styðja þá skoðun vestur-þýzkra
sósíaldemókrata og annarra
frjálslyndra manna og vinstri
manna í Vestur-Evrópu, að þeir
gætu myndað brýr til hinna
minni landa sovétblokkarinnar,
styrkt þannig détente og ýtt
undir evrópska hagsmuni og
stefnumið utan ramma hags-
muna Rússa og Bandaríkjanna.
Sjálfstæði
Gierek bætti einnig sambúð-
ina við Bandaríkin og sýndi
mikið sjálfstæði í utanrikismál-
um. Gerald Ford, fyrrverandi
forseti, kom við í Varsjá á leið til
Helsinki og Jimmy Carter for-
seti kom í stutta heimsókn
rúmum tveimur árum síðar. Gie-
rek hafði einnig tryggt sér gott
samband við áhrifamenn sam-
taka pólskættaðra Bandaríkja-
manna. Pólverjar voru líka sein-
ir til að styðja innrás Rússa í
Afganistan og biðu í nokkrar
vikur áður en þeir gáfu út
yfirlýsingu. Vestrænir diplómat-
ar sögðu, að innrásin hefði gert
Gierek órólegan.
SNJÓR frumsýnt á morgun
Á morgun, 12. september, verð-
ur fyrsta frumsýning vetrarins
hjá Þjóðleikhúsinu. Hefjast þá
sýningar á nýju leikriti eftir
Kjartan Ragnarsson og nefnist
það „Snjór“ og er þetta öðru
sinni sem Þjóðleikhúsið sýnir
verk eftir hann.
Leikurinn gerist að vetrarlagi í
litlu sjávarþorpi á Austfjörðum
við snjóþyngsli og snjóflóða-
hættu.
Leiksviðið er heimili hér-
aðslæknisins við næsta óvana-
legar aðstæður. Héraðslæknirinn
hefur fengið hjartaáfall og honum
hefur verið sendur aðstoðarmaður
að sunnan. Aðstoðarmaðurinn
reynist vera gamall nemandi hans
og upp hefjast gamlar væringar
sem skoðaðar eru úr fjarska tím-
ans.
í aðalhlutverkum eru Rúrik
Haraldsson, Erlingur Gíslason og
Bríet Héðinsdóttir. Leikstjóri er
Sveinn Einarsson.
UNGLINGADEILD
Austurstræti 22. Sími frá skiptiboröi 85055