Morgunblaðið - 11.09.1980, Side 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. SEPTEMBER 1980
Jón Þ. Árnason:
— Lífríki og lífshættir LV.
yyHin takmarkalausa fjölbreytni mann-
legra eiginleika — hinn gifurlegi mis-
munur á hæfileikum og möguleikum
einstaklinganna — er einhver fortaks-
lausasta staöreyndin um mannlegar líf-
verur. “
— Friedrich A. von Hayek.

•'iVkWíSi'i'’1'
Hvergi í heimi er tækni og þekking til þess að vinna olíu úr kolum á hærra stigi en i Suður-Afríku.
BLINDIR LEIÐA HALTA
Draumar vara aðeins örfáar
sekúndur í einu, einkum rétt
fyrir svefnrof, að áliti sérfróðra
flestra. Þetta getur vel verið
satt, þó að ýmsum finnist oft
annað. En eins víst er og hitt, að
langir draumar eru algengir.
Okkur hefir öll dreymt þess kyns
drauma, t.d. um að hljóta bless-
un hamingjudísarinnar. Marga
dreymir um mikinn og góðan
afla, háan happadrættisvinning,
hærra kaup og fleiri frístundir.
Enn aðra dreymir um nýja og
hraðskreiðari bíla eða að færa út
kvíar fyrirtækisins — nú, eða að
komast hjá gjaldþroti.
Slíkir draumar eru mjög hag-
bundnir og því alþýðlegir og
ásæknir. Annars fylgja draumar
einstaklingnum yfirleitt í einni
eða annarri mynd úr vöggu í
gröf. Sumir rætast, aðrir ekki.
Martröð og
veruleiki
Einn draumur er þó mikiu
lengstur. Hann hefir lifað ein-
staklinginn, kynslóðirnar, heil
menningarskeið og öll heims-
veldi. Þetta er hinn svonefndi
„draumur mannkynsins", sem
sagður er sameign allrar
Adamsættar. Hann er ákaflega
víðfeðmur og fjölsáinn: æviiöng
æska, óforgengileg fegurð, eilíf-
ur friður, allsnægtir handa öll-
um, himneskt bræðralag, speg-
ilsléttur jöfnuður, líf eftir dauð-
ann og sitthvað fleira, sem
ofbýður mannlegum skilningi á
hinum hugsanlega. Þessi draum-
ur nærist á vitund okkar um
eigið fallvelti og ótta við örlaga-
dóminn. Þetta er draumurinn
um sæluríkið.
Hann mun lifa á meðan múgur
þrúgar mcnn og loddarar leika
sér að lýð. Hann er martröð.
En hvaða draumur, sem ekki
verður umsvifalaust vísað í ríki
stað- og stundleysunnar, skyldi
vera líklegur til að eiga álíka
langt líf fyrir höndum og sælu-
ríkisdraumurinn — og geta
hugsanlega orðið veruleiki? Sá
draumur er talsvert yngri, og
þann draum hefir tiltölulega fáa
dreymt, en þessir fáu hafa
hreint ekki getaö talizt til van-
hæfari hluta mannkynsins. Líka
þeir munu iáta sinn draum
ganga í arf eftir sig frá kynslóð
til kynslóðar, óbreyttan að öllum
líkindum lengi enn, því að sára-
fátt bendir til annars, hvaðan
sem til spyrzt úr veröldinni,
heldur en að hann muni eiga
óralanga leið ófarna til raunveru-
leikans.
Þetta er draumurinn um lífið
fyrir dauðann; draumurinn um
endurlífgun og verðveizlu nátt-
úruríkisins, draumurinn um
bærilega lífshætti til styrktar og
eflingar viturlegum samskiptum
einstaklinga, þjóða og ríkja. Og
einmitt af því, að daglegir at-
burðir eru órækur vitnisburður
þess, að helferðaröflin allt um
kring leitast sleitulaust við að
gera hann að engu, hlýtur hann
að lifa og verða um langa hríð
enn, það sem hann frá upphafi
hafi verið: draumur —
— en draumur, sem verður að
rætast, ef lífið á að geta átt
framtíð, verið líf í stað skrimts.
Á valdi
peningahyggjunnar
Undir þöndum seglum sælu-
draumsins hefir heimurinn
brunað með feiknahraða og gjör-
bylt sér í nær algeran ofátsheim
á síðastliðnum nærfellt 200 ár-
um. Heróp peningaheimsins hef-
ir verið: Hagsmunir — umfram
allt annað sérhagsmunir — eru
hugsjónum æðri!
Auðvitað, og það ætti raunar
að vera óþarfi að taka fram, er
langur vegur frá, að ég hafi
tilhneigingu til að gera of lítið úr
þætti og þýðingu efnahags-
starfsemi í þjóðfélaginu. Heil-
brigt efnahagslíf tel ég vissulega
vera eina þýðingarmestu burð-
arstoð réttarríkisins. Því síður
hefi ég horn í síðu eðlilegrar
sjálfsbjargarviðleitni, þ.á.m.
gæzlu eiginhagsmuna. Eg tel
mig ekki hafa minni skiining en
aðrir á þeim áskapaða og lífs-
nauðsynlega eiginleika, að sér-
hver manneskja sé og verði
sjálfri sér næst.
Á hinn bóginn álít ég, að
staður verði að vera ætlaður
sérhverjum hlut og að sérhver
hlutur verði ávallt að vera á
sínum stað. Þessi regla ætti að
mínu viti ekki síður að gilda um
menn og málefni heldur en
dauða hluti. Og m.a. af þeim
sökum, sýnist mér ekkert álita-
mál, að öll efnahagsmál og
afleggjarar þeirra hljóti ávallt
að verða að lúta húsbóndavaldi
réttarríkisins, sem aldrei má
nefna í sama orði og vinstrarík-
ið, og þjóna því, þegar þörf
krefur, enda sé vernd þess stöð-
ugt vís.
Nú er hins vegar þannig komið
á Vesturlöndum, að peninga-
hyggjan, nálega eins taumlaus
og hún getur orðið, drottnar á
flestum sviðum þjóðlífsins,
þannig að aðrar greinar þess
hjara við eymdarkjör. Sumar
eru reyndar orðnar ímynd niður-
lægingarinnar, fyrst og fremst
stjórnmálin, sem að öllu skap-
legu ættu að skipa hinn æðsta
sess í stað þess að gegna ambátt-
arhlutverki af vaxandi þýlyndi
eins og nú er raunin. Af því hefir
Draumar
og draumarugl
Baráttuleti
er seig-
drepandi
sjálfsmorð
Ef Suður-
Afríka
glatast
síðan m.a. leitt, að allri skuld af
öfugþróun og afglöpum er skellt
á hagvísindi og efnahagssér-
fræðinga, enda hefir því miður
ekkert skort á, að ábyrgðinni
hafi verið tekið opnum örmum í
þeim herbúðum og ekki mjög
borið á öðru en að öllum hag-
vaxtartrúuðum þætti sér sómi
sýndur. Þ.e.a.s. allt þangað til
ljósið hagvaxtarrisans tók að
dofna og fyrirheit „stjórnmála-
manna“ um gull og græna skóga
rættust í sandi og ösku.
Ástæða þess mun óefað vera
sú, að „stjórnmálamenn" gerðu
sér aldrei það ómak, að hugleiða
andartak, að verksmiðjuvél-
menni iðnaðaraldar eru sjálf
smákríli í náttúruríkinu og að
það eitt leggur þeim öll efni, sem
þau fóðra framleiðslubákn sín
með, upp í hendurnar — einnig
þau, sem kallast „gerviefni" — á
meðan endast. Og sú staðreynd
ein sér sannar, að svokallaðir
stjórnmálamenn Vesturlanda
eru engin gerviflón.
Hinn afkastamikli, enski rit-
höfundur og tilvistarfræðingur,
Gordon Rattray Taylor, skýtur
því áreiðanlega ekki yfir mark,
þegar hann staðhæfir (í bók
sinni „How to avoid the Future",
London 1975), „að mergurinn
málsins er samt sem áður van-
hæfni stjórnvalda til þess að
bregðast við eða jafnvel sýna
merki þess, að þau skilji, hversu
ískyggilegt ástandið í raun og
veru er.“ Hann telur þess vegna
einsýnt, að hugsandi fólk verði
að taka frumkvæðið af lýð-
bundnum „stjórnmálamönnum".
En þá vaknar spurningin
mikla: Hafa þjóðfélög og þegnar
Vesturlanda enn nægilega
sterka blóðvitund til þess að
takast á við úrkynjunar- og
stjórnleysisöflin, sem ógna til-
veru þeirra, af nauðsynlegum
sannfæringarkrafti, dirfsku og
róttæku byltingarhugarfari?
Þann draum verðum við að
varðveita unz rökstuddar vonir
festa rætur, því að ef hann nær
ekki að þroskast til raunveru-
leika, getur ekkert hindrað að
Vesturlönd sökkvi dýpra og
dýpra niður til vinstri og verði
enn eitt dæmi þess á síðum
mannkynssögunnar, hvernig
göfugar og gjörvilegar þjóðir
fara fremur forgörðum sökum
baráttuleti en bardaga.
Ljós og hiti
af náð Araba
Engum öðrum en ólæknandi
fáráðlingum hefir getað dulizt,
að Vesturlönd — og þess vegna
heimsbyggðin öll — horfast nú í
augu við afleiðingar ófyrirgefan-
legra yfirsjóna, sem eiga að
miklu leyti rætur að rekja til
þess, að Vesturlandabúar hafa
látið kommúnista telja sér trú
um, að það væri sérlega ókristi-
legt að njóta yfirburða, ávaxt-
anna af eigin áræði og sköpun-
amætti. Viðbrögð vestrænna
leiðtoga í aðfanga heimsþreng-
inga, sem fjöldi málsmetandi
manna telur að verða hljóti með
svo ógnvænlegum hætti, að
heimskreppan mikla á árunum
1929—1939 muni sýnast sem
dans á rósum í samanburði við
þær, hafa verið og eru því engu
líkri en að þeir þrái ekkert
heitar en grafarfriðinn. í gröf,
sem þeir hafa tekið sér sjálfir.
Víst er hér tekið djúpt í árinni,
en þeir, sem telja orði ofaukið
ættu að líta upp úr vösum sínum
og spyrja tíðinda.
Ekki orkar tvímælis, að eins
og sakir standa skipta þróun
mála og úrslit átaka við Persa-
flóa og í sunnanverðri Afríku
meginmáli varðandi afkomu-
möguleika Vesturlandabúa.
Mestu jarðolíulindir, sem nú er
kunnugt um, eru í löndum við
Persaflóa, og sunnanverð Afríka
geymir hráefni, eins og t.d.
króm-, platin-, vandín-, og
mangan-forða, sem hvergi eiga
sinn líka, og ekki er vitað til að
neitt geti komið í staðinn fyrir,
þannig að teljandi gagn gæti
orðið að. Á þessum hráefnum
hvílir efnahagslíf Vesturlanda,
það er þeim svo gjörsamlega
háð, að bara fárra vikna skortur
þeirra myndi hafa hinar hroða-
legustu afleiðingar í för með sér.
Og ekki einungis að því er
venjulega framleiðslu til borg-
aralegra þarfa varðar, heldur
einnig það sem ömurlegra er til
að hugsa: Vígbúnaðariðnaðurinn
yrði fyrir nánast óbætanlegu
tjóni.
Vesturlönd hafa fyrir alllöngu
látið ræna sig olíuauðæfum
Arabalanda með ósköpum, sem
öllum eru kunn og ekki verður
nánar farið út í að þessu sinni.
aðeins skai minnt á, enn einu
sinni, að nú er það að mestu á
valdi þeirra, er ekkert áttu nema
eyðimörkina og aumingjaskap-
inn, hvort Vesturlandabúar
njóta Ijóss og hita í híbýlum
sínum.
Rhodesía er glötuð — heitir nú
Zimbabwe — og heimtar ölmus-
ur. Marxistinn Mugabe, sem þar
ræður lögum og lofum, kom til
Washington í sl. mánuði og bað
góðfúslega um $ 5.350.000.000 til
að byrja með.
Suður-Afríka hefir enn sem
komið er staðizt ofsóknir Sam-
einuðu þjóðanna (yfir 150 tals-
ins) undir forystu yfirforstjór-
ans, Kurt Waldheim (lengd 188
cm, árslaun jafngildi kr.
78.600.000), öðru nafni Mr. Third
World. Framtíð Suður-Afríku
hangir á bláþræði. Þarlend
stjórnvöld eru tekin að íhuga
„sættir ólíkra sjónarmiða",
m.ö.o. sjálfsmorð í áföngum.
Sovétríkin bíða róleg eftir að
Vesturlönd knýji meirihluta-
forráð „þeldökkra" yfir þjóðina,
sem hefir numið og byggt Suð-
ur-Afríku, og gert að menning-
arríki.
Af nýjustu fullfrágengnum
skýrslum um heimsframleiðslu
hráefna, sem mér eru kunnar,
þ.e. fyrir árið 1977, má gera sér
þess dágóða grein, hvers Sovét-
ríkin mega vænta sér til handa,
ef og þegar vestrænum „stjórn-
málamönnum" tekst að hrekja
Suður-Afríku undir svartan
sósíalisma.
Hundraðshluti Suður-Afríku
af heimsframleiðslu nokkurra
ómissandi hráefna árið 1977, og
staða hennar í þeim efnum
miðað við önnur lönd (og sam-
anlögð hundraðshluta-fram-
leiðsla Suður-Afríku og Sovét-
ríkjanna í 3. dálki):
Antimon, .17%, 3. sæti; 28%
Króm,.... 34%, 1. sæti; 56%
Gull......57,% 1. sæti; 77%
Mangan,.. 23%, 2. sæti; 62%
Platin....47%, 1. sæti; 91%
Vanadín, . 37%,1. sæti; 67%.
Þetta eru tölur, sem æpa. Allri
fyrirhöfn og fjármunum, sem
varið hefir verið til að kenna
þeim að lesa, er þær ekki skilja,
hefir verið fórnað til einskis.