Morgunblaðið - 16.11.1980, Blaðsíða 20
20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 1980
Séð yíir Höfðabrekkujökul. Kötlukollur eystri í baksýn lengst til hægri.
Brandur Stefánsson, Vík:
Kötlugos og Kötluvarnir
Misjafnlega öruggar heimildir
herma, að eldstöðin Katla í
Mýrdalsjökli hafi gosið 16 til 17
sinnum, frá því að land byggðist.
Um gos í Kötlu 1625 er fyrsta
glögga lýsingin af þessum nátt-
úruhamförum, skráð af Þor-
steini Magnússyni á Þykkvabæj-
arklaustri. Þá gýs Katla 1660
(lýsing skráð af Jóni Salomons-
syni á Höfðabrekku) og 1721
(lýsing skráð af Erlendi Gunn-
arssyni á Þykkvabæjarklaustri).
Svo gaus hún 1755, en sú lýsing
er rituð af Jóni Guðmundssyni á
Sólheimum. Þá eru góðar heim-
ildir af gosi og hlaupi 1823,
sagðar af Jóni Austmann á
Mýrum í Alftaveri og Sveini
Pálssyni í Vík.
Frásagnir af gosinu 1860 eru
mjög litlar, enda hefur það
trúlga verið með þeim minnstu.
Svo er það síðasta gosið og
hlaupið 1918, sem eru mjög
öruggar og glöggar frásagnir af,
ritaðar af Gísla Sveinssyni
sýslumanni í Vík og öðrum
greinargóðum sýslubúum.
Vikur- og gjóskugos Kötlu eru
ekki svo frábrugðin öðrum gos-
um á okkar eldfjallalandi að
öðru leyti en því, að hraun-
rennsli er ekkert, en það efni úr
iðrum jarðar, sem hún ryður úr
sér, verður að vikri og gjósku.
Þetta veldur oft stórkostlegum
skaða sem önnur öskugos, og fer
mjög eftir vindáttum hvert vik-
urmökkurinn leggur. Oft hefur
það bjargað Mýrdalnum þó
nærri Kötlu sé — að vindur er
sjaldan hér á hánorðan.
Það eru jökulhlaup Kötlu, sem
valda okkur í vestustu og syðstu
sveitum sýslunnar meiri kvíða,
því þau eru stórbrotin og ófyr-
irsjáanleg eyðilegging þeirra.
Þar á ég við Mýrdal, Álftaver og
Meðalland. Þetta eru þær sveitir
sem hvað mest verða fyrir þeim
og því ekki óeðlilegt, að þeir, sem
þar búa hafi mestar áhyggjur,
hvernig næstu hlaup haga sér.
Hér í Mýrdal er tiltölulega nýr
byggðakjarni, og á ég þar við
Víkurþorp, sem er að mestu leyti
byggt niðri .á sandinum og því
mjög í hættu í næstu jökul-
hlaupum Kötlu, ef þau haga sér
eitthvað svipað og flest þau
hlaup, er komið hafa á síðustu
þremur öldum.
Víkurþorp fór ekki að byggj-
ast, fyrr en á síðasta tug nítj-
ándu aldar og því hafa þau
hlaup, er þangað hafa komið,
ekki valdið stóru tjóni. Nú gegn-
ir öðru máli.
Ef slík Kötluhlaup kæmu nú,
sem ég sé ekki fram á annað en
gæti gerst, mundi þorpið að
mestu leyti þurrkast út, ef ekki
verður meira að gert en nú er.
Jökulhlaupin í gosunum 1721
og 1755 hefðu gereytt þí þorpi, er
nú er á sandinum í Vík, en þá
var það ekki fyrir hendi. Sömu-
leiðis hefði hlaupið í gosinu 1823
sennilega eytt því — svo óbyggi-
legt hefði orðið — eftir því sem
Sveinn Pálsson í Vík lýsir því.
Hlaupið 1860 kom ekki til Víkur,
en þó mjög í áttina til hennar, þá
fór það vestur í Kerlingardalsá.
Þetta hlaup og gos hefir örugg-
lega verið með þeim minnstu. En
eins og áður er sagt, var Víkur-
þorp ekki byggt, fyrr en eftir
þessi hlaup.
Víkurþorp var farið að byggj-
ast 1918, þó í smáum stíl, miðað
við það, sem nú er. I hlaupinu og
gosinu það ár er byggð fyrst í
hættu á þessum stað. Hlaupið
1918 var örugglega stórt hlaup,
en sá hluti þess, sem kom fram
vestan Hafurseyjar fór að lang-
mestum hluta milli Selfjalls og
Hafurseyjar og beinustu leið til
sjávar, en að sáralitlum hluta í
Múlakvísl, sem rennur milli Sel-
fjalls og Léreftshöfuðs og austan
Kaplagarða. Nú eru mjög breytt-
ar aðstæður á sandinum vestan
Hafurseyjar, svo ef álíka stórt
hlaup kæmi þar fram nú, mætti
búast við mestum hluta þess í
farveg Múlakvíslar, og þá gæti
það átt greiða leið vestur með
Höfðabrekku og Víkurhömrum.
Þetta er sú hætta, er snýr að
okkur Víkurbúum og því gróna
landi, sem nú er fyrir meðfram
Höfðabrekku og Víkurhömrum.
Við höfum átt marga duglega
og framsýna atorkumenn ekki
síður en aðrir, en það er eins og
þessi hætta gagnvart Víkurþorpi
hafi verið og sé þeim að mestu
hulin.
Þá er það, að stór hópur
sýslubúa fær ungan og dugmik-
inn ágætismann vestan frá
Hellu á Rangárvöllum, Ragnar
Jónsson, hingað til Víkur, til
þess að stofna og reka verslunar-
félag hér. Þetta tókst með dugn-
aði og prýði, þó mörg ljón væru á
vegi hans, ekki síst í upphafi. Því
miður, vegna okkar hér í sýslu,
varð hann eftir nokkur ár frá að
hverfa að öðru starfi í Reykja-
vík. Þó ekki fyrr en sá rekstur
hér sýndist kominn í örugga
höfn. Það fór nú því miður á
annan veg. Það þurfti ekki nema
fá ár til að eyðileggja það, sem
Ragnar byggði upp — úr sem
engu — með dugnaði sínum og
trúmennsku. Þetta er okkur hér í
sýslu sorgarsaga.
Ragnar Jónsson gerði hér
fleiri góða hluti og mega þeir
ekki fara á sömu leið. Þar á
meðal sá hann hættuna fyrir
Víkurþorp vegna Kötluhlaups.
Hann komst á þing sem vara-
þingmaður. Beitti hann sér þá
fyrir því, að gerður yrði garður
við Skiphelli til varnar Víkur-
þorpi fyrir hlaupum úr Kötlu.
Þessi garður og annar, nær
þorpinu, undan Víkurhömrum,
var gerður. Síðar komu svo tveir
stuttir varnargarðar í Álftaveri.
Allir þessir garðar eru fyrir og
þjóna væntanlega því hlutverki,
er þeim var ætlað. Þeir eru
örugg vörn, ef ekki fer yfir þá, en
það er önnur saga.
Eg fór svo síðar fram á, að
garðurinn við Skiphelli yrði
hækkaður um tvo til þrjá metra.
1974 var svo veitt til þessa garðs
og mælinga tveim milljónum
króna. Þegar átti svo að hefja
það verk og vinna að hækkun
garðsins, var féð eytt. Það fór
allt i mælingar — til hverra veit
víst einhver. Svona stendur það.
Ég held, að eitthvað verði að
gera, því nú er heilt þorp í
hættu. Það er þó alltaf viðleitni
að byrgja brunninn, áður en
einhver er í hann dottinn.
Þegar ég var búinn að hripa
þetta, sá ég viðtal við Jón
Jónsson jarðfræðing. Hann var
nógu langt frá hættunni að sjá
hana og bendir mjög réttilega á
þá vörn, er Höfðabrekkujökull er
Víkurþorpi og sömuleiðis, að
garðinn við Skiphelli beri að
hækka.
Nú fer ég eindregið fram á við
alla okkar þingmenn, að þeir sjái
um, að garðar þeir, er gerðir
voru til varnar Víkurþorpi og
öðrum, verði gerðir öruggari,
áður en um seinan er.
Katla gerir ekki boð á undan
sér, síst til slíkra hluta.
Vík. 25. okt. 1980.
Brandur Stefánsson.
Er Morgunblaðinu alls varnað?
Þriðjudaginn 11. nóvember birti
Morgunblaðið tveggja dálka aug-
lýsingu þess efnis að Gunnar
Gunnarsson læsi úr einu verka
sinna á matsölustað í borginni þá
um kvöldið. Ljósmynd af Gunnari
skáldi Gunnarssyni fylgdi, svo
ekkert færi nú milli mála. Undir-
rituð ákvað að bíða átekta og vita
hvort blaðið hefði eitthvað um
þetta að segja næsta dag.
Miðvikudaginn 12. nóvember
birtist síðan greinarstúfur undir
fyrirsögninni Gunnar Gunnars-
son. Þar er vitnað til áðurnefndrar
auglýsingar og segir síðan: „Þetta
er ekki í fyrsta sinn sem Gunnari
Gunnarssyni hefur verið ruglað
saman við nafna hans yngri, en
Morgunblaðinu þykir samt ástæða
til að leiðrétta þennan misskilning
og biðjast afsökunar á mistökun-
um, þótt óþarft ætti að vera.“
Hér er af nógu að taka, en tvö
dæmi ættu að nægja. Þótt þetta sé
„ekki í fyrsta sinn“ þykir Morgun-
blaðinu „sarnt" ástæða til o.s.frv.
Hvernig á að skilja þetta? Ef slík {
hvimleið mistök verða daglegir
viðburðir, í þessu sambandi eða
öðrum, verður þá með öllu óþarft
að afsaka þau á nokkurn hátt?
Hvernig á að skilja endahnút-
inn, „þótt óþarft ætti að vera“?
Hvað er óþarft? Er óþarfi að
biðjast afsökunar á mistökum
yfirleitt? Eru þau ef til villl orðin
svo hefðbundin og kærkomin
þessu blaði að almenningur eigi að
búast við þeim sem sjálfsögðum
hlut — jafnvel einhvers konar
töfrandi sérkenni Morgunblaðs-
ins?
Hugsanlega átti merking grein-
arinnar að vera svohljóðandi: Því
miður hefur Gunnari skáldi
Gunnarssyni verið ruglað saman
við alnafna sinn yngri. Morgun-
blaðinu þykir ástæða til að leið-
rétta þennan misskilning og biðj-
ast afsökunar á mistökunum.
Nema þá að þetta hafi átt að
vera nokkuð sérstök vinarkveðja
til látins skálds.
Franzisca Gunnarsdóttir.
Nýkomiö
í verslunina
logsuðuvír á járn og kopar,
eirslaglóð, silfurslaglóð og til-
heyrandi suðuduft.
G.J. FOSSBERG HF
VÉLAVERZLUN
Skúlagata 63
Síml18560.
Massívar
furuhurðir
Einnig spónlagðar og málaðar
innihurðir í miklu úrvali.
Útihurðir sem ekki vindast og
halda hitanum inni og þjófunum
úti.
Vönduð vara
við vægu verði
BÚSTOFN
Aöalstræti 9,
(Miðbæjarmarkaðnum)
Símar 29977 og 29979.
LITASJÓNVÖRP
22” — 26”
Sænsk hönnun ★
Sænsk ending ★
Bestu kaupin! ★
ii i | ^ *T~ /IIL/ | a r> p 11 »~v Utsoiustaöir Karnabær Laugavegi 66 —
■•LJL/IVI I /t r\JAU11LU Karnabær Glæsibæ — Fataval Ketlavik
BÆ r\a f yi jm 1 Portiö Akranesi — Epliö isafiröi —
wf / | Alfhóll Siglufiröi — Cesar Akureyri —
' "m ■" ■* I Hornabær Hornafiröi — M M h/f Selfossi
LAUGAVEGI 66 SÍMI 25999 - Eyiabæ, VeS.mannaeyjum
HLJUM I /tKJALlblLU
Utii) KARNABÆR
lAlinAVFRIfifi SÍMI 9fi