Morgunblaðið - 16.11.1980, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 1980
23
fleiri löndum, en ég hef haft
milligöngu um aö koma geðveik-
um föngum á sérstaka stofnun í
Noregi. Eg man sérstaklega eftir
einum, sem dvaldi þar í átta ár, og
það er mikil sorgarsaga. Ég fór
með hann út og fylgdist með
honum í þessi átta ár. Er þau voru
liðin náði ég í hann og hafði hann
þá náð umtalsverðum bata. En
hvað varð um hann eftir að hann
kom heim? Jú, hann var settur
beint í fangelsi á ný og á víst ekki
afturkvæmt þaðan. Hann er sjúk-
ur og þarf á meðferð að halda
samkvæmt því. Þetta er brenn-
andi mál og ég vona, að þeir sem
halda um stjórnvölinn í Vernd nú
nái árangri til betrumbóta.
Norðmenn hafa veitt okkur
ómetanlega hjálp og margir hafa
fengið þar aðstoð til að geta staðið
á eigin fótum á ný. Ég var nú ekki
sú vinsælasta á „kontórunum" hjá
þeim um tíma. Var stimpluð
frekja og fleira í þeim dúr, en það
skiptir ekki máli.“
— Þú hefur rætt við marga
lífstíðarfanga og morðingja og
kynnst þeim. Hvernig líður þess-
um mönnum?
„Þetta eru mannlegar verur eins
og við. Auðvitað líða þeir flestir
fyrir verknað sinn. Ég þekki
aðeins eitt dæmi þar sem viðkom-
andi virtist hafa ánægju af að tala
um verknað sinn sem var morð. —
Það er sjúklegt og getur ekki verið
hollt ungum, óhörðnuðum
mönnum að hlusta á. Ég hef aldrei
óttast þessa menn og ekki haft
ástæðu til því það hefur aldrei
komið neitt fyrir mig.
A móti fangelsum
Ég er í raun algjörlega á móti
fangelsum. Auðvitað þarf að loka
inni hættulega glæpamenn og
geðveikt fók, en það þarf fyrst og
fremst á aðstoð að halda á viðeig-
andi stofnun. Ég álít t.d. að Litla
Hraun hafi misst mikið þegar
búskapur var lagður þar niður.
Störf við skepnuhirðingu gera
öllum gott.“
— Hvaða þætti í almennum
mannlegum samskiptum er nauð-
synlegast að rækta í starfi sem
þínu?
„Þar get ég nefnt nána þekkingu
á högum hlutaðeigandi. Heilbrigt
mat og virðing fyrir persónuleika
hvers og eins. Þetta eru þrír
hornsteinar. En þar sem horn-
steinar eiga að vera fjórir vil ég
bæta því við að innileg samúð þarf
ætíð að vera fyrir hendi með þeim
sem bágt eiga.“
— Ef þú lítur til baka. Hvar
finnst þér skórinn kreppa mest að,
sem orsakar þessi vandamál?
„Þessu verður ekki svarað í
stuttu viðtali. Vandamálin sem
komu á borðið í Vernd voru leyst
eins og þau lágu fyrir hverju sinni,
en of oft hefur aðeins verið hægt
að veita samúð og vináttu. Það
sem einkum torveldar frjálsum
samtökum að ná því marki að
koma til móts við manninn með
böl sitt og vanda er truflun frá
gjallarhorni efnishyggjunnar, þar
sem allt verður að vera í skorðum
án tillits til þarfa og getu hlutað-
eigandi. Persónuleg tengsl og vin-
átta víkja fyrir tímahraki kröfu-
samfélagsins."
Þóra sagði í lokin, að þó hún
væri hætt formennsku þá mætti
enginnn taka því þannig að hún
væri að hætta störfum. „Með þeim
liðsauka sem Vernd bætist nú, fæ
ég eflaust tíma og tækifæri til að
sinna margháttuðum hugðarefn-
um mínum, sem ég er þakklát
fyrir. Það er kominn tími til að
yfirlíta farinn veg tína saman það
sem nýtilegsast er, og e.t.v. halda
því til haga. Enn er tími til að
skoða reka á fjöru. Hver veit nema
ég að lokum rekist á fjársjóðinn
sem alla dreymir um að höndla?"
„Vertu nú ekki að gera neitt
mikið úr þessu," sagði Þóra er við
kvöddumst. „Og mundu mig um, ef
þú skrifar eitthvað, að koma
kærum kveðjum og þakklæti til
allra samstarfsmanna minna í
gegnum árin og einnig til þeirra
fjölmörgu, sem veitt hafa aðstoð
með vinnu og fjárframlögum."
F.P.
Ljósm. Mbl. Kristján
— Flestir þekkja til „útigangs-
mannanna" í sjón og af afspurn.
Þú hefur kynnst mörgum þeirra
persónulega. Varla eru þetta ham-
ingjusamir menn. Hverju kenna
þeir um sjálfir hvernig farið hefur
fyrir þeim?
„Sumir segja aðeins: „Ég er
bölvaður aumingi, það er allt og
surnt." Aðrir kenna um eins og
gengur, uppeldinu, kerfinu o.s.frv.
Þegar maður fer að tala við þá
kemur yfirleitt á daginn, að þeir
annað hvort nenna ekki að vinna
eða eru sjúklega háðir áfenginu og
lifa í sjálfsréttlætingunni, sem
flestir eru haldnir af. Þeir hafa
ekki brugðist, þeir eiga enga sök.
Það eru aðrir sem hafa brugðist.
Það eru aðstæður og stofnanir
sem eiga sök á erfiðleikum og
andstreymi. Víti, það eru aðrir
menn. Þessi hugsunarháttur er
ríkjandi almennt og erfitt að
komast hjá að smitast af honum.
Tannamál í heila bók
— Nú hljóta einnig að hafa
komið fyrir skopleg atvik í starfi
þínu. Manstu eftir einhverju
slíku?
„Já, það er af mörgu að taka.
Það er reyndar nauðsynlegt að
geta séð þessa skoplegu hlið,
annars myndi maður bugast. Mér
dettur þá helst í hug tannamálin.
— Já, tannamálin í Vernd, þau
mætti skrifa heila bók um. Það
var einn af vinum okkar. Lögregl-
an bað mig lengst ailra orða að
losa sig við hann. Hann var búinn
að verma bekki Síðumúlafangels-
isins nótt eftir nott, sífullur. Mér
tókst að fá inni fyrir hann norður
í Húnavatnssýslu í einhvern tíma.
Ég útvegaði ný föt á hann, stakk
hundrað krónu seðlum í jakkavas-
ann og bað lögregluna að koma
honum út á Umferðarmiðstöð.
Nokkru síðar fékk ég bréf frá
honum: „Kæra frú. Þegar ég
vaknaði til lífsins á matsölustað í
alfaraleið norður í Skagafirði, og
fann peninga í jakkavasa mínum
og uppgötvaði nýju fötin, vissi ég
að þú hafðir komið við sögu og ég
þakka þér það. Hér í sveit er ágætt
að vera og margar efnilegar
heimasætur í kringum mig. En
það þýðir lítið- að líta til þeirra
hýru auga því þú hefur alveg
gleymt tönnunum mínum og það
lítur enginn við mér tannlausum."
Ég af stað, hringdi í Síðumúla-
fangelsið og í Hjálpræðisherinn
þar sem hann dvaldi stundum og
foringinn þar hló mikið að mér.
Ekki fundust tennurnar og það
endaði með því að ég varð að
senda hann á Blönduós til að
kaupa sér nýjar. Ég get sagt þér
fjölmargar sögur af tönnum. Þeir
voru fljótir að „stampa" þeim.
Tennur og gleraugu, það mátti fá
nokkra sjússana fyrir slíka dýr-
gripi og tennur gengu frá manni
til manns.
Málefni geðsjúkra
fanga brýnust
— Nú hefur þú setið fjölmörg
námskeið erlendis og starfaðir í
Englandi um tíma, auk þess sem
þú hefur oft dvalið á Norðurlönd-
um og kynnst þessum málefnum
þar. Éru okkar vandamál svipuð
og í þeim löndum og hvað er
brýnasta úrlausnarefnið hérlendis
í dag að þínu mati?
„Það sem er alvarlegast í fanga-
málum hérlendis er, að geðveikir
fangar eru geymdir í sama fang-
elsinu og heilbrigðir og þar er
algjör skortur á viðundandi lækn-
ismeðferð. Þetta er feimnismál í
og vinátta víkur
fusamfélagsins”
Frú Þóra Einarsdóttir