Morgunblaðið - 16.11.1980, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 1980
Amalrik -
maður efasemda
Einn helzti leiðtogi sovézkra
andófsmanna í útlegð, Andrei
Amalrik, lét lífið í bílslysi á
Spáni um miðja vikuna sem leið.
Þá var hann á leið til alþjóðlegr-
ar ráðstefnu, sem orðuð er við
öryggi og slökun spennu, en
snýst fyrst og síðast um það,
hvort grundvallarmannréttindi
skuii í heiðri höfð eða ekki.
Kaldhæðin örlög höguðu því
svo, að þá fyrst varð för Amal-
riks heft er hann kom að þeim
landamærum, sem enginn fer
yfir nema einu sinni, og er þá
vart ofmælt, að flest verði Rúss-
lands óhamingju að vopni. Ýms-
um þótti ekki einleikið að ævilok
Amalriks skyldu verða með
þessum hætti, en þótt atvikin
bendi ekki til annars en að slysið
hafi verið tilviljun, segir það
sína sögu, að hávær orðrómur
um að hér hafi verið um að ræða
morð, skuli þegar hafa komizt á
kreik.
Andrei Amalrik var eindreg-
inn andstæðingur þeirrar alræð-
isstjórnar er múlbindur þá, sem
láta á sér skilja vott sjálfstæðr-
ar hugsunar, með því að vista þá
á geðveikrahælum, í fangelsum
eða á steppum Síberíu. Um
nærfellt tveggja áratuga skeið
var hann framarlega í hópi
andófsmanna, en fjögur ár eru
liðin frá því að hann var orðinn
Sovétstjórninni þvílíkur þyrnir í
augum, að hún sá ekki annað ráð
vænna en að reka hann í útlegð.
Hann var einn þeirra, sem ekki
tókst að þagga niður í með
þvílíkum hætti. Rödd hans hefur
haldið áfram að hljóma, jafnt
innan Sovétríkjanna sem utan.
Hann var fæddur þegar Stalín
rambaði á hátindi ofsóknaræðis-
ins, árið 1938. 1963 fóru sjálf-
stæðar skoðanir að koma honum
í koll, því þá var hann tekinn úr
Moskvuháskóla fyrir að gagn-
rýna þá skrumskældu söguskoð-
un, sem einkennt hefur alla
umfjöllun sagnfræði í þeirri
stofnun. Þá gerðist hann bréf-
beri, þýðandi og tímavörður á
íþróttavelli, en árið 1965 var
hann dæmdur í fimm missera
fangabúðavist fyrir að vera „af-
æta á þjóðfélaginu". Að afplán-
uðum dómi að hálfu var hann
náðaður, en harðstjórnin festi á
honum auga sitt að nýju þegar
fyrsta bók hans, „Tií Síberíu,
ófús til ferðar", kom út á Vestur-
löndum árið 1970. Beint í kjöl-
farið kom svo það verk, sem
frægast hefur orðið, „Verða Sov-
étríkin enn til 1984?“
í „1984“ spáði Amalrik því að
stórstyrjöld milli Sovétmanna
og Kínverja yrði ekki umflúin,
og ættu hinir fyrrnefndu þá ekki
annars úrkosti en kalla herlið
sitt brott frá Evrópu. Afleiðing-
in yrði sú, að ofurveldi þeirra í
Evrópu molnaði, og þar með
bakhjarl hins sovézka þjóðskipu-
lags. Nokkrum árum síðar viður-
kenndi Amalrik að hann hefði
vanmetið sveigjanleika Sovét-
forystunnar og ofmetið mögu-
leika Kínverja á því að koma sér
upp nútímaher.
Hálfu ári eftir útkomu bók-
anna tveggja tók KGB í taum-
ana og hneppti Amalrik í varð-
hald. Efnt var til alvanalegra
skríparéttarhalda og lyktir urðu
þær, að Amairik var dæmdur í
þriggja ára fangeisi fyrir „and-
sovézkan áróður".
Tveimur dögum áður en af-
plánun þess dóms lauk var
Amalrik birtur nýr áburður
valdhafanna. Enn fékk hann
dóm og var ekki látinn laus fyrr
en árið 1975, rúmu ári síðar en
upphaflega var ráð fyrir gert.
Frelsið var þó ekki víðtækara en
svo að honum var gert ókleift að
búa á sama stað og kona hans,
Guysel.
En Amalrik hélt áfram upp-
teknum hætti, og árið 1976 gerði
KGB honum það gylliboð, að
hann yrði ofsóttur án afláts þar
til hann snautaði frá Sovétríkj-
unum. Hann lét segja sér það
tvisvar og þrisvar, en fór síðan
vestur fyrir járntjald, þar sem
hann settist að í Hollandi. Þar
gerðist hann háskólakennari í
Utrecht, jafnframt því sem hann
hélt fyrirlestra í háskólum víðs-
vegar.
Amalrik var ekki maður þeirr-
ar náttúru að hann sæti á sátts
höfði við yfirvöld af nokkru tagi.
Ekki var hann fyrr kominn yfir í
frelsið í vestri en hann komst
upp á kant við nærstadda vald-
stétt. Hann tók hús á Giscard
d’Estaing Frakklandsforseta, er
sá hinn sami hafði neitað að
veita honum viðtöku og ræða við
hann um mannréttindabrot Sov-
étstjórnarinnar. Afkáraleg
framvinda málsins varð sú að
hann var enn handtekinn og
dreginn fyrir dómstól, franskan
að þessu sinni. Enginn man
lengur hversu þeim útistöðum
lyktaði; þær fjöruðu út með
málamyndaúrskurði.
Nýlega lét Amalrik í ljós þá
skoðun að Sovétríkin myndu
ekki ráðast inn í Pólland. Samt
skyldi enginn halda að Kreml-
stjórnin sætti sig við að verka-
lýðsstéttin í Póllandi fengi sínu
framgengt, en þróunin yrði að
líkindum sú, að pólsku verka-
lýðssamtökin soguðust inn í hið
pólska valdakerfi þar til þau
kæmust á sama bekk og kaþ-
ólska kirkjan — með takmarkað
svigrúm, sem ekki ógnaði veldi
flokksins í landinu. Amalrik var
þeirrar skoðunar að sovézkur
verkalýður léti atburðina í Pól-
landi ekki fram hjá sér fara, en
viðbrögðin yrðu fremur í ætt við
öfund í garð Pólverja en uppörv-
un. Samt sem áður mætti búast
við því að hin endanlega niður-
staða yrði ergelsi út í sovézk
yfirvöld, og í næstu neyzlu-
varningsþurrð kæmi fram krafa
um að fara að dæmi Pólverja.
Andrei Amalrik var sagnfræð-
ingur, rithöfundur og uppreisn-
arsinni. Spádómar hans hafa
ekki alltaf komið fram, en þeir
hafa verið rökum studdir, oft lítt
spennandi, en ætíð umhugsunar-
verðir. Og hljóta það ekki að
vera verðugri eftirmæli um
mann að hann hafi vakið sam-
ferðarmenn sína til umhugsun-
ar, en að hann hafi búið til
handa þeim ófrávíkjanlegar um-
ferðarreglur?_
Áslaug Ragnars.
Kvistir III
(Spiraea)
SÍBERÍUKVISTUR
(Spir. trilobata) frá
Norður-Kína verður að-
eins 50—60 sm hár en
bæði harðger og blómrík-
ur. Mætti vel nota í lágt
limgerði en þannig notk-
un myndi þó bitna á
blómguninni. Þolir nokk-
urn skugga.
BIRKIKVISTUR
(Spir. Betulifolia) er vel
þekktur hér og algengur
í görðum hin síðari árin.
Hann er ættaður frá
Norðaustur-Asíu og Jap-
an, verður um það bil 60
sm á hæð hér og
blómstrar hvítum blóm-
um í júlí. Harðger og
blaðfallegur runni, oft
enn ekki ýkja algengur
hér í görðum, en er þó
einn allra sérkenni-
legasti náunginn í þess-
um hópi. Kemur þar
einkum til vaxtarlagið,
hin smáu kafloðnu blöð
og gulhvít blómin sem
raða sér þétt ofan á
bogsveigðar greinarnar.
Loðkvisturinn vex hægt í
fyrstu, en getur með tím-
anum orðið á annan
metra á hæð og meira
um sig (það hafa margir
mátt reyna sem stungið
hafa þessu litla kríli úr
gróðrarstöðinni í lítið
steinbeð).
Loðkvisturinn er harð-
ger og blómstrar frekar
Spiraea trilobata — SÍBERÍUKVISTUR.
notaður í óklippt lim-
gerði og ekki spilla fag-
urrauðir haustlitir á
laufinu.
PERLUKVISTUR
(Spir. x margaritae) og
ROSAKVISTUR (Spir. x
bumalda) eru lágvaxnir
blendingar um 60 sm á
hæð með bleikrauðum
blómum. Þurfa nýjan og
sólríkan stað til þess að
blómstra vel.
LOÐKVISTUR (Spir.
millifolia) frá Kína, er
snemma, oft þegar í júní.
Blómin standa fremur
stutt og falla ekki af
heldur verða brún, sem
ekki lýtir runnann til
muna — og þá hefur
maður runna með brún-
um blómum það sem
eftir er sumars! Á vorin
þarf að gæta hans vel
fyrir maðki sem sækir
mjög í hann eins og
marga aðra runna með
loðin blöð.
Ó.B.G.
Stjórn Sjómannafélags ísfirðinga:
Ráðherrann sem lofaði niðurfell-
ingu hefur nú forystu um hækkun
Áskorun til sjómanna um aðgerðir vegna hækkunar olíugjalds
MBL. hefur borizt eftirfarandi
yfirlýsing frá stjórn Sjómanna-
félags Isfirðinga, sem sam-
þykkti hana á fundi þriðjudag-
inn 11. nóvember si.:
„I kjaradeilu milli sjómanna og
útvegsmanna á síðastliðnu hausti
var megindeilumálið vegna
skiptaprósentuskerðingar í formi
olíugjalds. Þær aðgerðir stjórn-
valda að lækka gjaldið niður i
2,5% voru tvímælalaust aðalfor-
senda þess að samningar tókust.
Auk þess hafði yfirlýsing þáver-
andi og núverandi sjávarútvegs-
ráðherra, Steingríms Her-
mannssonar, um að hann myndi
vinna að algjörri niðurfellingu
gjaldsins sín áhrif og sjómenn
féllu frá frekari kröfum vegna
2,5% olíugjaldsins, sem eftir stóð.
Nú hefur enn verið bætt við
margumrætt olíugjald 5 pró-
sentustigum, sem jafngilda
1,47% skiptaprósentuskerðingu
hjá skuttogarasjómönnum og enn
meiri skerðingu hjá báta-
sjómönnum. Sá hinn sami ráð-
herra, Steingrímur Hermanns-
son, sem lofaði niðurfellingu
gjaldsins hefur nú forystu um
hækkun á ný og eru allar yfirlýs-
ingar hans um að hann sé
mótfallinn sínum eigin gerðum
eins og hver önnur illa kveðin
öfugmælavís.a Áþekkar yfirlýs-
ingar hafa komið frá öðrum
stjórnmálamönnum en breyta
ekki eðli málsins hót, nema síður
sé.
Stjórn S.í. mótmælir alfarið
þeirri aðför að kjörum sjómanna,
sem enn er gerð á sama tíma og
borðleggjandi er, að kjör sjó-
manna hafa stórkostlega rýrnað í
samanburði við aðrar stéttir.
Engar aðrar leiðir færar er slag-
orð, sem heyrzt hefur í þessu
sambandi. Sjómenn vilja benda á,
að síhækkandi olíuverð hefur
haft í för með sér stórfellda
tekjuaukningu ríkissjóðs og telja
þeir eðlilegra að endurskoðun
fari fram á tolla- og skattaálög-
um á sjávarútveg landsmanna
áður en gripið verði til hinnar
venjulegu patentlausnar að
ganga á kjör sjómanna. Eigum
við ekki eingöngu við tekjur
ríkisins af olíuhækkunum heldur
og aðra þætti. Það hefur áður
gerzt, að allur íslenzki fiskiskipa-
flotinn sigldi í höfn og urðu
afleiðingar þeirra aðgerða þær að
sjóðakerfið var að verulegu leyti
skorið niður og skiptaprósenta
lækkuð í sama hlutfalli.
Nú skal sjóðakerfið upp á ný og
er það einróma álit stjórnar
Sjómannafélags ísfirðinga að
vinna beri með öllum tiltækum
ráðum gegn þeirri þróun og
skorar á félagasamtök sjómanna
um land allt að láta málið til sín
taka.“
EFÞAÐERFRÉTT-
NÆMTÞÁERÞAÐÍ
MORGUNBLAÐINU