Morgunblaðið - 16.11.1980, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 1980
1. grein
Spjallað við
PETER SALAH
aðstoðarupplýsinga-
málaráðherra
í Amman
„Undirstaða alls hér í Jórdaníu er óskin um frið — ok byggist
einfaldlega á þeirri frumþörf mannsins að vilja lifa af. Jórdania
státar ekki af neinum teljandi náttúruauðlindum, okkar mesta
auðlegð er fólkið. Og fáum við ekki frið, getur ekki orðið eðlileg
framþróun. Við erum staðráðnir í að bæta hag fólksins, efla menntun,
auka félagslega aðstoð og okkur hefur orðið verulega ágengt í því, svo
að ástandið í þessum málum er einna bezt i Jórdaníu allra
Arabalanda. En samt er líka ljóst, að við verðum að ná samningum við
ísraela, svo að framfarir og uppbygging geti haldið áfram. Við gerum
okkur grein fyrir því, að við eigum þessara kosta völ og ekki annarra.
Til að samningar takist milli Jórdana og ísraela. verður að byggja á
ákveðnu lágmarksréttlæti og samningar að nást sem tryggja rétt
Palestínumanna.“
texti: JÓHANNA KRISTJÓNSDÓTTIR
Þetta sagði Peter Salah, aðstoð-
arupplýsingamálaráðherra Jórd-
aníu, þegar ég átti tai við hann í
Amman á dögunum. Peter Salah
hafði reynzt mér betur en enginn,
eftir að mér hafði verið vísað til
hans. Þegar ég kom á hans fund í
fyrstu, fannst mér hann arabísk
útgáfa af Peter Ustinov, þykkur
og mjúkur og mildur og svo
rólegur í fasi, að ég hafði ekki
nokkra trú á því, að prógrammið,
sem hann stakk upp á að við
gerðum, myndi verða tilbúið fyrr
en nokkrum vikum eftir brottför
mína. En svo kom ég eins og til
stóð morguninn eftir og allt var
tilbúið og eiginlega reyndist Peter
Salah mér eins vel og hægt er
útlendingi í ókunnu landi. Hann
fagnaði því mjög, að íslenzkur
blaðamaður skyldi vilja vitja
lands hans, hann útvegaði mér
viðtal við einu konuna í ríkis-
stjórninni, við blaðafulltrúa
UNRWA, flóttamannahjálpar SÞ
fyrir Palestínumenn, sá um að ég
kæmist í flóttamannabúðir og
hann útvegaði mér bíl og bílstjóra,
endurgjaldslaust náttúrlega, svo
að ég gat farið í skoðunarferðir út
og suður.
En þótt Peter Salah og fleiri,
sem ég hitti, væru hófsamir í
framgöngu, var þó skoðun hans á
málefnum Ísraels/Jórdaníu ákaf-
lega afdráttarlaus. í fyrstu sagði
ég fjálglega frá því, að ég hefði
margsinnis komið til ísraels, en
nú hefði mér fundizt tímabært að
reyna einnig að sjá hina hliðina.
Mér var bent á það kurteislega, að
það væri viturlegra að hafa ekkert
mjög hátt um ferðir mínar til
ísraels og í samtölum við þetta
þekkilega fólk, sem flest voru
reyndar Palestínumenn — varð ég
þess vísari hve ótrúlega grunnt
var á heiftinni í garð Israela.
Nánast hver maður virtist vera
fæddur í Jerúsalem, Jaffa, Haifa,
Ramallah — ég man ekki hvar. Og
þessi fjöldi Palestínumanna í
Amman gefur þá mynd sem er, því
að um sextíu prósent allra íbúa á
Austurbakkanum svokallaða eru
Palestínumenn.
Amman er skondin borg. Ég
varð þess fljótlega vísari, að þar er
ekkert mjög mikið um götumerk-
ingar, svo að það er undir hælinn
lagt hvar maður lendir, ef manni
er ekki vísað almennilega til
vegar. Borginni er skipt niður í
svokallaða hringi og auk þess
nokkur önnur hverfi. Amman er
byggð á mörgum hæðum og boga-
línur borgarinnar, hvar húsin
virtust streyma eins og fljót niður
í slakkann, gefur henni sérstæðan
svip. Eftir að Peter Salah hafði
útvegað mér minn ágæta bílstjóra,
Daoud, þeyttist ég um Amman
þvera og endilanga. Ég fór um
hverfi flóttamanna, þar sem fólk
reynir að draga fram lífið með
góðri aðstoð UNRWA að vísu, en
það er ekkert meira en svo og
segir frá því í siðari greinum. Ég
fór um hverfi þar sem þeir bjuggu,
sem betur máttu sín í peningalegu
tilliti, skoðaði nokkur söfn, m.a.
eitt sem lýsti stríðsátökum Jórd-
ana og ísraela og var þar ýmislegt
sýnt öðruvísi en Israelar vildu
sagt hafa. Ég kom í stórbrotna
æskulýðsmiðstöð, sem kennd er
við hinn elskaða og dáða kóng
Hussein, og svo mætti lengi telja.
Hvarvetna var mér tekið sem
kærkomnum vini: „Vertu marg-
velkomin", var viðkvæðið og þeir
notuðu tækifærið til að segja mér,
hvað þeir væru glaðir yfir því að
við, sem ættum heima næstum því
á Norðurpólnum, skyldum hafa
áhuga á að kynnast þeim.
Það var auðheyrt, að fólk var
einkar fáfrótt um ísland — rétt
eins og við um Jórdaníu. Peter
Salah kvaðst hafa komið við fyrir
mörgum árum á leið til Bandaríkj-
anna, stoppað sólarhring og farið í
skoðunarferð til Hveragerðis og
fannst það ævintýri. Hann var
einnig sá eini, sem ég hitti, sem
vissi allt um leiguflugsamvinnuna
milli ALIA og Arnarflugs og sagði
Jórdani ánægða með, hvernig sú
samvinna hefði gengið.
En við Peter Salah snúum okkur
aftur að pólitíkinni.
— Það eru þrír þættir, sem við
teljum að semja beri um, segir
hann. Númer eitt er, að ísraelar
viðurkenni, að þeir megi ekki taka
land með valdi. Þeir sitja nú
arabiskt land í skjóli hervalds.
Þeir verða að skila því sem þeir
tóku 1967. Þar með talin auðvitað
Jerúsalem. ísraelar neita og þeir
hafa sýnt sérstaka ósvífni í því að
fara með nýjar landnemabyggðir
yfir á Vesturbakkann, eins og
alkunna er. Það er óvenjulega
ófyrirleitið og ekki hægt að líta á
það nema sem harðsvíraða ögrun,
því að þá skortir ekki land, ef þeir
vilja koma upp nýjum byggðum.
Þetta getum við ekki sætt okkur
við. Númer tvö er, að eftir að
ísraelar hafa farið burt af her-
teknu svæðunum, verði sá hluti
viðurkenndur sem heimaríki Pale-
stínu. Það eru eðlileg mannrétt-
indi hverjum einstaklingi að eiga
föðurland. Þetta samþykkja ísra-
elar ekki heldur og neita að
viðurkenna PLO og við hefjum
ekki samninga við ísraela nema
með þátttöku PLO sem lögmætan
samningsaðila. Númer þrjú er svo
einfaldlega, að Palestínumenn fái
í friði og spekt að kjósa sér eigið
þing og stjórn. Það er í samþykkt
Mannréttindaskrár Sameinuðu
þjóðanna, en enn neita ísraelar og
því situr enn við það sama.
Bandaríkin hafa jafnan staðið
með Israel og því verður sjálfsagt
ekki breytt, og við erum því að
leita hófanna hjá ríkjum í Efna-
hagsbandalagi Evrópu um það, að
þau reyni að hafa eitthvað það
frumkvæði, sem gæti komið skriði
á málin.
— En nú er ljóst, að ísraelar
beita m.a. þeim rökum, að Palest-
ínuriki á Vesturbakkanum yrði
ógnun við tilveru ísraels?
— Öryggi ísraels yrði tryggt í
samningunum. Palestínumenn
myndu semja upp á það, að Israel
skuli ekki grandað. Við verðum að
taka raunsæi inn í þetta dæmi,
okkur hefur lærzt það á þessum
þrjátíu árum, síðan við misstum
stóran hluta Palestínu: ísrael
verður þarna. Og látum svo vera.
— Gætu Palestínumenn sætt
sig við, að ísraelar skiluðu Vestur-
bakkanum, að Jerúsalem undan-
skilinni?
Hann hristir höfuðið, lengi,
lengi.
— Jerúsalem verður að fást
aftur. Annars er þetta tilgangs-
laust. Hins vegar skyldi það einnig
Iryggt, að allir aéttu greiðan og
frjálsan aðgang að henni.
— En Jerúsalem var lokuð gyð-
ingum frá því 1948—67. Af
hverju?
Hann horfði á mig ósköp vin-
samlega og finnst víst fávíslega
spurt, því að svörin við öllu liggja
honum tamt á tungu.
— Jerúsalem var ekki lokuð
borg — nema ísraelum. Það var
einfaldlega vegna þess, að sjálfir
lokuðu þeir ýmsum helgum
stöðum fyrir Aröbum. Jerúsalem
var aðeins lokuð ísraelum —
gyðingar hvarvetna að gátu fengið
að koma þangað.
— Myndir þú sjálfur fá að fara
til ísraels nú?
— Nei, það fengi ég ekki, vegna
þeirrar stöðu sem ég gegni og
vegna þess að ég tala gegn þeim.
Nema náttúrlega það yrði einhver
stórbrotin hugarfarsbreyting...
Hann heldur áfram og hefur
tekið ofan gleraugun og veifar
þeim fram og aftur.
— En það eru margar mótsagn-
ir í málflutningi ísraela. Þú hlýtur
að sjá það. Þeir segjast vilja frið.
Allt sé undir því komið. Og ef þeir
féllust á þessi þrjú atriði, fengju
þeir þennan frið, sem þeir eru
alltaf að tala um. En þeir vilja frið
upp á eigin býti — við viljum frið,
sem byggir á réttlæti. Staða Pale-
stínumanna hefur styrkzt og augu
Evrópuþjóða eru að byrja að
ljúkast upp, áhrifin af Holocaust
eru farin að dvína...
— Þegar þið talið um að ísrael-
ar fari af Vesturbakkanum, hvað
eigið þið þá við skjótar aðgerðir?
— Við erum hvorki að tala um
mínútur — né daga. Kannski
nokkur ár...
Ég spyr hann um hvaða þýðingu
honum finnist frumkvæði Sadats
Egyptalandsforseta hafa haft.
— Mér er óhætt að segja, að
það var okkur meiriháttar áfall.
Ég talaði um lágmarkskröfur: þar
af leiðir að Camp David-samning-
urinn er tómt mál að tala um fyrir
okkur. Það má vissulega dást að
hugprýði Sadats forseta. En að-
gerðir hans hafa bara orðið til að
auka vandann. Hann fer og froðu-
snakkar í Camp David án þess að
hafa nokkuð umboð frá Palestínu-
mönjium. Enda gaf hann þá frá
sér. Og hann hefur látið mikið og
fengið fjarska lítið í staðinn. Af
öllu má sjá, að ísraelar færa sig
upp á skaftið. Þeir eru alltaf að