Morgunblaðið - 16.11.1980, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 1980
Birgðir fyrir erlenda
heri hitamál í Noregi
eftir John C. Ausland
í MEÐFYLGJANDI Krein
lýsir J»hn C. Ausland þróun
umræóna í Noreifi um birgðir
fyrir erlenda heri i iandinu.
Varð mikili hiti um málið innan
norska stjórnarflokksins,
Verkamannaflokksins. AthyKli
vakti fyrir skómmu. þegar haf-
réttarsérfræðinKurinn Jens Ev-
ensen flutti ræðu á fundi í
flokknum ok lýsti andstóðu
sinni við stefnu rikisstjórnar-
innar. Eftir þá ræðu, sem þótti
ekki við hæfi opinbers embætt-
ismanns, lét Knut Frydenlund.
utanríkisráðherra, orð falla á
þann veg. að ekki væri lengur
neinn trúnaður i samskiptum
hans við Jens Evensen.
Akvörðun hefur nú verið tek-
in um að vopnahinjðunum verði
fyrir komið í Ura-ndalöKum.
sem er um 1000 km frá sovésku
landamaTunum ok sunnar en
ætlað hafði verið í upphafi, en
helstu varnarstóðvar Norð-
manna segn innrás frá Sovét-
ríkjunum eru í krinsum
Tromsó. Ákvörðunin um stað-
arvalið var pólitísk eins og
fram kemur i greininni, en
siðan hún var tekin hafa verið
færð fram æ fleiri herfraíðileK
rök til að sýna réttmæti hennar
frá þeim sjónarhóli. Til dæmis
er talið, að með skyndiárás
Ka*tu Sovétmenn tiítöluIeKa
fljótt náð allt suður til Tromsö
ok þar með tekið hirKðirnar
áður en liðsaukinn bærist.
Nýtt orð hefur síðustu vikur
sett svip sinn á stjórnmálaum-
ræður í Noregi: birKðasöfnun. I
einföldustu merkingu þýðir það,
að í Noregi skuli komið fyrir
birgðum af þungum tækjum,
olíu, skotfærum og öðrum nauð-
synjum, sem herir frá Atlants-
hafsbandalagslöndum gætu not-
að, ef tii hernaðarátaka kæmi.
Norðmenn eru nú að átta sig á
því, að síðan á sjötta áratugnum
hefur verið talsvert af birgðum í
Noregi fyrir bandarískar flug-
vélar og herskip. Ekki hefur
verið um mikið magn að ræða og
ríkisstjórnir landsins hafa hver
um sig ekki lagt sig fram um að
auglýsa þessa staðreynd. Þag-
mælskan á rætur að rekja til
hugaræsings norsks almennings
og þó sérstaklega félaga í Verka-
mannaflokknum, þegar minnst
er á erlendar herstöðvar í Noregi
á friðartímum.
Afstaðan í þessu máli byrjaði
að breytast 1977, þegar Atlants-
hafsbandalagið samþykkti lang-
tíma áætlun um endurbætur á
vörnum sínum. Þar var mælt
fyrir um meiri birgðasöfnun
fyrir herafla bandalagsþjóð-
anna, einkum í Þýskalandi.
Um þessar sömu mundir tóku
nýir menn við forystu í æðstu
stjórn norskra varnarmála. Rolf
Hansen varð varnarmálaráð-
herra, Sverre Hamre, hershöfð-
ingi, varð yfirmaður alls herafl-
ans. Ungur og hæfur sérfræðing-
ur í hermálum, Johan Jörgen
Holst, varð aðstoðarráðherra
hjá Rolf Hansen. Með stuðningi
Hansens tók Holst sér fyrir
hendur að kanna ýmsa þætti
liðsflutninga til Noregs á hættu-
tímum.
Ji
Rolf Ilansen
í stuttu máli er niðurstaða
þeirra rannsókna sú, að ýmsar
mikilvægar breytingar eru að
verða á vörnum Noregs.
NATO-ríkin eru að koma fyrir
birgðum af skotfærum, bensíni
og öðrum nauðsynjum fyrir um
200 flugvélar, að mestu banda-
rískar, við ýmsa flugvelli í
Suður-Noregi. Birgðum fyrir
flug\élar bandaríska flotans
hefur einnig verið komið fyrir í
Norður-Noregi. Allar þessar
framkvæmdir hafa gengið
snurðulaust og hávaðalaust, að
nokkru vegna þess að flugherir
og herflotar beggja vegna Atl-
antshafsins hafa komið við sögu
málsins.
Pólitísku deilurnar í Noregi
snerta einkum birgðir fyrir
landherinn. Bretar hafa komið
fyrir farartækjum í birgðastöðv-
um í Noregi, en þeir hafa ekki
„eyrnamarkað" neina sérstaka
herdeild með fyrirmælum um að
hún skuli berjast í Noregi og
hvergi annars staðar. Eftir
nokkrar vangaveltur og efa-
semdir hafa Kanadamenn
ákveðið að „eyrnamarka" ein-
hverjar landhersveitir til bar-
daga í Noregi, hins vegar skortir
þær birgðir. Má að nokkru rekja
það til þess, að Kanadamenn
hafa talið sig þurfa að endur-
skipuleggja herflokka sína, sem
Johan Jörgen Holst
Knut Frydenlund
ætlunin er að senda til Noregs á
hættustundu.
Bandarísku landhersveitirnar
hafa vakið mesta vandann.
Bandaríski landherinn, sem hef-
ur meira en nóg með að sinna
varnarlínu Atlantshafsbanda-
lagsins í Mið-Evrópu, hafði eng-
an áhuga á því að takast á
hendur ábyrgð í Noregi. Banda-
rísku landgönguliðasveitirnar
(marines), sem vantaði viðfangs-
efni eftir að Víetnam-stríðinu
lauk, höfðu meiri áhuga á Nor-
egi. En bæði bandaríska varnar-
málaráðuneytið og Evrópuher-
stjórn NATO voru treg til að sjá
af landgönguliðum til varnar
Noregi.
Eftir að Harold Brown, varn-
armálaráðherra Bandaríkjanna,
hafði ferðast um Noreg, fékk
hann áhuga á því að koma þar
fyrir birgðum fyrir landgöngu-
liðana og varnarmálaráðuneytið
og Evrópuherstjórnin létu undan
sjónarmiðum hans. Hernaðaryf-
irvöld í Bandaríkjunum og Nor-
egi létu fram fara athugun á
vandkvæðum við varnir Norð-
ur-Noregs, og um tíma leit út
fyrir að Norðmenn ætluðu átölu-
laust að sætta sig við, að birgð-
um fyrir stórfylki bandarískra
landgönguliða yrði komið fyrir í
Norður-Noregi.
Thorvald Stoltenberg
Blöð í Bandaríkjunum og Nor-
egi fjölluðu um málið í byrjun
þessa árs og í kjölfarið tóku
sovéskir fjölmiðlar mikinn kipp.
Sömu sögu er að segja um
andstæðinga NATO innan
norska Verkamannaflokksins.
Andróður þeirra var auðveldari
fyrir þá sök, að margir almennir
flokksmenn voru reiðir yfir því,
hvernig ríkisstjórn Odvar Nordl-
is hafði hagað sér í tengslum við
ákvörðun utanríkisráðherra Atl-
antshafsbandalagsins í desem-
ber sl. um eldflaugavarnarkerfi
NATO í Evrópu.
Nú voru komnir nýir menn í
æðstu stöður í norska varnar-
málaráðuneytinu. Thorvald
Stoltenberg var orðinn varnar-
málaráðherra í stað Rolf Han-
sens. En fram til þess tíma hafði
Stoltenberg verið aðstoðar-
utanríkisráðherra. í samvinnu
þeirra Knut Frydenlunds var sú
verkaskipting, að Stoltenberg
fjallaði einkum um málefni
þriðja heimsins. Johan Jörgen
Holst fór úr varnarmálaráðu-
neytinu í stöðu Stoltenbergs í
utanríkisráðuneytinu við þessar
mannabreytingar innan ríkis-
stjórnarinnar.
Thorvald Stoltenberg hefur
löngum viljað taka ríkt tillit til
hinna ungu andstæðinga NATO
innan Verkamannaflokksins, og
hann ákvað að ýta birgðasöfnun-
inni fyrir bandarísku land-
gönguliðana til hliðar. Banda-
ríkjamenn, sem voru orðnir æði
óþolinmóðir yfir vomunum á
Norðmönnum, sögðu við norska
ráðamenn, að nú yrðu þeir að
taka af skarið. Harold Brown
ítrekaði óskir Bandaríkjamanna
um þetta, þegar Thorvald Stolt-
enberg hitti hann í Washington
síðasta sumar. Hann sagði Stolt-
enberg, að hann þyrfti að fá
endanlegt svar fyrir árslok, svo
að hann gæti gengið frá fjár-
lagatillögum fyrir þingið.
Þegar hér var komið, hafði
Knut Frydenlund, ufanríkisráð-
herra, tekið málið til sérstakrar
meðferðar. Odvar Nordli, for-
sætisráðherra, Thorvald Stolt-
enberg og Knut Frydenlund
ákváðu, að málið yrði að leiða til
lykta innan Verkamannaflokks-
ins. Til málamiðlunar innan
flokksins var það tillaga þeirra,
að birgðastöðvarnar yrðu fluttar
til Mið-Noregs, nánar tilgreint
Þrændalaga.
Ákvörðun um það varð alls
ekki til þess að þagga niður í
andmælendunum innan Verka-
mannaflokksins og þar að auki
vakti hún mikla reiði hjá borg-
araflokkunum. Hægri flokkur-
inn réðst á ríkisstjórn Nordlis
fyrir það, að ekki væri unnt að
treysta henni í öryggismálum
landsins, má að vísu rekja þá
gagnrýni að hluta til þess, að
þingkosningar munu fara fram í
Noregi á næsta ári.
Ákvörðunin um birgðastöðvar
í Þrændalögum kom Bandaríkja-
mönnum í opna skjöldu. Þeir
náðu þó áttum tiltölulega fljótt.
Samkvæmt nýlegum viðtölum
við embættismenn í Washington
tel ég, að Bandaríkjastjórn muni
verða við þessum óskum Norð-
manna.
Öldurnar er tekið að lægja
innan Verkamannaflokksins og
andstaðan við birgðasöfpunina
að dvína. Líklega verður þess
ekki langt að bíða, að Banda-
ríkjamenn og Norðmenn komi
sér formlega saman, um að
birgðum fyrir eitt stórfylki
bandarískra landgönguliða verði
komið fyrir í miðhluta Noregs.
Eftir að þessi niðurstaða fæst
eru þó enn ótal framkvæmdaat-
riði ófrágengin — svo sem eins
og samsetning birgðanna, kostn-
aður við þær og ferðir land-
gönguliðanna innanlands í Nor-
egi.
Niðurstaðan að þessu leyti
mun verulega ráðast af því
hlutverki, sem landgönguliðun-
um verður falið. Bandaríkja-
menn vilja sem minnst um það
atriði segja, einn hernaðarsér-
fræðingur í Washington nefndi
þrjá möguleika: varnir Norður-
Noregs, varnir Mið-Noregs og
varnir flugvalla.
Með hliðsjón af óleystum
verkefnum í tengslum við fram-
kvæmd þessa máls, er mönnum
eindregið ráðlagt að taka sér
ekki strax stöðu á hafnarbakk-
anum í Þrándheimi í því skyni
að bíða eftir komu fyrsta skips-
ins með bandarísku birgðirnar.
Leikfélag Hveragerðis.
Sýnir þrjá einþáttunga
í fyrrakvöld hóf Leikfélag
Hveragerðis 34. starfsár sitt með
frumsýningu á einþáttungum
eftir Jökul Jakobsson og Anton
Tcheckov.
Þættirnir tveir eftir Jökul sem
heita „Knall" og „Því miður frú“,
verða þá frumfluttir á leiksviði
og verður að teljast eftirsókn-
arvert að fá nú að kynnast fleiri
verkum frá hendi eins vinsæl-
asta höfundar seinni tíma. Þátt-
ur Tcheckovs, „Bónorðið", er frá
árinu 1888, þrunginn glensi og
gamansemi. Hann hefur verið
fluttur í útvarpi við miklar
vinsældir en eins og kunnugt er,
þá er sjón sögu ríkari. Hjalti
Rögnvaldsson annast leikstjórn
og er það frumraun hans á því
sviði, en auk þess leikur hann
meginhlutverkið í „Knallinu".
Með önnur helstu hlutverk fara:
Ingis Ingason, María Reykdal.
Sæbjörn V. Ásgeirsson, Kristín
Jóhannesdóttir og Sigurgeir
Hilmar Friðþjófsson. í frétta-
tilkynningu frá leikfélaginu seg-
ir m.a.: Þó að Leikfélag Hvera-
gerðis eigi í harðnandi sam-
keppni við leikhúsin í höfuð-
staðnum eru félagarnir bjart-
sýnir og sjá í anda salinn í Hótel
Atriði úr Bónorðinu. Sigurgeir
H. Friðþjófsson (t.v.) og Sæ-
björn V. Ásgeirsson i hlutverk-
um sinum.
Hveragerði þéttsetinn á frum-
sýningarkvöldinu. Leikfélagið
efnir nú til þeirrar nýbreytni að
hvetja nágrannafélögin til að
stofna til hópferða og koma í
Hveragerði og sjá einþáttung-
ana. Önnur sýning verður annað
kvöld kl. 21 og síðan miðnætur-
sýning kl. 23 mánudaginn 17.
nóv. og 23. nóv. Formaður Leik-
félags Hveragerðis er María
Reykdal. (Fréttatilkynning).
MYNDAMÓT HF.
PRENTMYNDAGERÐ
AÐALSTRATI • SlMAR: 17152- 17385