Morgunblaðið - 16.11.1980, Blaðsíða 4

52
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 1980
HAUST
SONATA
Mörg ár liðu þar til Stromboli-stormurinn hætti að næða um Ihgrid
Bergman. Hún fékk skilnað frá Petter Lindstron, sem bjó áfram í
Bandaríkjunum með Piu dóttur þeirra, og er tímar liðu fram létu þau
Rosselini gefa sig saman í hjónaband. Börnin urðu þrjú — auk Robins,
sem var fæddur utan hjónabands — eignuðust þau tvíburadætur,
Ingrid og Isabellu. Þau lifðu venjulegu fjölskyldulífi og voru bæði
önnum kafin í leikhúsum og við kvikmyndagerð, en dagar hjónasæl-
unnar voru taldir árið 1956, sjö árum eftir að Ingrid Bergman kom til
Ítalíu.
Skilnaðurinn hafði í för með sér ný sárindi, ný átök og nýja uppgjöf
Ingrid Bergman. Hún krafðist þess að fá forræði barnanna þriggja og
sótti mál sitt fyrir dómstólum. Eftir margra ára þóf urðu málalyktir
þær að Rosselini fékk forræði barnanna.
Til að missa þau ekki varð
ég að láta þau frá mér,
segir hún nú. Árið 1958
gekk hún í hjónaband að
nýju. Þriðji maður hennar var Lars
Schmidt, saenskur kvikmyndaleik-
stjóri, en þau skildu fýrir fimm
árum.
„Eg hef verið lánsöm um ævina,"
segir hún oft. „Ég hef aldrei þurft
að hafa fyrir neinu, tækifærin hafa
komið upp í hendurnar á mér.“ En
hún lítur ekki aðeins svo á að hún
hafi verið lánsöm í starfi, heldur
einnig í einkalífinu. „Ég kynntist
þremur mönnum, sem hrifu mig, og
gat gifzt þeim öllum. Svo hef ég
verið hraust og starfsorkan er
óþrjótandi. Ég hef alltaf unnið baki
brotnu."
„Nú orðið sé ég að sumu leyti
eftir því hvernig ég hef komið fram
um dagana. Ég hefði til dæmis
staðið að þessum skilnaðarháttum
með virðulegri hætti, hefði ég haft
betri hæfileika til að gera mér
grein fyrir hverju þeirra í heild. En
í rauninni sé ég ekki eftir neinu, af
því að ég veit að ég hef hagað mér
samkvæmt sannfæringu minni."
Hún viðurkennir að hún hafi
iðulega látið einkalífið lönd og leið
til að þjóna listinni, og það finnst
henni hafa komið hvað skýrast í
ljós í hjónabandi hennar og Lars
Schmidt. „Mjög fáum leikkonum
hefur hlotnazt hvort tveggja —
jafnvægi í einkalífi og velgengni í
starfi. Flestar taka hjónabandið
fram yfir leiklistina, en ég veit ekki
til þess að karlmennirnir í stéttinni
geri það. En enginn eiginmanna
minna hefur sagt: „Vertu heima
hjá mér til að setja fyrir mig
inniskóna þegar ég kem heim á
kvöldin". Það hlýtur að þurfa
hugrekki til að segja: „Nei, sæktu
þá sjálfur".
Ingrid Bergman er um margt
opinskárri í þessari bók en hún
hefur verið hingað til, en hún segir
ekki allt, og hún lýsir því yfir að
hún vilji ekki afhjúpa sig gjörsam-
lega. „Haustsónatan" er síðasta
kvikmynd hennar, og þar fékk hún
ósk sína um samstarf við Ingmar
Bergman loks uppfyllta.
Iæikur hennar í „Haustsónöt-
unni“ vakti að vonum mikla at-
hygli, en þar fer hún með hlutverk
Karlottu, píanóleikarans, sem
sinnti fjölskyldu sinni ekki í sjö ár
til þess að geta gefið sig óskipta að
list sinni.
Þrátt fyrir þá staðreynd að
Ingrid Bergman hafi gegn vilja
sínum orðið viðskila við dóttur sína
og ekki litið hana augum í sex ár,
segir hún að margt sé líkt með
henni sjálfri og Karlottu.
„Þessi eigingjarna móðir ... við
áttum margt sameiginlegt. Að
sumu leyti líkist hún mér, að öðru
leyti líkist hún konu Ingmar Berg-
mans, sem líka er píanóleikari, en
að sumu leyti líkist hún Ingmar
sjálfum", segir hún um leið og hún
viðurkennir að Karlotta hafi að
mörgu leyti gengið fram af henni
sjálfri.
Með hlutverk dóttur Karlottu fór
Liv Ullman, og í bókinni eru
ummæli leikkvennanna beggja og
leikstjórans um myndina.
Ingrid: „Ég hitti Ingmar Berg-
man fyrst fyrir fimmtán árum.
Hann og Lars höfðu þá þekkzt í
mörg ár, en báðir hófu feril sinn í
leikhúsinu í Malmö. Kaupmanna-
höfn er á næsta leiti, og einu sinni
fóru Ingmar og Lars yfir sundið til
þess að sjá danskt leikrit. Að
lokinni sýningu lýsti Ingmar því
yfir að hann yrði að komast aftur
yfir til Svíþjóðar til að sofa. Lars
var ekki á því og sagði: „Er ekki
nóg fyrir þig að geta séð yfir til
Svíþjóðar?" En Ingmar tók það
ekki í mál — hann hafði ekki
hugsað sér að sofa í útlöndum.
Nokkrum árum síðar snæddi ég
hádegisverð með Lars og Ingmar í
Stokkhólmi og þá tókust strax með
okkur sérstakir dáleikar. Hann
sagði, að við yrðum að búa til
kvikmynd í sameiningu, og ég varð
alsæl með að hann skyldi nefna
þann möguleika. Sjálf hefði ég
aldrei þorað að ámálga þetta, því
að ég vissi hvernig hann hagaði
störfum sínum og vann nánast
aldrei með öðrum en þeim sem
árum saman höfðu verið í útvöld-
um hópi leikara, tæknimanna og
myndasmiða. Við skiptumst á
nokkrum bréfum um málið, en svo
komst hann að þeirri niðurstöðu að
hann ætlaði sjálfur að skrifa sögu,
sem kvikmyndin yrði grundvölluð
á. Það næsta sem gerðist var það
að hann tók við stjórn Dramaten,
þannig að ráðagerðir okkar um
myndina urðu að engu.
Ég skrifaði honum og óskaði
honum til hamingju og lýsti um
leið vonbrigðum mínum með það að
ekkert gæti orðið af kvikmyndatök-
unni, en hann svaraði um hæl. „Á
enni mitt stendur letrað eldi:
Myndin með Ingrid Bergman verð-
ur búin til“.
Svo heyrði ég ekki meira frá
honum.
Nokkrum árum síðar var ég
forseti dómnefndar kvikmyndahá-
tíðarinnar í Cannes. í þann mund
er ég var að leggja af stað til
Cannes var ég að taka til í skúffum
heima hjá mér og rakst þá á gömul
bréf, sem tími var til kominn að
fleygja. Þar á meðal var þetta tíu
ára gamla bréf frá Ingmar. Ég vissi
að hann yrði í Cannes, því að þar
átti að sýna nýjustu mynd hans,
„Hvísl og hróp“. Ég tók afrit af
bréfinu og skrifaði neðanmáls:
„Það er ekki af beizkju eða reið'
sem ég læt þig fá þetta bréf, heldu
til þess að vekja athygli þína á því
hvað tíminn líður fljótt".
Svo sá ég hann í miðri þvögu
blaðamanna og ljósmyndara í
Cannes, en mér tókst að komast að
honum og segja við hann: „Ég ætla
að láta bréf í vasa þinn“. Hann fór
að hlæja og spurði hvort hann
mætti ekki lesa það á stundinni.
„Nei, lestu það þegar þú kemur
heim“. Svo var hann horfinn.
Tveir mánuðir liðu áður en hann
hringdi.
„Nú er ég kominn með sögu
handa þér. Hún er um móður og
dóttur."
„Gott, Ingmar. Þú hefur þá ekki
orðið sár þegar ég lét bréfið í
vasann?"
„Nei, það var ágætt hjá þér. Það
ýtti við mér, og síðan hef ég hugsað
um þetta stanzlaust. Það er aðeins
eitt, sem gæti orðið til hindrunar.
Viltu leika móður Liv Ullman?"
„Auðvitað vil ég það.“
„Vinir mínir segja mér að þú
verðir ófáanleg til þess af því að
Liv Ullman sé of gömul til að vera
dóttir þín“.
„Það er hún ekki. Ég á dóttur
sem er jafngömul henni.“
„Svo er annað, ég vil að kvik-
myndin verði á sænsku".
„Það hentar mér prýðilega".
„Það þykir vinum mínum ótrúleg
saga. Þeir halda að þú viljir
endilega hafa hana á ensku, þannig
að hún seljist betur á alþjóðlegum
markaði".
Þessir vinir Ingmars voru farnir
að fara í taugarnar á mér.
„Þeir hafa rangt fyrir sér. Al-
rangt. Ég vil hafa hana á sænsku."
Eftir að hafa árum saman baslað
við að leika á ensku, frönsku og
ítölsku yrði það kærkomin tilbreyt-
ing að leika á móðurmálinu.
Það lá við að ég fengi taugaáfall
þegar ég sá handritið. Fyrirferðin
var slík, að mér fannst óhugsandi
annað en að sýning myndarinnar
tæki sex klukkustundir. Mér leizt
vel á söguþráðinn, það var ekkert
áhorfsmál, en þetta var of mikið af
því góða. Ég hringdi til að ræða
þetta við hann og hann sagði: „Ég
skrifa allt sem mér dettur í hug.
Auðvitað eigum við eftir að strika
út úr handritinu. Af hverju kem-
urðu ekki með mér út í eyju í
sumar svo við getum litið á þetta
saman?“
Eyjan hans Ingmars, F&rö, er
langtum stærri en eyjan hans Lars,
Danholmen. Hún er flatlend, skógi
vaxin, og þar eru litlar og sveita-
legar búðir, kirkja og sauðfé, og
maður notar bíl til að komast á
milli staða. Herstöð er rétt hjá
heimili Ingmars og hann kom út á
flugvöll til að taka á móti mér.
Ingmar Bergman: Ég fór út á
flugvöll til að sækja Ingrid. Hún
sté upp í bílinn og ég var varla
farinn af stað og búinn að skipta
um gír þegar hún sagði: „Ingmar,
þetta líkar mér ekki í handritinu,
og heldur ekki hitt. Af hverju þarf
þessi móðir endilega að orða hugs-
un sína eins og hún gerir. Hún tjáir
sig svo harðneskjulega“.
„Það á sér sínar ástæður. Þetta
er hennar aðferð við að tjá sig,“
svaraði ég.
Við ókum og þögðum smástund
og ég verð að viðurkenna að mér
leizt ekki á blikuna. Svo sagði
Ingrid. „Ingmar, það er bezt að ég
segi eitt áður en við förum að vinna
saman. Ég tala alltaf áður en ég
hugsa."
Þetta þóttu mér merkilegar og
aðdáunarverðar upplýsingar. Þær
urðu reyndar lykillinn að sambandi
okkar, enda er hispursleysið lykill-
inn að persónuleika hennar og allri
hegðun. Það er hlustað á Ingrid
þegar hún segir eitthvað. Stundum
virðist það kjánalegt í fyrstu, en
síðan kemur annað í ljós. Maður