Morgunblaðið - 16.04.1981, Blaðsíða 26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 1981
74
Einar K. Guðfinnsson:
Kratar og' frjáls-
lyndir slá í gegn!
Það er ekki óhugsandi, að bresk
börn verði í framtíðinni að leggja
árið 1981 á minnið. Ársins verður
minnst fyrir það, að þá var
stofnaður nýr stjórnmálaflokkur,
Jafnaðarmannaflokkurinn, að
undangengnum miklum róstum í
Verkaman naflokknu m.
Eins og málin blasa við í dag, er
alla vega ekki hægt að neita því að
töluverð vatnaskil urðu í bresku
stjórnmálalifi 26. marz síðastlið-
inn.
Þeir eru til sem gera lítið úr
stofnun nýja Jafnaðarmanna-
flokksins. Þetta er ekkert nýtt,
segja þeir. Það hefur oft gerst
áður að nokkrir einstaklingar segi
sig úr stjórmálaflokki með hama-
gangi. En örlög þeirra hafa orðið
þau sömu. Blaðran hefur sprungið.
Og síðan ekki söguna meir.
Góðar lífslíkur
Allar vangaveltur í þessa áttina
eru þó út í loftið. Sannleikurinn er
nefnilega sá að Jafnaðarmanna-
flokkurinn er stofnaður þegar
lífslíkur þriðja aflsins í breskum
stjórnmálum eru betri en dæmi
hafa verið til í fimmtíu til sextíu
ár. Það er frá því að Verkamanna-
flokkurinn öðlaðist sinn sess, sem
annar tveggja fjöldaflokka í Bret-
landi.
Ekki þarf annað en að líta á
skoðanakannanir þær sem gerðar
hafa verið á undanförnum vikum
og mánuðum. Þær bera allar að
sama brunni. Stofnun nýs valkosts
í breskum stjórnmálum á góðan
hljómgrunn meðal kjósenda. Það
er líka ljóst af skoðanakönnunum
að Jafnaðarmannaflokkurinn er
ekki nein pólitísk loftbóla. Flokk-
urinn nýtur stöðugs fylgis. Það
þarf að fara aftur í tímann um
hálfa öld til að sjá annað eins fylgi
nýrrar pólitískrar hreyfingar.
En á það þarf Iíka að leggja
áherslu, að það er grundvallarskil-
yrði fyrir því að hið nýja stjórn-
málaafl nái fótfestu, að unnt verði
að mynda kosningabandalag á
milli Frálslynda flokksins og
Jafnaðarmanna.
„Skoðanakann-
anir lýsaw
Það eru ekki allir sem taka
skoðanakannanir alvarlega. Og
vissulega þarf að skoða þær með
aðgát. Sumar athuganir á kosn-
ingaþátttöku og kosningahegðun
miða að því að hanna skoðanir.
Það er hluti af fúskinu, en á
ekkert skylt við félagsvísindi. Al-
vöru félagsvísindamenn vinna
hins vegar störf sín af kostgæfni
og af vísindalegum áhuga. Þeir
kanna skoðanir. Eins og einn
þeirra siðarnefndu, Ivor Crewe,
sem er virtur á sínu sviði, sagði
nýlega í The Times. „Skoðana-
kannanir geta ekki spáð fyrir um
óorðna hluti. Skoðanakannanir
lýsa.“
Það er þess vegna alveg út í
loftið að telja skoðanakannanir
þær sem farið hafa fram á fylgi
bresku stjórnmálaflokkanna, spá
um kjörfylgi þeirra í komandi
kosningum. Skoðanakannanirnar
segja aðeins til um, með nokkurri
óvissu þó, hvers fylgis stjórnmála-
flokkarnir njóta á þeim tíma sem
þær fara fram.
Kosningakerfið
og minnihluta-
hóparnir
Sumir segja að Jafnaðarmanna-
flokkurinn nýi, sé ekki annað en
pólitískt fjölmiðlafóstur. Og að
þegar út í alvöru stjórnmálabar-
áttu verði komið, muni lítið eima
eftir af fjöldafylgi flokksins. Þetta
er mikil einföldun á raunveruleik-
anum.
í Bretlandi er tveggja flokka
kerfi. Síðan í kring um 1930 hafa
íhaldsflokkurinn og Verkamanna-
flokkurinn verið alls ráðandi í
stjórnmálalífinu. Minni flokkar á
borð við Frjálslynda hafa ekki
mátt sín mikils. Kosningareglur
og kjördæmaskipan hafa líka ver-
ið smáflokkunum óhagkvæm. í
Bretlandi eru einmenningskjör-
dæmi án uppbótarþingsæta. Hver
stjórnmálaflokkur býður fram
einn frambjóðanda. Og sá er fær
flest atkvæði nær kosningu til
þingsins. Af þessu leiðir að
tveggja flokka kerfi verður stöð-
ugra í sessi. Erfiðara er fyrir
minnihlutahópa að láta rödd sína
heyrast ellegar að fá frambjóð-
anda kosinn. Fyrir vikið hefur
Frjálslyndi flokkurinn átt erfitt
uppdráttar undanfarna áratugi.
Hnignun tveggja-
flokkakerfisins
Síðustu áratugi hefur þess farið
að gæta í æ ríkari mæli að
kjósendur hafa orðið óánægðir
með Verkamannaflokkinn og
íhaldsflokkinn. Ljóst er af öllu að
tveggja flokka kerfið er á undan-
haldi. (Sjá töflur 1,2,3). Þessarar
þróunar gætti þegar nokkuð á
milli 1950 og 1960. En síðustu 10
árin hefur hún þó orðið miklu
örari. Eins og ljóslega sést af
töflunni kusu 80 prósent kjósenda
annað hvort Verkamannaflokkinn
eða íhaldsflokkinn árið 1951.
Núna í kosningunum árið 1979,
nutu þessir tveir flokkar einungis
stuðnings um 60 prósent kjósenda.
Það þýðir með öðrum orðum að
Óvinsæl ríkisstjórn
og illa þokkaður
Verkamannaflokkur
auðvelda þeim
róðurinn
fjórir kjósendur af hverjum tíu,
kjósa að jafnaði framboðslista
sem ekki hafa minnstu möguleika
á því að verða aðilar að ríkis-
stjórn, vegna kosningakerfisins.
Hins vegar hafa bæði Verka-
mannaflokkurinn og íhaldsmenn
getað myndað starfhæfa meiri-
hlutastjórn með einungis 30—40%
kjörfylgis að baki sér.
Flestir stjórnmálafræðingar
telja að ástæður minnkandi vin-
sælda stóru flokkanna séu einkum
fjórar.
Efnahagsvandi
— fjölmiðlar
í fyrsta lagi, hafa bresk efna-
hagsmál verið í hinum mesta
ólestri undanfarin ár. Menn
skyldu minnast þess að meira og
minna frá síðustu heimsstyrjöld
hefur framleiðsluaukning verið
minni í Bretlandi, en í samkeppn-
islöndunum. Þetta er aðalástæða
efnahagsvandans nú sem fyrr.
Báðir stóru stjórnmálaflokkarnir
hafa reynt sig við lausn efnahags-
vandans og árangurinn verið slak-
ur. Það er því ekki óeðlilegt að
kjósendur hyllist til að kjósa aðra.
önnur ástæða. Tilkoma sjón-
varps og breytingar á dagblöðum
hafa breytt stjórnmálaumræð-
unni. Fjölmiðlar, hefur einhver
sagt, eru þriðja aflið í stjórnmál-
unum. Opnari og víðsýnari fjöl-
miðlar eru minnihlutahópum mik-
il hjálp.
Goðsögn — af ætt
Marxisma
Þriðja ástæða. Sú saga er víða
sögð og þykir sums staðar fín, að
Bretland sé stéttskipt og að „stétt-
arvitund" sé sterk og þar fram
eftir götum. Fyrir vikið hafi
„verkalýðsstéttin" kosið Verka-
mannaflokkinn, en „millistéttin"
og „hástéttin" íhaldið. Af þessu
hafi sprottið stéttskipt kosninga-
hegðan. Þessi skilgreining er af
ætt Marxismans og hefur auðvitað
hvorki staðist tímans tönn, né
vísindalega þekkingu, frekar en
svo margt annað úr þeim fræðun-
um.
Rannsóknamiðstöð við Essex-
háskóla sem einbeitir sér að rann-
sóknum á kosningahegðan, komst
að því að einungis minnihluti
kjósenda taldi sig tilheyra ein-
hverri sérstakri stétt. í frjálsu
samfélagi er það auðvitað sjálf-
sagt og hversdagslegt að menn
finni ekki til samkenndar með
tilteknum tekju- eða starfshópi.
Pólitisk
tímaskekkja
Loks er að geta þess að Verka-
mannaflokkurinn hefur fjarlægst
kjósendur sína hraðbyri, undan-
farin ár. Flokkurinn er fyrir löngu
orðinn pólitísk tímaskekkja. Kröf-
ur þær sem flokkurinn setti fram
upp úr síðustu heimsstyrjöld eiga
lítinn hljómgrunn á meðal al-
mennra kjósenda í dag. Flokkur-
inn hefur líka færst óðfluga til
aukinnar ríkisforsjár og stjórn-
lyndis. Á sama tíma hafa kjósend-
ur orðið frjálslyndari og hafnað
forsjá ríkisvaldsins yfir þeim
sjálfum og atvinnuvegunum. Þetta
sést greinilega ef tafla númer
fjögur er skoðuð.
Aí hverju
ekki fyrr?
Af þessu öllu saman vaknar
spurningin: Hvers vegna tókst
Frjálslynda flokknum aldrei að
brjóta af sér viðjarnar og verða
stór fjöldaflokkur eins og hann
var fyrir 1920?
Þessu er því til að svara að í
kosningunum árið 1964 og 1974
fengu frambjóðendur Frjáls-
lyndra fleiri atkvæði að meðaltali
en nokkurn tíma frá því um 1920.
Samt sem áður hefur Frjálslynd-
um aldrei tekist að sannfæra
kjósendur um að flokkurinn gæti
myndað starfhæfa ríkisstjórn.
Menn hafa hugsað sig tvisvar um
að kjósa flokkinn. Það hefur líka
fyrir vikið reynst auðvelt fyrir
andstæðinga flokksins að segja við
kjósendur: atkvæði greitt Frjáls-
lyndum er atkvæði fleygt á glæ.
Núna í fyrsta skipti er útlit
fyrir að þessari þróun verði unnt
að snúa við. Af skoðanakönnunum
sjá kjósendur að Frjálslyndi
flokkurinn og Jafnaðarmenn geta
í sameiningu myndað meirihluta-
stjórn. Það verður því ekki lengur
hægt að hræða kjósendur frá
nýjum valkosti, með því að segja
að hann sé ekki raunhæfur mögu-
leiki.
Vinsælir
leiðtogar
David Steel, leiðtogi Frjáls-
lyndra, er ásamt forystufólki
Jafnaðarmanna, þeim Shirley
Roy Jenkins fyrrverandi fjórmólaráðherra, Wílliam Rodgers fyrrverandi
varnarmálaráöherra, Shirley Williams fyrrverandi menntamálaróöherra og
David Owen fyrrverandi utanríkísráöherra. Þau eru leiötogar og stofnendur
Jafnaöarmannaflokksins sem líklegur er aö slá í gegn.
Tafla númer 3
Tryggir og „harðir"
mannaflokks i %
1964 1970
40 39
kjósendur íhalds- eða Verka-
1974
26
1979
20
Tafla númer 4
% kjósenda Verkamannaflokksins:
Fylgjandi aukinni þjóðnýtingu
1%4 1970 1974 1979
57 39 53 32
Fylgjandi auknum útgj. til almannatrygginga
89 60 43 30
Ósammála þvi að verkalýðsfélög hafi of mikil völd
59 40 42 36
Heimildir að töflugerð: Koeningaathuganir Butlera og Stokes og Breaka kosningarannaókna-
fltööin viÖ Esflex-háflkóla.
UNÉSBFfrá, IAFAN
Útvarpssegulbandstæki
í bíla meö stereo móttakara _
TC-850/860 ML TC^TmÍ ~
Bylgjur: LW/MW/FM —MPX
Magnari: 2x6 wött
Hraöspólun: Áfram og til baka
Auto Reverse Suðeyðir (Noise killer)
Styrkstillir fyrir móttöku
Bylgjur: LW/MW/FM —MPX
Magnari: 2x6 wött
Hraóspólun: Áfram
Kr. 1.750 Kr. 1.100 |