Morgunblaðið - 17.06.1981, Blaðsíða 6

Á síðastliðnum áratug hefur
atvinnuástand á Islandi verið talið
mjöggott. Gott í þeim skilningi að
allir hafa haft nægjanlega at-
vinnu og tekjur hafa verið mikiar.
Þó hefur í raun verið um að ræða
dulbúið atvinnuleysi, sem hefur
verið falið fyrir okkur með ýmsum
hætti.
Ofmönnun hefur verið í at-
vinnulífinu. Ofmönnun, sem
ekki hefur þótt skipta ýkja
miklu máli kostnaðarlega séð,
vegna óðaverðbólgu og
skrumskælds efnahagskerfis.
Opinbera stjórnkerfið, þ.e.
ríkið, sveitarfélögin, bankar,
fjármagnskerfið og ýmsar
hálfopinberar stofnanir, hafa
verið verulega ofmannaðar.
Nærtækast er að nefna hve
myntbreytingin er farin að
draga fram ofmönnun banka-
kerfisins og fjármagnsmark-
aðarins. Hjöðnun verðbólgu
mun draga þessa ofmonnun
enn frekar fram í dagsljósið.
Atvinnuleysið hefur verið
flutt út til annarra landa í
stórum stíl og þá einkum til
Norðurlanda, þar sem brott-
fluttir íslendingar eru víða
atvinnuleysisbótaþegar.
Nú eru hins vegar nokkur teikn
á lofti um að atvinnulífið og
framleiðslan í landinu muni drag-
ast saman, með þeim afleiðingum
að til atvinnuleysis kunni að
koma, og það jafnvel þótt reynt
verði að flagga gömlu verðbólgu-
-lausnunum, eða ef til vill vegna
þess að tæpast er von á öðrum
úrræðum.
Iívað hefur „full
atvinna“ kostað?
Ég ætla fyrst að ræða þá
spurningu hvert það pólitíska
markmið hefur leitt okkur, sem
hér hefur ráðið ferðinni sl. 10 ár,
þ.e. markmiðið að tryggja fulla
atvinnu án tillits til þjóðhagslegs
gildis starfanna.
Á þessum árum hefur starfs-
mönnum í opinberri þjónustu
fjölgað jafnt og þétt, þannig að
árið 1978 voru þeir orðnir 20%
vinnuafls í landinu, eða fimmti
hver maður. Árið 1963 voru opin-
berir starfsmenn hins vegar
10,2% vinnuaflsins.
Mikill hluti hinna nýju starfa er
tilkominn vegna þess pólitíska
markmiðs að tryggja fulla atvinnu
og hefur þá ekki verið horft til
þjóðhagslegs gildis þeirra starfa
sem til hefur verið stofnað. Til-
gangurinn hefur helgað meðalið.
Verðbólgan er vond, en atvinnu-
leysið verra, og þannig hafa menn
stungið hausnum í sandinn og
reynt að telja sjálfum sér og
öðrum trú um að verðbólga og
atvinnuleysi fari aldrei saman.
Verðbólgan forði atvinnuleysi en
framkalli það ekki. Og að vissu
leyti hefur tekist að blekkja fólk
með því að fjölga atvinnutækifær-
um með ofmönnun í ýmsum grein-
um. Landflótti yfir 5.000 íslend-
inga hefur einnig tafið fyrir opin-
berun atvinnuleysisins.
Jafnframt fjölgun opinberra
starfsmanna og sem bein afleiðing
hennar, hefur skattheimta hins
opinbera vaxið jafnt og þétt og er
hún nú 45% af þjóðartekjum á
móti 33% árið 1963. En það hefur
að sjálfsögðu ekki leyst vandann
til lengdar. Fleira þurfti til að
koma.
Þannig hafa stjórnmálamenn
gripið til gegndarlausrar aukning-
ar erlendra lána, ekki eingöngu
fjárfestingarlána til skynsam-
legra fjárfestinga í atvinnutækj-
um, heldur og eyðslulána og óarð-
bærra fjárfestingarlána.Hér hef-
ur verið á ferðinni pólitísk at-
kvæðakeppni, sem m.a. kemur
fram í fjármögnun ómótaðrar
byggðapólitíkur, sem í hnotskurn
hefur leitt til þess að helst á að
byggja hvern blett án tillits til
landkosta og annara raunhæfra
atriða. Skuttogara á hvert heimili,
hefur stundum verið sagt.
Þar sem allt þetta hefur ekki
dugað til, hefur loks þurft að grípa
til þess að flytja þjóðarauðinn til
með neikvæðum og niðurgreiddum
vöxtum til að tryggja betur
grundvöll ýmissa þeirra fáránlegu
fjárfestinga sem lagt hefur verið
út í. Neikvæðir vextir hafa leitt til
þess að kaupmáttartilfærsla í
þjóðfélaginu á árunum 1972—1980
nemur um 550 milljörðum gamalla
króna á verðlagi ársins 1980.
Þ.e.a.s. kaupmáttur sparifjáreig-
enda hefur verið rýrður um þessa
fjárhæð og kaupmáttur skuldara
aukinn að sama skapi. Þessi fjár-
hæð hefur beinlínis verið svikin út
úr sparifjáreigendum og afhent
skuldurum og hafa þeir flokkar,
sem þykjast mestir málsvarar
lítilmagnans gengið harðast fram
í þessari pólitík.
Nokkrar afleiðingar þessarar
stefnu eru þær, sem ég ætla að
reyna að gera grein fyrir nú.
Opinberum starfsmönnum
hefur fjölgað mjög og skattar
hækkað að sama skapi, eins
og áður segir.
Erlendar og innlendar lántök-
ur opinberra aðila hafa vaxið
og afborganir og vextir hækk-
að jafnt og þétt og það leitt
aftur til skattahækkana til að
standa undir þessum afborg-
unum.
Sparifé landsmanna hefur rýrn-
að stöðugt vegna neikvæðra vaxta.
Eftirspurn hefur reynst langt um-
fram framboð, það ástand hefur
síðan alið af sér pólitíska pen-
ingaskömmtunarstjóra, sem reyna
að kaupa atkvæði með gæðaút-
hlutunum í formi ódýrra lána.
Hinn stórlega skekkti fjár-
magnsmarkaður hefur síðan
leitt til þess að þjóðin hefur
nú um nær 10 ára skeið
stundað fjárfestinga- og
eyðslukapphlaup, þar sem
þeir hagnast mest sem hrað-
ast hlaupa. Öll skynsamleg
fjárfestingarpólitík hefur ver-
ið látin lönd og leið, með þeim
afleiðingum að stór hluti fjár-
festingarinnar á síðasta ára-
tug skilar þjóðnni engum arði
og þarf hún jafnvel að borga
með henni.
Nú er fróðlegt að reyna að meta
áhrif þessarar stefnu á atvinnulíf-
ið í landinu og hver áhrif hún
hefur haft á þjóðarframleiðsluna.
Við skulum bera saman þjóðar-
framleiðslu á mann á árunum
1966, 1972, 1975 og 1979 á föstu
verðlagi. Allar tölur eru í dollur-
um á verðlagi ársins 1975.
Fróðlegt er að athuga hér sam-
bærilegar tölur frá Vestur-Þýska-
landi, þar sem verðbólga hefur
verið í lágmarki allan tímann og
raunhæf fjárfestingarpólitík hef-
ur ráðið ríkjum vegna styrkrar
efnahagsstjórnar.
Þjóðarframleiðsla á mann í
Bandaríkjadollurum á verðlagi
1975.
V-Pýskaland Island
1966 5251 4680
1972 6590 5470
1975 6800 5676
1979 8000 6470
Á þessum árum jókst þjóðar-
framleiðslan á mann hér á landi á
föstu verðlagi um 38,2% á sama
tíma og þjóðarframleiðslan á
mann í Vestur-Þýskalandi jókst
um 52,4% á sama verðlagi eða
næstum þriðjungi hraðar en hér á
landi. Jafnframt blasir við sú
staðreynd að Islendingar fram-
leiða 19% minna á hvern íbúa en
Vestur-Þjóðverjar, þrátt fyrir þá
auðlindagnægð, sem við eigum í
fiskimiðum okkar og orkulindum.
Einnig þarf að hafa í huga við mat
á tölum þessum, að inni í þjóðar-
framleiðslu eru allir óbeinir skatt-
ar. Þegar það er virt, að á
tímabilinu hafa óbeinir skattar
hækkað mun meira á íslandi en í
Vestur-Þýskalandi, er ljóst, að
raunframleiðsla okkar hefur vaxið
hlutfallslega minna en taflan gef-
ur til kynna.
Stóraukin skattheimta
virkar letjandi á
framleiðslu
Þegar við reynum að meta
þessar tölur og leita skýringa á
þeim mismun, sem við btasir,
verða fyrir okkur eftirfarandi
staðreyndir:
Sparnaður í V-Þýskalandi hefur
verið í stöðugri aukningu þessi ár,
en á sama tíma hefur sparnaður á
Islandi stórminnkað. Þannig var
sparnaður í bankakerfinu í þess-
um löndum sem hér segir, miðað
við hlutfall af þjóðartekjum:
V-Þýskaland fsland
1970 46,5% 42,5%
1979 60,1% 30,9%
Neikvæðir vextir á íslandi hafa
leitt til óraunhæfrar fjárfestingar
hér á landi, sem ekki skilar arði og
er oft á tíðum beinn baggi á
þjóðinni. Dæmi um slíkar
skömmtunarstjórafjárfestingar
þekkja allir.
Stóraukin skattheimta ásamt
stórfelldri skattaálagningu á
frumstig framleiðslu hér á landi
heldur aftur af allri þróun og
virkar framleiðsluletjandi. Hér á
landi má enn finna mýmörg dæmi
um tolla, vörugjöld og söluskatt af
fjárfestingarvörum atvinnufyrir-
tækja og hlýtur slík stefna að
teljast stórskrýtin á sama tíma og
allir stjórnmálaflokkar tala um
nauðsyn þess að auka og efla
framleiðslu í landinu. Benda þeir
gjarnan sérstaklega á iðnað sem
vaxtarbrodd, en hann hefur sl. 10
ár háð harða baráttu við kerfið
um leiðréttingu og afnám ýmissa
skekkjuþátta og hemla, sem halda
enn þann dag í dag aftur af
iðnþróun.
Hefur getuleysi stjórnmála-
manna á þessu sviði, sem ýmsum
öðrum sviðum atvinnumála, leitt
til þess að margir íslendingar eru
nú bókstaflega hættir að taka þá
alvarlega í umræðum um atvinnu-
mál.
Önnur hlið á skattheimtunni er
sú, að stjórnmálamennirnir hafa í
síauknum mæli seilst til þess að
leggja veltu- og kostnaðartengda
skatta á atvinnulífið, eins og t.d.
aðstöðugjald og launaskatt. Þetta
hefur stafað af því, að með
minnkandi hagnaði atvinnu-
rekstrar, oft vegna pólitískra að-
gerða stjórnmálamannanna
sjálfra, hafa þeir gefist upp á
tekjuskatti atvinnurekstrar sem
tekjustofni, en seilst í staðinn til
veltuskatta sem eru lagðir á sem
gjöld áður en hagnaður er reikn-
aður út. Jafnframt hafa svo
nokkrir ábyrgðarlausir stjórn-
málamenn ástundað þá iðju að
væna atvinnulífið um hyskni og
svik, þar sem það græddi ekki nóg
og greiddi of lága tekjuskatta.
Slíkar sjónvarpsstjörnur í „heilög-
um stríðum" við að breiða út róg
þennan þekkjum við öll frá liðnum
árum.
Ein ástæða hinnar efnahagslegu
hnignunar okkar er eins og áður
er fram komið ofvöxtur opinbera
kerfisins. Á undanförnum árum
hafa stjórnmálamenn aukið skatt-
heimtuna hrikalega til að láta
undan kröfum hinna ólíkustu
þrýstihópa um að hið opinbera
geri þetta eða hitt, án þess að
tilraun sé gerð til að meta raun-
verulegar þarfir í mörgum tilvik-
um.
Öll þekkjum við eftirfarandi
hugtök og kröfur:
Félagslegt réttlæti
Byggðajafnvægi
Jafnrétti kynjanna
Dagheimili fyrir öll börn
Verðjöfnun og verðjöfnunar-
gjöld
Umhverfisvernd
Vinnuvernd og hollustuhættir
og þannig mætti lengi halda
áfram. En við verðum að gæta
þess, að uppfylling þessara nú-
tímaþarfa kostar peninga og það
mikla peninga. Peninga, sem við
höfum því aðeins efni á að verja
til þessara hluta, að hér sé traust
og öflugt atvinnulíf, sem geti
staðið undir þessum þörfum. Því
miður er ég hræddur um að svo
geyst hafi verið riðið á undanförn-
um árum, að „hrossin" séu farin
að þreytast og eigi orðið erfitt með
að standa undir þeim böggum,
sem þeim er ætlað að bera.
Við verðum að hafa það hugfast
að bætt lífskjör verða með því
eina móti að við aukum fram-
54 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ 1981
UMSJÓNARMAÐUR HILMAR GUÐLAUGSSON
Einstaklingurinn er
hæfastur til að sjá
sjálfum sér farborða
Ræða Víglund-
ar Þorsteins-
sonar á ráð-
stefnu Verka-
lýðsráðs Sjálf-
stæðisflokksins
7. marz sl.
leiðstuna. Þ.e.a.s. hver einasti Is-
lendingur þarf að framleiða meira
en hann gerir nú. Hver og einn nýr
þátttakandi í atvinnulífinu þarf
að framleiða meira en starfsbróðir
hans gerði í gær.
Þessum staðreyndum getum við
ekki horft framhjá og því verðum
við að láta þarfir atvinnulífsins
ganga fyrir öðrum ef við viljum
bæta lífskjör hér á landi og gildir
þá einu, þó að kraftaverkapólitík-
usar reyni að blekkja fólk og telja
því trú um að lífsgæðin spretti á
trjánum og ekki þurfi annað en að
teygja sig eftir þeim. Bætt lífskjör
verða ekki fjármögnuð með seðla-
prentun og erlendum slætti.
Verðbólgan og ríkisútþenslan
hafa á undanförnum árum alið af
sér ýmsar óþarfar úthlutunar- og
skömmtunarskrifstofur. Kerfi,
sem fæst við alls konar úthlutun-
ar- og fyrirgreiðslupólitík. Kerfi,
sem er óþarft í þjóðfélögum, sem
búa við efnahagslegt jafnvægi. í
þessu kerfi sitja síðan margir
litlir „kerfispúkar", sem hafa
gleymt af hverju og fyrir hverja
þeir eiga að starfa. Sumir stunda
niðrumleysingar. Það er sam-
merkt þessum kerfispúkum og
púkanum á fjósbitanum forðum,
að það fer meiri sögum af því að
þeir fitni sjálfir, en að aðrir verði
feitir af verkum þeirra.
Þar sem tilgangur þessarar
ráðstefnu í dag er að ræða at-
vinnumál okkar á líðandi stund og
í framtíðinni út frá markmiðinu
full atvinna, hef ég valið þann
kost, að líta til baka til siðaí-ta
áratugar, Framsóknaráratugarins
svonefnda. Þar var markmiðinu
margnefnda: full atvinna, náð, en
á þann hátt að öllu var til fórnað
og skammtímalausnir réðu ferð-
inni allan áratuginn.
Neikvæðir vextir, millifærslur,
niðurgreiðslur og ýmis önnur mis-
notkun á skattfé almennings var
ástunduð, gengisfalsanir og frest-
anir á að viðurkenna verðbólgu-
staðreyndir voru daglegt brauð.
Allt var réttlætaniegt, enda allt
gert í nafni baráttunnar fyrir
fullri atvinnu og eða við verðbólg-