Morgunblaðið - 17.06.1981, Blaðsíða 14

62
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. JÚNÍ1981
Við minnumst nú 30 ára afmæl-
is Krabbameinsfélags íslands en
það var stofnað 27. júní 1951.
Stofnendur voru að vísu fáir en
þeir höfðu trú á því sem þeir voru
að gera. Raunar var þegar komin
tveggja ára reynsla á starfsemi
krabbameinsfélags þar sem
Krabbameinsfélag Reykjavíkur
hafði verið stofnað árið 1949 en
flestir stofnenda þess stóðu á bak
við stofnun Krabbameinsfélags ís-
lands þó að þá væru fleiri krabba-
meinsfélög komin til. Krabba-
meinsfélag íslands hefur síðan
verið samnefnari fyrir aðildarfé-
lögin á landinu sem nú eru 24 að
tölu.
Ég mun ekki fjölyrða um fortíð-
ina, heldur horfa til framtíðarinn-
ar. Stjórn félagsins hefur á síð-
ustu tveimur árum unnið að mót-
un framtíðarverkefna, sem er
raunar aðalumræðuefnið á þessari
afmælishátíð okkar. Ég mun hér á
eftir rekja helstu þætti sem félag-
ið vinnur nú að og áformar að
vinna að á næstu árum.
*
Dr. Gunnlaugur Snædal formaður Krabbameinsfélags Islands:
Ekki hægt að auka við starf-
semina vegna húsnæðisleysis
Leitarstarfsemi
Síðan 1964 hefur farið fram
skipulögð leit að krabbameini í
leghálsi hjá íslenskum konum, og
síðan 1974 hafa þær jafnframt
fengið brjóstaskoðun. Nú nær
þessi starfsemi leitarstöðvarinnar
til landsins alls og eru skoðaðar
10—12 þúsund konur á ári. Veru-
leg lækkun hefur orðið á dánar-
tíðni vegna legháiskrabbameins.
Á þessum tímamótum er vert að
rifja það upp að full tortryggni
margra ríkti í upphafi leitarstöðv-
arstarfsins hér á landi. Nú hefur
hins vegar tekist svo vel til að
staðfestur er marktækur árangur,
sem hefur vakið athygli langt út
fyrir landsteinana. Við megum því
ekki láta merkið niður falla, held-
ur auka skoðanir og koma þeim í
fast form á næstu árum.
Sú hugmynd hefur komið fram,
m.a. frá Norðmönnum, að e.t.v.
væri heppilegt að miða við nokkuð
mismunandi langt skoðunartíma-
bil, t.d. að þær konur, sem hafa
komið í skoðun með tveggja ára
millibili og í bæði skiptin fengið
eðlilega útkomu gætu komið held-
ur sjaldnar í skoðun, t.d. á þriggja
til fimm ára fresti, en þær sem
einhverjar breytingar hafa fund-
ist hjá, þó á algjöru forstigi séu,
komi hins vegar þéttar i skoðun.
Við þetta má bæta að Leitarstöð-B
vinnur afar merkilegt starf við
eftirlit með þeim sem frumubreyt-
ingar hafa fundist hjá. Þær konur
skipta nú hundruðum sem leitar-
stöðin fylgist með.
Árangurinn af brjóstaskoðun-
um hefur ekki verið mjög greini-
legur enda talið að myndunartími
brjóstkrabbameins sé mun
skemmri en krabbameins í leg-
hálsi. Æskilegt væri að stefna að
því að konur á aldrinum frá
35—70 ára mæti í sérstaka
brjóstaskoðun milli þess sem þær
mæta í fyrrnefnda skoðun. Ég get
ekki stillt mig um að minna á
starfsemi Finna í þessum efnum.
Á seinni árum reka þeir nokkrar
stórar leitarstöðvar í stærstu
borgum landsins. Þar fer fram
bæði brjóstaskoðun og skoðun
gagnvart leghálskrabbameini. Þar
mæta konur gjarnan til hvors
tveggja, þær sem uppfylla viss
Hér fara á eftir
kaflar úr ræðu dr.
Gunnlaugs Snædal er
hann flutti á hátíðar-
fundi fyrir nokkru í
tilefni af 30 ára af-
mælijírabbameinsfé-
lags íslands. Rekur
hann hina ýmsu þætti
í starfi félagsins og
ræðir framtíðarhorf-
ur.
aldursskilyrði. Éru þá teknar
röntgenmyndir af brjóstum hjá
vissum áhættuhópum um leið.
Brjóstkrabbamein
fer vaxandi
Brjóstkrabbamein fer því miður
vaxandi hér eins og í nágranna-
löndunum og verðum við að gera
mikið átak til að greina það miklu
fyrr, alveg eins og gert hefur verið
með leghálskrabbamein. Við höf-
um góð sambönd við erlenda aðila,
má benda á að á a.m.k. þremur
svæðum í Svíþjóð er verulegt átak
gert í því skyni að leita að
brjóstkrabbameini. Hefur tekist
að finna það mun fyrr en áður og
væntum við þess að geta leikið
sama leik hér með samstilltu
átaki. Þá ber að nýta ýmsar fleiri
rannsóknir eins og fínnálar-
ástungur, sem eru gerðar með
góðum árangri nú þegar á vegum
frumurannsóknarstofunnar og
verður vikið að síðar.
Nú er unnið að tölvufærslu á
upplýsingum til að tryggja eftirlit
með þeim konum sem þurfa að
mæta til endurskoðunar og skipu-
leggja innkallanir betur en áður.
Slíkt starf verður unnið í nánum
tengslum við þá lækna sem annast
meðferð á krabbameini.
Svo hefur löngum verið rætt og
ekki síst nú á síðustu kvenrétt-
indatímum, að við allt að því
brytum jafnréttislögin með því að
skoða eingöngu konur. Ástæðan er
raunar sú að ekki hafa verið
bundnar miklar vonir við fjölda-
leit að krabbameini hjá körlum.
Það hafa þó verið nefndar nokkrar
tegundir krabbameina, sem reynt
var að leita að fyrir nokkrum
árum, fyrst og fremst maga-
krabbamein. Nú hefur svo farið að
tíðni magakrabbameins hefur sem
betur fer lækkað verulega á síð-
ustu árum hér á landi. Hins vegar
fer heldur vaxandi krabbamein í
ristli, endaþarmi og blöðruháls-
kirtli og hefur því vaknað sú
spurning hvort hér væri hægt að
gera myndarlegt átak og rannsaka
t.d. nokkur þúsund karlmenn á
ákveðnu aldursskeiði og vita hvort
hægt er að flýta greiningu.
Stjórn félagsins skipaði nefnd
sérfræðinga fyrir nokkrum mán-
uðum til að kanna þessi mál. Það
starf er vel á veg komið, þeir hafa
safnað allmiklum gögnum um
reynsiu erlendis frá og væntum
við þess að álitsgerð liggi fyrir
síðar á þessu ári, þannig að við
getum e.t.v. boðað nýja skoðana-
herferð gegn krabbameinum hjá
karlmönnum, um leið og okkur vex
fiskur um hrygg og stækkun á
húsnæði hefur farið fram. Fyrr er
tómt mál að tala um slíka hluti
því húsnæði það sem við höfum nú
yfir að ráða er fullnýtt fyrir löngu.
SINDRA
STALHR
Fyrirliggjandi í birgðastöð
STANGAÁL
(ALMgSiO,5) Seltuþoliö
Fjölbreyttar stæröir og þykktir
VINKILÁL FLATÁL
Lllll
SÍVALT ÁL ÁLPRÓFÍLAR
□□□□
Borgartúni31 sími 27222
m m
Dr. Gunnlaugur Snædal i ræðu-
stól, sitjandi eru Skúli Johnsen
borgarlæknir (t.v.) og Ólafur
Ólafsson landlæknir.
Rannsóknastofa
Krabbameinsfélagið rekur
frumurannsóknarstofu sem er nú
sem stendur hin eina sinnar teg-
undar í landinu. Hún er ómissandi
þáttur í þágu leitar að krabba-
meini í leghálsi en á stofnuninni
eru einnig rannsökuð sýni frá
ýmsum líffærum, vegna gruns um
æxlisvöxt, fyrir sjúkrahús, heilsu-
gæslustöðvar og lækna. Sú þjón-
usta verður einnig að vera til
staðar hér á landi. Með öllum
þeim hugmyndum sem við höfum
um að stórauka leit verður þörf
fyrir mjög aukna starfsemi rann-
sóknarstofu. Hér, eins og annars
staðar, verðum við að sníða okkur
stakk eftir vexti, við reynum að
auka þetta eftir föngum og róum
öllum árum að þvi að koma þeirri
starfsemi á öruggan rekstrar-
grundvöll, eins og raunar leitar-
stöðvarstarfinu öllu.
Tryggja verður þessa þjónustu
vegna vaxandi þarfa en æskilegt
væri að tekin verði upp tölvu-
færsla á öllum frumurannsóknum
og gert verði kleift að vinna úr
þeim upplýsingum sem safnað
hefur verið.
Krabbameinsskrá
Unnið hefur verið að skráningu
á tíðni krabbameina síðan 1954 og
uppgjöri á því. Æskilegt væri að
geta einnig unnið upplýsingar um
líftíma, algengni og stigun. Rann-
sakaðir hafa verið orsakaþættir
krabbameina, einkum brjóst-
krabbameins. Þessar rannsóknir
verður að auka verulega og láta
þær ná til sem flestra tegunda
krabbameina. Krabbameinsskráin
hefur byggt upp læknisfræðileg
tölvukerfi (t.d. fyrir Leitarstöð-B).
Því starfi verður að halda áfram. í
samvinnu við innlenda og erlenda
aðila er unnið að ýmsum rann-
sóknum sem tengjast þeim upplýs-
ingum sem í skránni eru. Stuðla
ber að áframhaldi þessara rann-
sókna og eflingu þeirra.
Vinna verður að því að koma á
skráningu á krabbameinsmeðferð.
Þörf er á slíku vegna leitar að
orsakaþáttum og rannsókna á
áhrifum stigunar á líftíma. Sam-
vinna við aðra um þetta verk væri
æskileg.
Eins og þessi upptalning sýnir
er hlutverk krabbameinsskrárinn-
ar mjög veigamikið. Við væntum
okkur afar mikils af þessu starfi,
ekki síst upp á framtíðina, þetta
opnar okkur möguleika á að gera
víðtækar rannsóknir í samráði við
erlenda aðila og e.t.v. að fá
myndarlega erlenda styrki til
hjálpar á þessu sviði.
Við höfum til margra ára haft
náið samband við hin krabba-
meinsfélögin á Norðurlöndum og
raunar verið þátttakendur í al-
þjóða krabbameinssamstarfi.
Þetta samstarf hefur aukist og
batnað mjög. Á þingi sem haldið
var í Osló í águst sl. gladdi það
okkur íslendinga mjög hvað niður-
stöður rannsókna héðan hafa vak-
ið mikla athygli erlendis. Það kom
fram í tilvitnunum ýmissa fyrir-
lesara þar og einnig í einkasam-
tölum á milli funda, hvað ísland
hefði einstæða aðstöðu í heimin-
um til að gera ættgengisrannsókn-
ir og faraldsfræðilegar rannsókn-
ir, bæði á krabbameini sem öðrum
sjúkdómum, og vildu raunar
margir stuðla að því að þetta starf
dafnaði verulega á næstu árum.
Ég hef áður getið hvers virði
það er að tölvuvæðing upplýsinga
um fólk, sem hefur verið með
forstig krabbameins, auðveldar
allt eftirlit og hvað snertir
krabbameinslækningar hefur
mikið undirbúningsstarf verið
unnið til þess að sama væri hægt
að gera varðandi þá sjúklinga,
sem þegar hafa hlotið meðferð.
Það er ómetanlegt fyrir alla þá
sem að meðferð vinna að fylgjast
með hvað verður um sjúklingana.
Má segja að á mörgum sviðum sé